Ghostscript wrapper for D:\Digitalizacja\MTS88_t26_z1_4_PDF_artykuly\01mts88_t26_zeszyt_1.pdf M EC H AN I KA TEORETYCZNA i  STOSOWANA 1,  26,  1988 O  ROZS EPAROWANIU  RÓWNAŃ  TERM ODYFUZJI  LEPKOS PRĘ Ż YS TEJ J AN   K U B I K M AR E K  WR Ó BE L W yż sza  Szkoł a  Inż ynierska,  Opole 1.  Wstę p Z agadn ien ia  termodyfuzji  lepkosprę ż ystej  prowadzą   d o  zł oż on ego  u kł a d u  pię ciu równ ań  róż niczkowo- cał kowych.  Trudn oś ci  zwią zane  z cał kowan iem tego  u kł a d u  ró wn ań skł aniają   do  poszukiwań  prostszych  uję ć  zagadn ien ia.  Jedn ą   z  takich  m oż liwoś ci  w zakre- sie  sprzę ż onej  term osprę ż ystoś ci  p o d ał   jeszcze  w  1956 r.  Biot  [1].  P ropozycja  t a  sprowa- dza  zadan ia term osprę ż ystoś ci  d o rozsprzę ż on ych  ró wn ań  teorii  n aprę ż eń  ciepln ych.  N i- niejsza  praca  stan owi  przeniesienie  tej  ideii  n a zagadn ien ia  termodyfuzji  lepkosprę ż ystej. 2.  Równania  zagadnienia R ówn an ia  tworzą ce  wynikają ce  z  fun kcjon ał u  energii  wewnę trznej  d la za d a ń  t erm o - dyfuzji  lepkosprę ż ystej  mają   postać  [4, 5,  6]: O  =   - '  * de %  „ - mf  * dgS «- / '• * rfC ») ,  (2.19) Ć -   r Ł -  AT(<2>'  *deiti  + l'  * dgS t ti + n*dCt  „ ) .  (2.20) W  równaniach  (2.19) i  (2.20)  przyję to,  ż e: k u   m  kdtj,  Ku  =  Kd u ,  ę ' tJ   =   tp'd u ,  ®' u   =   0'd u .  (2.21) W  zależ noś ciach  (2.1)- = - (2.21) przyję to  nastę pują ce  oznaczenia: E'ijki,®ij>®tj —   i e a s o i y  funkcji  relaksacji, / , / ', /w, «,  n'  —  funkcje  relaksacji, li,  h  —  strum ień  ciepł a i strumień  masy, S  —  en tropia, M  —  potencjał   chemiczny, O  ROZSEPAROWANIU  RÓWNAŃ ...  4 5 Jc,j,Kij — tensory  przewodnoś ci  cieplnej  i  dyfuzyjnej, r lt r 2   — ź ródło  masy  i  ź ródło  ciepł a  w jednostce  obję toś ci  i  n a  jednostkę  czasu, * — symbol  oznaczają cy  mnoż enie  splotowe,  zdefiniowane  relacją, r)  (2.23) (...),( — oznaczenie  pochodnej  czą stkowej, (:) — oznaczenie  pochodnej  wzglę dem  czasu —~ ^ ~ H,H(t)  — funkcja  H eaviside'a, 3.  Rozsprzę ż enie  równań Proces  rozsprzę gania  ukł adu  równań  termodyfuzji  lepkosprę ż ystej  rozpoczynamy od zróż niczkowania  zależ noś ci  (2.13).  Otrzymamy (2p' + X) * dU UJi   =  ^  * dQS, u +y' c  * dC, „ - gF , , ,.  (3.1) Po  przyję ciu  zał oż enia, że  współ czynnik  Poissona  jest  stał y,  czyli / *'(') =  £ 'A0,  A'(f ) =  !' / ( »,  (3.2) dokonujemy  na  równaniu  (3.1) transformacji  i  retransformacji  Laplace'a  otrzymują c: G  =   pS  u H   5 —^ —  C i i  z—o—  Fi  ;  = {2f' + X)f{t)  •   (2A' +  A')/ (0 - p.QS,u+hC, it - QF t , t .  (3.3) Wykorzystując  zależ ność  (3.3) moż na  wyeliminować  z  równań  (2.19)  i  (2.20)  pierwsze skł adniki  w  nawiasach.  W  rezultacie  otrzymamy: T o QŚ  = Qr 2  —k(m  * dgS,  it   +1  * dC ?  „  — QF it ( ) ,  (3.4) Ć  =  r t - K(f*  dgS tii  + n * dC, u- QF itt ),  (3.5) gdzie: fYX  *—  Q)  V  —  YYX n =  *' yc - n ',  (3.6) e  =   y'e . Q =   * 'e - Równania  (3.4) i  (3.5) są  rozseparowanym  od  pola  przemieszczeń  ukł adem  równań cieplno- dyfuzyjnych,  który  wraz  z  równaniem  przemieszczeniowym: 46 J.  