BioScience 3_2004 )� + �!� ���$ �� �� � �� ��� ��� �� ��� ��� ���"�� �� � � � �� �� �� � � �������� ����������!��� ��� � ������ ������� ��� ������ � ����������� � � ��� ���- �� � ��� ��� ��� � ��� � ���� �� �� �� ���� � �� ��� ����� ���������� ��� ���� !��� ��� �#!,%��� %� �<�� ��� ���� �� �� .��*%������ ��� �� � ��� � ���� ���*,�������� ��� � -#!!%"����, � � ����� �� ��!"�!�� ('��,%H��� �#�� ������������ � � � �/5������#������� ���� ��>B�:>�,$B?D EF�BS++ 3���)&;��� ��� ������� ��� ������� �� �������� ����:!��6I ��;��#��� ���� �#� ���3��� �� ��.������� ��� /5������$C$����$%� �#�� �� ��������������� ���#�������4������$�#� �� ���!�/0���������������� �� ����#�� �-���������������� ��� ����������� ����� A�� ��3�A�� ���[�> 3����4������� �#����#����������7 ������� ���������3������ �� #� ��3������ ���#� ��������� ��.�� � � � �/5������*3**F�*3(*F�*3�*F��3)*�#!A�������$%��#� �#�� �/0�� �#�$C$� ��� � � � �/5���*3**F�*3�*F�*3'�F��3&� #!A��3��� �����#�����>B��*K����**K��+��6�� �#� ������� � ��-�����#���4��#������ ���3� �#����� ��#� ���� ��� �#� �� ������-�������� �����/5����+�#����>B��*K�������#������� �� ����� ����� ��-�#� ��3�� 4�� ���4����#�#����>B��**K ������.���#��� � 9#� ���� �#� �#� �������� ���/5����$����/0�������6� ������#������ �#�������� ��� /����� �������� �� ��������G �������� � � ��#� �/0������� � 0������ � ��/0��������� � 0������ � �������� ���.'(,%�H�� �� �� ������ ���3�>� �� ���!�/0�3�%�� ���� �#� ��� ��.(%#�RS% $� ���� ������� ������!������ �����5���@ � ���4�� ����#����� ���� �������� �� �����6��� ���3����4���������#��� #� ����#��3��� ������������3� �I-��3� �����3�� �� ������� ���. ��������:>$C�EAA������%2����(;��<� � ����� ������� ��� ���� #� �� ���!�/0�3�@��#���@ � ���#�� �� ����� ������ �! �#�� ���#���� �#� ��3�17�4������������������ ���/0���#�#������� �� ��� � ���� ��������� �� ���:�,$ $�������3����';��3��# G#����� �#� ���3��������#�� �G �������.��������������#� �� ��#��� ������� �������� /��������� ��� � ����#@������ � �� . �� �������� ���!�/0����!��������:�+,,EB������3����;� %� ������ ��������� ���!�/0�� ��� ��2�@� � ���7 �� � � ��� ��� �7����� �#���� �#����/0�����#������� ���� �3 ��� �!�#������6��� ���������-������3���� � ��/5����I�� �� �#��� �����: ,$��$%$ AD$F�>$"?$<+3����*;��B�. !� ������������� ����7� � ������������������� � �� ��� ���� ���� � �����3������� � ��#������� ����������� �� ������� #� ��!� @�� �3� 0����� ���� � �����@ ���3�#�����#�@# �� � ����� ����!� 2������ ���������� ��� ��� +�#������� ���� ��� ������� � ���#�����6��� ��� ����� � �� � �!����� ������ �� �#� ������������ #H ���3 �����G ����4��3� ��� ��2� �!���#��� �#�� ��#� ����� ��� ���:,D�ED,+3�����;� $� �!� � �/0�������� �������!��6I �������� ������ ��� ���@� ����-���������-� ��.�����!#� ��������� ����������. ��3�� � ��� ��.����#�#����>B�:>�,$B?D EF�BS++ 3 ��)&;������#� ������������ �!����� ������ �� �#� �� :?E,C$CB �� ���� ������� ��� ������� �� �� ������ ����:A���;�?�� �#��� ���� �#� ���3������� ������ � � � �/5������ �!���. ������� �� �� ����3��� ���M��O�( �� �,�! ���������� ��� ���� !�����"��!#��� � ������� �� �� � �������� �,�! ���������� ��� ���� !