Ghostscript wrapper for D:\BBB-ARCH\ARCHIWUM-lata-78-71\MTS73_t11z1_4\MTS72_t10z1_4\mts72_t10z2.pdf M E C H AN I KA TEORETYCZNA I STOSOWANA 2, 10 (1972) T W Ó R C Z O Ś Ć  N AU K O WA  P R O F E S O R A  WAC Ł AWA  O L SZ AK A M I C H AŁ  Ż Y C Z K O W S KI  ( K R AK Ó W) T ru d n o  jest  poku sić  się   o  do ko n an ie  p ró by  podsum owan ia  twórczoś ci  n au ko we badacza  t ak  stale  czynnego  i  czę sto  publikują cego,  ja k  profesor  WACŁAW  OLSZ AK.  Jeszcze kilka  lat  tem u  opracowan ie  takie  był oby  in n e,  uboż sze  n ie  tylko  o  poszczególne  prace, ale  n awet  o  cał e  dział y  twórczoś ci;  niewą tpliwie  za  kilka  nastę pnych  lat  wzbogaci  się 0  in n e  dział y,  dziś  wł aś nie  znajdują ce  się   n a  n aukowym  warsztacie  Autora.  Tak  wię c niniejsza  pró ba  syntezy  m oże  preten dować jedyn ie  d o  uję cia  dorobku  n a  obecnym  etapie twórczoś ci. N iezwykle  rozległ ą   twórczość  n aukową   profesora  OLSZAKA  ujmiemy  w  pię ciu  podsta- wowych  dział ach : teoria sprę ż ystoś ci,  teoria plastycznoś ci, reologia, m echanika gruntów  — oś rodków  sypkich  i  spoistych,  oraz  teoria  ż elbetu  i  konstrukcji  wstę pnie  sprę ż onych. Z  dział ów  tych  należy  szczególnie  wyróż nić  teorię   plastycznoś ci.  W  okresie  mię dzywojen- nym  i  w  pierwszych  latach  p o  drugiej  wojnie  ś wiatowej  teoria  sprę ż ystoś ci  był a w  Polsce stosun kowo  silnie  rozwin ię ta,  gł ównie  dzię ki  dział alnoś ci  profesora  M . T.  H U BERA,  na- tom iast  teoria  plastycznoś ci  stan owił a  w  naszym  kraju  dziedzinę   praktycznie  nietknię tą. M .  T .  H U BE R , form uł ują c  swoją   h ipotezę   energii  odkształ cen ia postaciowego,  przyczynił się   do  stworzenia  podstaw  teorii plastycznoś ci, jedn akże  sam  rozwijał   dalej  zagadnienia  tej teorii w  niewielkim  stopn iu. P owstan ie polskiej  szkoł y  teorii  plastycznoś ci  należy  przypisać wł aś nie profesorowi  W.  OLSZ AK OWI , który  począ wszy  od r.  1953  opublikował  sto  kilkadzie- sią t p rac z tej dziedziny,  wł asnych  lub z p o n ad 20 współ autoram i. P race te został y nastę pnie podsum owan e  w  opracowan ych  zbiorowo  m on ografiach  [5],  [6],  [7],  [8]  i  [10].  Wielkim osią gnię ciem  Autora  był o  równ ież  zorganizowanie  w  r.  1958  sympozjum  M ię dzynarodo- wej  U n ii  M ech an iki  ( I U T AM ) , p t . «N iejedn orodn ość w teorii  sprę ż ystoś ci  i  plastycznoś ci)) 1 zredagowanie  księ gi zjazdowej,  wydanej  wspólnie  przez  P WN  i P ergam on P ress.  Wydaw- n ictwo  to  został o przyję te  niezwykle  przychylnie,  a  recenzent księ gi  w  Applied  M echanics Reviews, prof.  A.  KOC H E N D ÓR F E R ,  stwierdził , że  zainicjowana  przez  prof.  OLSZAKA  przed kilkun astu  laty  teoria  n iejedn orodn oś ci  sprę ż ystej  i  plastycznej  owocuje  dziś  w  skali ś wiatowej. C ał kowicie n owatorskie  są   również prace z zakresu  reologii i teorii konstrukcji  "wstę pnie sprę ż on ych —  dziedzin  n iem al  n ie  uprawian ych  w P olsce w poprzedn im  okresie.  I  tu  rów- nież  m oż na  m ówić  o  stworzen iu  polskiej  szkoł y:  ogół em, ze wszystkich  dziedzin,  profesor O LSZ AK  opublikował   prace  wspóln e  z  42  współ autoram i,  a  m onografie  z  zakresu  kon- strukcji  sprę ż onych,  [3], [4], i  [9], stanowią   trwał e pozycje  w  skali  ś wiatowej. 