K U BI K ,  M.  WRÓBEL li'  •  dUtjj  + in' + A')  * dUjji  =   y' s  * dgS,i + y' c *  dC,  t  -   QFI,  (3.7) stan owią  ko m p let  ró wn ań  termodyfuzji  lepkosprę ż ystej  sprowadzon ej  do  teorii  naprę ż eń ciepln o- dy fuż yj nych. 4.  Termodyfuzja  w  warstwie Jako  zastosowanie  proponowanej  w  pracy  metody  rozwią zanie  zadań  termodyfuzji sprę ż ystej  i  lepkosprę ż ystej  przeprowadzimy  analizę  nastę pują cego  zadania: N ależy  wyznaczyć  pola temperatury koncentracji, przemieszczeń, a w dalszej  kolejnoś ci odkształ ceń  i  naprę ż eń  w  warstwie  sprę ż ystej  okreś lone  przez  dane na  brzegach  wartoś ci temperatury  i  koncentracji. Rozważ my  więc  warstwę  o  gruboś ci  h, w  której  wystę puje  pole  temperatury  O, kon- centracji  C  i  przemieszczenia  U t   (rys.  1). 6bH lt) CbH(t) H CbH(t) h 2" R ys.  I .  Warstwa  z  polem  temperatury,  koncentracji  i  przemieszczenia  oraz  warunkami  brzegowymi Z a kł a d a m y,  że  zagadn ien ie  przez  nas  rozpatrywan e  jest  jedn owym iarowe,  oraz  że  oś ro- d ek  jest  izotropowy,  br a k  w  n im ź ródeł   ciepł a  i  m asy  oraz  sił  masowych.  Wówczas  wiel- ko ś ci  wystę pują ce  w  zadan iu  dadzą  się  przedstawić  w  p o st aci: (4.1) (4.2) (4.3) ~  QS(x a ,t), =  C(x 3 ,t), = kdu  = ut "k 0 0 = 0 k 0 0 0 V*. °1 0  , k\ (4.4) n- i  = (4.6) K t =   K5 U   . (4.5) 0  £   0 0  0  K (4.7) O  ROZSEPAROWAN IU  R Ó WN AŃ . .. 47 at u   =   2/ J,'  * dU it j+(2.  * dU k   A  =   U , 2/ ^+ 3/ 1 stą d: wstawiają c  (4.17)  do  (4.14)  otrzymujemy  warunek  brzegowy  dla  entropii: (4.14) (4.15) (4.16) (4.17) =   S S b H{t).  (4.18) 4 8  J.  K U BI K ,  M . WRÓBEL N atom iast jako  warunki  począ tkowe  przyjmujemy  zerową   wartość entropii i  koncentracji n a  cał ej  gruboś ci  warstwy e 5 ( 0 + )  -   0,  C (0+ ) =   0.  (4.19) Jeż eli  n a  ukł adzie  równań  (4.11)  i  (4.12)  dokonać  teraz  transformacji  Laplace'a  to  po wykorzystaniu  warunków  począ tkowych  (4.19)  ukł ad  ten  moż na  rozseparować.  Otrzy- mamy  dwa  równania  postaci: AQS t3333 - sBeS. 3i +s 2 T oe S  = 0,  (4.20) C » —  DQS I33 +EQS,  (4.21) u gdzie: A  =   kK(l2- mh),  B  =   km + KnT o, Rozwią zanie  ogólne  dla transformaty  entropii  wyznacza  się  z  równania  (4.20)  otrzy- mują c: gS(x 3 ,  s)  =  A t e c ^ x '+A 2 e- c ^ x '+A 3 e d ^ x ^ +A 4 e- d ^ X3 ,  (4.23) gdzie: c = 1/  ~  {B+yB2- 4AT 0 )  d = 1/  - ~ {B- yB2- 4AT 0 )  .  (4.24) D zię ki  symetrii  warunków  brzegowych  rozważ ania  nasze  znacznie się  upraszczają ,  bo- wiem  rozwią zanie  zawiera  parzyste  funkcje  ze  wzglę du  na  współ rzę dną  x 3 : QŚ (X 3  ,s)  =  QS(- X 3> S),  Ć (X 3   , s)  =   C ( - x 3 ,  s).  (4.25) Wł asność  (4.25)  pocią ga  za sobą   w rozwią zaniu  (4.23)  równość  parametrów: A t   = A 2  i A 3   =  A 4 .  (4.26) Wówczas  transformatę   entropii  (4.23)  moż na  zapisać  wykorzystują c  definicję   cosinusa hiperbolicznego  w postaci: QS(X 3   , s)  =  2^Lch(c]/ ix3)  +2A3ch(d\ / s'x3).  (4.27) N atomiast z drugiego  równania ukł adu  (4.20) i (4.21) otrzymamy rozwią zanie  ogólne dla transformaty  koncentracji: C(x 3 ,  s)  =   2A 1 (Dc 2 +E)ch(c\ / 7x 3 )+2A 3 (Dd 2 +E)ch.(d\ / Jx 3 ),  (4.28) ską d  po  wykorzystaniu  warunków  brzegowych  (4.10)  i  dokonaniu  retransformacji Laplace'a  [2,3]  otrzymujemy  po przekształ ceniach  ostateczną   postać  na  poszukiwane wielkoś ci  polowe  entropii i  koncentracji: O  ROZSEPAROWAN IU   R Ó WN AŃ ...  Ą 9 4 4 13 J ' )  1 j2F~l)  A  3 J (4.30) 4 Pole  odkształ ceń  obliczymy  z  równania  (2.12)  poprzez  scał kowanie  zależ noś ci  (4.13): 3̂3 -   C/ 3,3 =  ^ ^ 3 /   (a,  Q S+  a c  C) + Y,  (4.32) a  stał ą  F  wyznaczymy  z  warunku  brzegowego  i  znanych  wartoś ci  qS b  i  C fc: 6)  => y = o,  (4.33) ±"2 " skąd  po odpowiednich  rachunkach  otrzymujemy  z  zależ noś ci  (4.32)  ostateczną  postać równania  na pole  odkształ ceń: £33(^3, t)  =   (a s QS+x c C).  (4.34) 1 —v N atomiast pole temperatury 0 i naprę ż eń a i}   okreś limy z równań tworzą cych  (2.2) i  (2.4) dla  oś rodka  sprę ż ystego: 0  =   - e'uBij+m'QS- 1'C,  (4.35)   T  ) ' (4.38) * 3 3 ( *3 , 0  =  0,  (4.39) 4  Mech.  Teoret. i Stos. 1/88 50 J.  K U BI K ,  M.  WRÓBEL gdzie  wystę pują ce  w zależ noś ciach  (4.35) -  (4.38) pola  entropii, koncentracji i  odkształ ceń dane  są   równaniami  (4.30),  (4.31)  i  (4.44). 5. Kontakt dwóch pólprzestrzeni Jako  kolejny  przykł ad  proponowanego  uję cia  zadań  termodyfuzji  rozpatrzymy za- gadnienie kontaktu dwóch sprę ż ystych  i izotropowych pół przestrzeni  (rys.  2).  Zakł adamy, że  zagadnienie  przez  nas  rozpatrywane  jest  jednowymiarowe,  oraz  pomijamy  w  nim • ;"  : . 9 S  l > .- ;•   c  I * 3,  • ' ' . • '.   • -;  0 " ( O , t ) -   '  ' '  t  LJlM  ' - • •-   j i n  11   J„ . . ; . • .   U 3 - ( 0 , t ) = O; > Vio, n : :  Q+(O,t)  - JpHlt)  . u3 ł(o. n- - • .,'• '.   : g s .  .  .'.   c' l x , .  : •   ' , t l  ;• ' ,ti;. <3 R ys.  2.  K on takt  dwóch  pół przestrzeni  z  polem  entropii  i  koncentracji  oraz  warunkami  brzegowymi ź ródła  ciepł a  i  masy  oraz  siły  masowe.  Wówczas  podobnie jak  poprzednio  wielkoś ci wystę pują ce  w zadaniu  opisane  są   zależ noś ciami  (4.1)- (4.9)  i  (4.11) -  (4.13).  Jako wa- runki począ tkowe przyjmujemy  brak  przyrostów  odkształ ceń, temperatury i  koncentracji ponad  stan  naturalny: e M *3 , 0)  =  0,  6>± (x3,0) =  0,  C ± ( x3, 0) =  0.  (5.1) Przyjmujemy  również  zanikanie  tych  wielkoś ci  polowych  w nieskoń czonoś ci: 8jjj(±   o o , O =  0,  6>*(±   oo, 0  =  0>  C ± ( ±  o o , 0  =  0.  (5.2) Warunki  (5.1) i  (5.2) w poł ą czeniu z  równaniem  konstytutywnym  (2.5)  dają : & SHx 3 ,0)  = 0,  (5.3) QS ± (±   oo.O  =   0.  (5.4) Wykorzystanie  warunków  (5.1) -  (5.4) w ukł adzie równań (4.11) i (4.12) prowadzi poprzez zależ ność  (4.23)  do nastę pują cego  ukł adu równań: QS + (X 3 ,S)  -   At&~ c^ x'+At^ - ''^x\   (5.5) QS- (X 3 ,  s) =  A- [e+e  t ) =  (2/M' 4 +  A' ± ) s|3 ( x3 i  O - ( 2 A*'*  +   3A'*)  •   [«ł eS*fa,  t)+aiC*(?ea,  t))  (5.27) gdzie  pola  entropii, koncentracji i odkształ ceń dane są równaniami  (5.19),  (5.20),  (5.23). Stał e  materiał owe  wystę pują ce  w  zadaniu  ł ą czą  nastę pują ce  zwią zki: a'=   -   \ 2LI- . (1- 2*0 (5.28) 6.  D ział anie pł askiego  ź ródła  masy Zagadnienie  pł askiego  ź ródła  masy  w przestrzeni jest  przypadkiem  szczególnym  roz- patrywanego  w poprzednim  punkcie pracy  zadania  kontaktu  dwóch  pół przestrzeni,  który zachodzi  wówczas  gdy obie  pół przestrzenie są z tego  samego  materiał u, a więc  posiadają jednakowe  stał e  (funkcje)  materiał owe.  Rozwią zanie  takiego  problemu  począ tkowo- brzegowego  otrzymamy  z przytoczonych w p- cie  5 pracy  równań  przyjmując  w nich stał e materiał owe  dla „ dodatn iej" i  „ujemnej"  pół przestrzeni  (rys. 2)  za  równe  sobie. Odpowiednio  bę dzie: Poszukiwane  wielkoś ci  polowe  entropii  i  koncentracji  wyraż ają  się  zależ noś ciami: 2(ad- bc)(de- cf)  r j / w ^ l  At l ^ j ^ j j  (6.1) (  3 > °  2{ad- bc){de- cf) e ~£J) .exPl- ^rL|- ^3|erfcl- ^.||li.  (6.2) natomiast  pole  odkształ ceń  opisane  jest  formuł ą: gdzie: 54  J.  KU BIK,  M.  WRÓBEL W±   ade)  -   ( fl. d/ +  bce)(j p  +,/,) -   (acf+  bde){.fl  - f p ) 2(ad- bc)(de- cf)  '  {  } _  /   t  2ji p {bcfL  +  adeR) -   (adfL  +  bceR)(j p  +jj)  -   (bdeL -  acfR)(jf  - j' p ) 0  ~  \   n  ~  2{ad- be)(de- cf) (6.5) Z kolei tensor naprę ż enia otrzymujemy  z zależ noś ci (5.26) i (5.27) przyjmują c  w nim równe sobie  stał e  materiał owe po  obu  stronach  pł aszczyzny  rozdział u przestrzeni: otfi(*3, 0  =   ^ f e ,  0  =   A'e|3( x3,  0 + - ( 2/ M '+ 3A') [«, eS ± ( x3 !  0  +  «.C *( *S l  01.  (6- 6) «fc(*s»  0  -   ( 2 ^ +  ^ ) 4 3 ^ 3 , / ) - ( 2|«' +  3A')ta.e5*(x3, 0  +  «oC*(x8,  / )],  (6.7) gdzie  wystę pują ce  w  zadaniu  stał e  materiał owe ł ą czą   zwią zki  dane  zależ noś cią   (5.28). Literatura 1.  M . A.  BI O T ,  T hermoelasticity and Irreversible T hermodynamics, J.  Apll.  Phys.  27,  1956. 2.  G .  D OETSCH ,  Praktyka  przekształ cenia  L aptace'a,  PWN ,  Warszawa  1964. 3.  G . A.  K O R N ,  T .  M.  K O R N ,  Mathematical  Handbok,  Mc.  G raw- H ill  Company,  New  York,  San  F ran- cisco,  T oron to,  London,  Sydney  1968  (tł um.  ros.  Moskwa  1977). 4.  J.  K U BI K ,  Analogie i podobień stwo  w  liniowych  oś rodkach  odksztalcalnych,  ZN  P oi. Ś l. Bud.  38,  G liwice 1975. 5.  W.  N OWACKI,  Certain  problems  of  thermodiffusion  in solids, A.  M . S.  23,  6,  1971. 6.  W.  N OWAC KI,  T ermodyfuzja w  ciele stał ym,  Mech.  Teoret.  i  Stos.  2,  13,  1975. P  e  3  K)  M  e o  P A3B;E JI E H H K )  ypABHEHHH   B^3K oyn pyroił B  p aó o T e  n peflJiom eH o  MeToA  npKBefleuMfl:  npo6jieM   BH 3KoynpyroH   TepM0#Hdpy3HH  K  p a c c o n p a - ypaBiietmH M   T eopim  TenJio- flHcp4)y3HOHHLix  H anpjin