�����"��!#��� � �������� �� ����3��� ���M��O�( �� � �����4����� ������� �� ����3��� ��$���������������3��� ���M��O�( �� �� ���������� ��� ���� !�����"��!#��� � �����4����� ������� ����$��������������%��� �� ��&�� ��� ���������� ��� ���� !�����"��!#��� � ���������������)*�����+��,��Q-�@1��/�,��0�����)**1 '* .����*�� ��� �� �� �(��34���� ���� �$�+&�������������� ���������������)*�����+��,��Q-�@1��/�,��0�����)**1 �� ������ �� �#� ����$%�:).�� -���#� ��� � �;���$C$ :7 ���� ������ ��� @�� �;� ,).'(�)*�'�,V.%#%� %�G ���������!��6I ��3� �� � ��3������������ � ��� ����������� ������A�� ���[�> 3��� �#���� ��������� ���� �� ����� �������� ���3��#� � ��/5������@ ���3��� ����� ��� ���������#�#����>B��**K3��� ����� ���/0�����#�� �-�� ����� �������6��� ���3����4������� �#������-����� �� � ���#� ���� �#� �!����� ������ �� �#� ��3���2����� !� �# ������ ����3��� �6�#���#� ��3��3�� #� +��?����#���������1��������� ���3��{���� ������ ���� ����!�#��3��� �#����� ���I�������#A��������/0���# ������������� ����� $�2�������� ���-�/0������#�������� ���� ���# ���� ������� �� ���N���#�� ��� ������&�|�"3������ ���0� �������#��� �&*�#� ����3� ����-��.������ � ��� J ������ �6��� ���3��#� G#� ��������6����#� � � <� � �����(������������!� ������ ������3�� � ����. ���������/0�������6��� ���3����4������� �#����#���������� � ���#� ���3� �#����� � ���� � � � �/5������#����>BR �*K�:#���������� �� �� ���;����**K��#� �#�� �/0�� �# �!����� ������ �� �#� ����$%�:).�� -���#� ��� � �;�� $C$�:7 ���� ������ ��� @�� �;��+��$%������������� �1�� � � � �/5��� �� �#R�*3*F�*3(F�*3�����3)�#!A��� �# �#�� �/0�� �#���$C$� ��� � � � �/5���*3*F�*3�F�*3'��� �3&��#!A��3��� ���#�������#�������� ���� �� +���6��� ����� � ��������� �#�#� �������#����� ��� �� �#� ��� �#���#�� ��� ��&)�{��l"��������� I������ �)��� ��������-� �#�� �� ���������#� �������&�**���63��� (������� +��6�� �#� ������� � ��-�����#���4��#������ ���3 �#����� ��#� ���� ��� �#� ��� ������-�������� �����/5�� �� �� ���#� ��3��� ����#���������� ����� �#��#��6��� �� �� �� �������6�� �#� ���� C��� 7����������I��� �����������-�����������������U�� ��,�! ���0��%��� �#������ ���4������������ �� �# � � ��� #������#�}�6c*3�� $���� �7����������������� �#R� 9#� ������ ���/5�� �� �I-��3����� ������� ����3�� ��� /����� ��������� ����� ��G �����3��#� ����� ���#� ��� ('��*.)#%��'�#��&���S% $�2���������� ���������� �������3������G �������� !��6I ��� � � ���� ������� ���-� �#� ������ ������# 4�� ������������#� ������ �7��������#���!� ��� ���#� ���3 ���������� #�/0����� �I-����� ������C0���������� ������ ��G �������� � � ��#� �/0����� 0������ � ��/0����� �� ����� $����� ��.����� 9#� ����� �I-��� �� #����3 ���� ���.���4������������ �� �/0�������6� ����#���3� �#� #��� ��������������+�#���� �#������ ������ #�/0����� �I-�� ������#����>B��*K3� �#�#��� � 9#� ����� �I-����#�� ��� /� ���*3'��#!A������$C$3� ��� �� ��3� �� � � � �/0���� ��6� ���3&��#!A�����#����>B��**K3��� #���#��� � 9#� � ��� �I-��� $� ��3� ��#����>B��*K3�N�#������4����� � � � �/5������$C$��� �#���#� ���������*3**���@�*3'� #!A��3����� ���.