190  M .  Ż YCZKOWSKI Przytoczyliś my  tu  celowo  liczby  współ autorów  profesora  OLSZ AKA.  Liczby  te  ch o w  pewnym  stopniu  odzwierciedlają   niezwykł ą   umieję tność  Autora  tworzen ia  zespoł ów naukowych  i  organizowania  pracy  zespoł owej,  tak  niezbę dnej  dla  zbudowan ia  nowocze- snej  szkoł y  naukowej. 1.  Teoria sprę ż ystoś ci W  pierwszym  okresie  twórczoś ci  naukowej  profesora  OLSZ AKA  dom in ował a —•  obok prac  poś wię conych  konstrukcjom  inż ynierskim  —  teoria  sprę ż ystoś ci.  Kilkadziesią t  p rac z  zakresu  teorii  sprę ż ystoś ci  m oż na  podzielić  n a  trzy  zasadnicze  grupy:  ogóln a  teoria zagadnień  pł askich,  zastosowanie  m etody  inwersji  i  problem y  nieklasyczne  teorii  sprę - ż ystoś ci  (anizotropia,  niejednorodnoś ć,  fizykalna  nieliniowoś ć ). P race z dziedziny  ogólnej  teorii pł askiego stanu n aprę ż en ia i pł askiego  stan u odkształ ce- nia  w  zakresie  sprę ż ystym  został y rozpoczę te  opracowan iem  m onograficznym  [2] z  r.  1934 i  publikacjami  [22]  i  [25]  z  r,  1936.  Szczególnie  wiele  uwagi  poś wię cił   Au t o r  p o n ad t o jednolitem u  uję ciu  obu  typów  zagadnień  pł askich,  [47],  [56],  [64],  [65].  Wprowadzon a przezeń  koncepcja  uogólnionego  współ czynnika  P oisson a  został a  wł ą czona  przez  M . T . H U BERA  do jego  T eorii Sprę ż ystoś ci  już  w  r.  1948.  P rofesor  OLSZ AK  podał   również  ogólną metodę   rozwią zania  dla  obszarów  wielospójnych  i  liczne  przykł ady. P odstawy  teoretyczne  metody  inwersji  w  zastosowan iu  do  zagadn ień  pł askich  teorii sprę ż ystoś ci  został y  sformuł owane  w  m onografiach  [1]  i  [2]  oraz  w  najczę ś ciej  cytowanej pracy  [19],  opublikowanej  w  I ngenieur- Archiv  w  r.  1935.  D o  ich  upowszechnienia  przy- czynił  się  niewą tpliwie  prof. Ludwik  F Ó P BL  (syn), który  m etodzie stosowanej  przez  Autora i  uzyskanym  przez  niego  wynikom  poś wię cił   wiele  uwagi  w  I I I tom ie  swej  znanej  m on o- grafii  Drang und Zwang. P owtórzył a się   tu w pewnej  mierze  sytuacja  sprzed  lat  dwudziestu, gdy  August  F Ó P P L  (ojciec)  podobn ą   przysł ugę   wyś wiadczył   M . T .  H U BE R O WI ,  udostę p- niają c  wyniki jego badań  (gł ównie n a tem at term osprę ż ystoś ci,  teorii  twardoś ci  i  kryterium plastycznoś ci)  szerokim  krę gom  czytelników  swego  ś wietnego  pię ciotom owego  podrę cz- n ika  T echnische  Mechanik,  którego  dziesią tki  n akł adów rozchwytywane  był y  bł yskawicznie przez  pracowników  n auki  i  inż ynierów  róż nych  specjalnoś ci  i  bił y  wszystkie  rekordy w  dziedzinie  literatury  n aukowej. M etoda  inwersji  należy  do  grupy  m etod  odwzorowań  kon forem n ych  i  um oż liwia przekształ cenie  takich  obszarów  dwuspójnych,  jak  pierś cień  koł owy  m im oś rodowy  lub pół pł aszczyzna  z  otworem  koł owym,  w  obszar  pierś cienia  współ ś rodkowego,  dla  którego rozwią zania  podstawowych  zagadnień  teorii  sprę ż ystoś ci  są   zn an e.  Powyż sze  prace  P ro - fesora  OLSZAKA  stał y się   podstawą   dalszych  badań  w  tej  dziedzinie,  w  szczególnoś ci  opu- blikowanych  wspólnie  z  Z .  M R O Z E M  prac  [107],  [120]  i  [265],  dotyczą cych  zastosowan ia metody  inwersji  w  teorii pł yt.  