����#���#� �����3��#�#@���3����&&� �I-�� �� ��6��� ���� � �������$��� �� ���������#����������4���� ��� ��-�#� ��� ��� � � � �/5�������������:��!� ���;� .�������� C9#� ������ ������� �I-������!��6I ���� ���-����3� ��� ��2��#����� � ����� ���#� ��������3���� �G ���O> � &**&� $C$�:#!A��; >����>B �C9#� ���� � ���/5�� ,�I-�� *3** �*K ��)(�'�� &3''('�� �**K '3�*�&�� �3''���� *3�* �*K '3'('��� ��3�(�(�� �**K ��3���(�� �3)'�'�� *3'� �*K ��3**�)�� &&3�*(��� �**K �3*&���� �3��(*�� �3&� �*K �3�&�(�� �3�(()�� �**K '3�(&��� ��3������ �3�� �������� ����� �� �!��� �� ���!�� ������������ � ��������� G ��������4��� ����������,�!�����������6�7�8� �9:� G D�W������ 4� !���� �3���� M �D�Q��"��A�! ���,���� '� .����*�� ��� �� �� �(��34���� ���� �$�+&�������������� ���������������)*�����+��,��Q-�@1��/�,��0�����)**1 B�!� ���%�������B�����:���';��7��6�!J ��������6� � ��#������ ��4������ ��-�#� ����#���G ���������!��6I �� ��1��� ��-���3� ��� �� ��3�>�� !U��� ���"�����:���&; � ��-� �#�� ��������!��6I ��3� ��� ��2��#����J ����� ���� �!����� ��� +� 9#� ������ ���/5������!��6I �������� ���� ���� �� �������� � � � �/0������$%���������:��!� ��&;�4�� �� ��������/0�����$C$�����#�����:��������;� 8�� ���� ����������������!� �������6� �� ��#��� >B��*K�:��!� ���;��� ��� �.���� @� �#�� �� 9#� ���� � ���/5������*3**���@������� ����*3'��#!A������$C$3� �# #@��������#����������� ������ ���-������� ��6��� ��� U >3��� � C9#� ������ ���/5������!��6I ����#�#����>B��*K��#� � � � �/5������� � ���������$C$��������� �G ���O > ��&**&� "�#� ���/0��N����� ������� ������� ��� ��.�� ���� �J �������� J������ ����#�������3������1�3������ � �� �/0�������6� �3���� ��� � � �������#�����E#�#����>B �*K3��� �� ��.���������������$C$��#� �#�� �/0�� �# �$%3������ ��.���4��� �����J ���������9���#��� � � ��#� ��� ������ ������� ���/5��3��#�#@�������*3�'� #3��# ����������� ��������� �������� y = -40,039x2 + 55,758x + 2,5913 R2 = 99,31% 0 10 20 30 0 0,5 1 1,5 � �� ������������� �� � � � � �� �� � �� � � c ()�*+,-�*-�+,.,/-�0+0-1�2*3/-�*-456 y = 12,076x2 - 28,129x + 18,503 R2 = 99,69% 0 10 20 0 0,4 0,8 1,2 1,6 7,/*/-�*-456-8�9:;<= ( ) � *+ ,- � *- � +, .0 �� , ���������� �� ����������� ����� y = -12,033x2 + 21,478x + 1,8431 R2 = 88,62% 0 5 10 15 0 0,5 1 1,5 �������������������� � � � �� �� � �� �� � �� � U >3����� C9#� ������ ��������!��6I ����� #������#����� � ���� � � � �/5�������$%�:#!A��;�����3���� �G ���O> � &**&� U >3����� C9#� ����� �I-����� #������#�#����>B��*K� �#����� � ���� � � � �/5������$C$���������� �G ���O> � &**&� '& .����*�� ��� �� �� �(��34���� ���� �$�+&�������������� ���������������)*�����+��,��Q-�@1��/�,��0�����)**1 � ��� /�����$C$3����*3**���@�*3'��#!A��F�17��� ���� � � . � �/0��*3�*�#!A������ ��� � � �3��������� @� �#�� ������ � ����� ����3��#�#@��������3**� #3�N�#�������#�4����� � � . � �/0�������6� ���� ��������*3**���@�N� � � � �/0���� �3�*�#!A���:��!� ��(;��B�!� ���BU��!���>���� �:���';�� �� #�/0����� ��-3��� ����@ ����� �����#� ���� ������� ���� @� �!���������������� ������������� �� �/0�������6� ��� ��� � � ���$�� ��� /�������6� �� ��#������� ������ ��� � � � � ��� ������� #�/0������ ��������� �I �������6��� ����C� � �� ��3���� �� �/0�������������� ���������� �!����� ����� �� �#� ���� ���#������������� !� �!� @�� ����#���� ��� �� '�(����5�� !��� ����"������� � �����/�9*:�� �� ���� ���������� �X������M ��� ��� "�� ������ � G ��� ����"��!#��� 0����)**)� $����� ������� ���/5��� 0���� ������ ����� �#�� �. /5���*3**�[�*3(*F�*3�*�[�*3(*F�*3�*�[��3)*F�*3'��[�*3**F�*3'� [�*3�*F�*3'��[��3)*�#!A������$C$����$%� ���� ����#� �� �3��� ������������ ���#� ����� ����� ���������!�#�����3&� #!A��������6� ���C��� �� ��3���#������� ���� ���*K�� ��� . .�������� $��� ������ ����� ��� ����#����� � ���� � � � �/5������#������� ���� ���� �� ���4�� �����������$C$�� �$%���������� �G ���O> ��&**&� >ED+�>B $C$ �$% �*K �**K *�** *�** *���)&�� *������� *�(* *��'�*�� ����*'�� *��* *�(��&�� ��)*���� ��)* *��&�'�� *�)')&�� *��* *�** ��(&((�� *��)�)�� *�(* *���'��� *�(�'&�� *��* *�*'���� �������� ��)* *�(��(�� *��)�'�� *�'� *�** *�))(��� *��(&��� *�(* *�)'*��� ���&���� *��* *�('���� *�(����� ��)* *�(��(�� *�&&���� ��&� *�** *�)�*&�� *���''�� *�(* *�)*���� *�()�*�� *��* *��'�&�� *�(�*'�� ��)* *������� *�&����� �3�� �������� ����� �� �!��� �� �!��� �������4��� ����������,�!�����������6�7�8� �9:� G D�&������ 4� !���� �3���� M �D�Q�"��A�! ���,��� �� ���#��� ����� �� �����!�� ���� �#�� �/5��R�*3**�[�*3** ��*3�*�[�*3**3����$C$����$%� ���� ����#� ��3�� 4�� �� 4����� ����� �#�� �/5���*3**�[�*3�*F�*3�*�[�*3�*���*3'��[ *3(*�#!A���$C$����$%3� ���� ����#� ��3��#�#����>B��**K � ��� �� �����#���� ����� �3� �#��#��� �����������&� �������� � ������ � ��������� y = -1,1159x2 + 1,3945x + 0,1358 R2 = 99,84% y = -1,0035x + 1,5498 R2 = 86,96% 0 0,5 1 1,5 2 0 0,5 1 1,5 ��� ��� ������ ����� � �� � �� �� � �� �� � �� � ausência BAP 0,80 '� .����*�� ��� �� �� �(��34���� ���� �$�+&�������������� ���������������)*�����+��,��Q-�@1��/�,��0�����)**1 $�#��� �� ��/0������ ����������� ��� �����#�#��� >B��**K3� �#�� � J ����#���������� � ���#� ��� � ���� �� ������ � � � �/0��������� �!����� �$C$ :��������;��B�!� ���%�������B�����:���';���� ��� /���� $C$3�� ���� �� ������ � � � �/0������$%3�� ��-�� �� #�/0����� ����� .������ � C9#� ����� ����3���������� �� ���#� ��3��#��6��� �������!��6I ��� �����������#�#����>B��**K� � �� ���$C$ ���$%��#����� � ���� � � � �/5���:#!A��;���������� �G ���O> ��&**&� �$%�#!A�� *3** *3(* *3�* �3)* $C$�#!A�� *3** * * * * *3�* � � � � *3'� � � � � �3&� � � � � G D�&������ 4� !���� �3���� M �D�Q�"��A�! ���,��� &%�&*��W'� � +�� ��-�#� ��3� ��� ��2�����#���� �4�� ���#��������� �� �� �������#����>B����������-���� � $� � � � �/0������3&��#!A������$C$3��#�#����>B �**K3�� ��-�����#���� �� ��-�#� ��� ��� ��� � +�#��� � 9#� ������ ���/5���� � ����#����J ����� ��� � � �3�� 4�� ���4����� � � � �/0�����*3'��#!A�� �����6� �3��#�#����>B��*K3�� ��� �� ���� @� �#� �� 9#� ������ ������ ���-����� � $�#���� ����� ������� ���/5����������� ����� �#�� � � � �/0�����*3�*�#!A������$C$��#�#����>B��*K3 ��� �������$%� � $�� ��� /�����$C$��#���������� � � � �/5��������-�. ���3�� ���� �� ������ � � � �/0������$%�� ��� ���� �� #�/0����� ����3��#�#����>B��**K� � Y� ��� ��.���#��� ��� #�/0����� ������#�#����>B��**K� � E#��� ���� �#� ���3���#���� �#������ ���� ������� � � ������� �� �� ������ ����:!��6I ��;�@���>B��*K3 4���� ��� �� ��#��� ��� #�/0����� �I-��3�!� � �� �� � ��4V� ��#� ��3�#���� �� ��#���/0�3� �#�!����� ���-����� )��.()&.H����� ���-����������4����� ���� ��#����#� � � � ���� �>B��� � ��� ��� � �� �� �� ���� ��� :!��6I ��;� ��������� �� � �##� ����� ���3��� ��������! ����� �!����� �� � � � ���� ���$%�� ��$C$�������#� �� ���!���� ����#����� �#��6��� ����� ��������� ��� ����������� ������A�� ��3���� ��� ����� ��!�� !����#��������� ���� ���� � � �3����� �� ��3��������� ���#� �������� !����� � � � ���� ��*3**F�*3(*F�*3�*F��3)*�#!A.������$%�� ����� ����� ������$C$ � ����� � � � ���� ��*3**F�*3�*F�*3'�F��3&��#!A.�3��������#����#�>B��*K�� ���**K�������6�� �#� ������!�� !�� ������� � ��� �� ��������� �3�������� ���� ���� ������� ���� !���������� �� �>B�#����#��*K3�������� �>B�#����#��**K������ �� �� !� �������� �#�� �� ���� !����"��������� ��� ������!�� !����� ������� ������������6� ��������#�������� ��� ����� �� � ��������� � � ��#� ���� �� ��� � �������� � ������ ������������ ���.'(,�H�� �� �� ������ ���3�>� �� ���!���� 3�+ �#� ������� � ('U'(X�&�)�����*�%0(YU�&)� �,$ $3�>����F�"$A<$B3�A��B�F�?$�E3�>��?��E������� �#� ������� � ����:���� �& ��0��)����;� ��� ��R���������� �� ��������6��� ����(�� �!������ �� ������U�3! �3�!3��3�� ��I���3������3� ���3�������.�()��#� �����'� ,$��$%$ AD$3�<�F�>$"?$<+3�>��$��>� �� ���!�/0���D R��+,,EB3�$��"�F�"$A<$B3�A��B��.<�� ����� ��� ��4A�������3�!3������!�� �����������!����� ��I���R�$�"�%OE>�,$%$."C%?3����*�� ���)3������.�)�� '( .����*�� ��� �� �� �(��34���� ���� �$�+&�������������� ���������������)*�����+��,��Q-�@1��/�,��0�����)**1 ?E,C$C�� 7����6��� ����������!�������6��!����������3�! ��� ��� ������!�@ ��� ��>�!��������������: � ����� �����������63� �����&**&��<���� I�����#R�vv����ROO�������#6O���� �O ������&O � � ���&���#�s��$ ������#R��&��� ��&**&� >$C�EA3�B��?�F�>$��?ELB3����$�F�> SEE3�,��$��-� ��=� ������� �!������> ���6�����!��D��#��� � ���/0��N � !� �� ���!� @�� ���#���� �����,���� 0��% ���R�B� 3����(�������� >�$C S$ELC3�$�3�"?$�+3�B������ ���#� �� ���!���� ����!��6� ����G����G���!�)>� �3�!3�����3����3��� �� 3��� &*3� ��)3������).�(&3�1� �����&� >�,$B?D E3���F�BS++ 3����$� �������#����#��� � �����! ������ �������������������� ��������� ���� ����-8J� ���> � -���!��363�"��� ��!� 3������3� ��(3����('�.(�'3��� ����)&� %$DY$3�%��<�F�BDAY$3�$��"��% ���!�/0��� ���� �����!��6I ����(�� �!������ �� ���1��! �3�3!3���%���6��!��2�� ��I���3 ����3� ��&3����&�.(�3� �������'� ,D�ED,+3�$��+��#�: � 45�����6� ������3�!3��������6��:�>;����� �� ��!���6���:������� �������+��?� ���� ,� ����������������>� �! �����:"� ���0����� � ������! ����/0���#�"�J ��������2!� ��;�[�D �����������"�J ��� ����2!� ��3�� ��� ����������� ��������� �G ���3���� �G ���3������ BS++ 3���F�>DAAE,3�"��+��"��#� ��� �!������ ����! ������ ��� !� ��� #���� �� ���� ���������� ���� ��� ��� �����J6��� 36 :������ �!J�:����B��� 6��!���� ���>J3�"� ���� 3������3� ���3�������.���3���������'� �+,,EB3�"��$�F�"$A<$B3�B��"�F���B+3����$��&3�!3������!�� ������!����:��6�45��>���,$%$3��������*���