Autorzy  rozważ ali  pł yty koł owe z  m im oś rodowym  otworem koł owym  przy  róż nych  warun kach  podparcia  i  obcią ż enia  oraz  podali  kilka  przykł adów •  obliczeń numerycznych. O licznych  pracach  stosują cych  m etodę  inwersji  w  teorii  plastycz- noś ci  wspomnimy  oddzielnie. Autor  poś wię cił   również  uwagę   cylindrom  gruboś ciennym  i  pierś cieniom  współ ś rod- kowym,  stanowią cym  p u n kt  wyjś cia  dla  metody  inwersji.  P race  [30]  i  [36]  dotyczą   opty- malnego  projektowania  takich  ustrojów,  m ianowicie  moż liwego  wyrównania  n aprę ż eń obwodowych. TWÓRCZOŚĆ  NAUKOWA  PROF.  W.  OLSZAKA  191 N ajliczniejsze  prace  z  zakresu  teorii  sprę ż ystoś ci  dotyczą   jedn ak  zagadnień  niekla- sycznych,  w  szczególnoś ci  an izotropii  sprę ż ystej.  Pierwszą   był a  tu  praca  [24]  z  r.  1936, poś wię cona  tarczom  i  cylin drom  o  ort ot ropii  walcowej.  D alsze  rozwinię cie  tej  tematyki przyn osi praca [42],  referowan a  n a VI  Kon gresie  M echan iki Stosowanej  w P aryżu w r.  1946. P raca  [73]  om awia  teoretyczn e  i  praktyczn e  aspekty  an izotropii  sprę ż ystej.  Podstawy teoretyczne  sam on aprę ż eń  w  oś rodkach  an izotropowych  uję te  został y  w  pracach  [63] i  [66]. Liczne prace poś wię cił  Au t o r  zastosowan iom  teorii sprę ż ystoś ci  ciał  an izotropowych: w  pracy  [68]  uogóln ion o  problem  C .  Webera  duż ych  odkształ ceń przy  skrę caniu  prę tów niekoł owych  n a  przypadek  an izo t ro pii;  dalsze  rozwinię cie  tego  zagadnienia  podaje  praca [198], w  której  uwzglę dn iono  równocześ nie  dział an ie sił y  podł uż n ej;  w  pracach  [75] i  [245] p o d an o  analogię   m atem atyczn ą   dla  skrę can ia  prę tów  anizotropowych i rozpatrzon o liczne przykł ady,  n atom iast  prace  [76],  [96],  [246]  i  [257],  napisane  wspólnie  z  J.  N OWIŃ SKIM i  W.  U RBAN OWSKIM ,  poś wię cone  są   zagadn ien iom  termosprę ż ystym  w  przypadku  anizo- tropii  krzywoliniowej. D alsze prace  dotyczą   teorii  sprę ż ystoś ci  ciał  fizykalnie  nieliniowych  i niejednorodnych. P odstawy  teorii  nieliniowoś ci  fizykalnej  sformuł ował   Autor  wspólnie  z  J.  N OWIŃ SKIM w  pracach [84] i  [250], przyjmują c  hipotezę   niezmiennoś ci  współ czynnika P oissona.  P race [94]  i  [256],  n apisan e  wspólnie  z  M .  Ż YC Z KOWSKI M,  podają   klasyfikację   problematyki jednoczesnej  n iejedn orodn oś ci  i  fizykalnej  nieliniowoś ci  i  kilka  rozwią zań  szczegół owych. Z agadn ien iu  klin a  sprę ż ystego  i  pł aszczyzny  nieograniczonej  w  przypadku  niejednorod- noś ci  i  jednoczesnej  fizykalnej  nieliniowoś ci  poś wię cono  opracowaną   wspólnie  z  J. M u- RZEWSKIM pracę   [242].  Z agadn ien iam i  n iejedn orodn oś ci  sprę ż ystej  i  stanam i  poprzedzają - cymi  uplastycznienie  zajmują   się   wspóln e  z  J.  RYCH LEWSKIM  (prace  [169]  i  [232]). 2. Teoria plastycznoś ci Jak już  wspomnieliś my  w  uwagach  wstę pnych,  teoria plastycznoś ci  został a zapoczą tko- wan a  przez  profesora  OLSZ AKA  dopiero  w  latach  pię ć dziesią tych,  jedn ak  rozwijana  z  du- ż ym  rozm achem  i  licznym  gron em  współ pracown ików  stał a  się   szybko  czoł ową   dziedziną twórczoś ci  Autora.  P ierwsze  prace  z  r.  1953  dotyczył y  ogólnych  zagadnień  noś noś ci  gra- nicznej  [80] oraz  noś noś ci  granicznej  ptyt  ortotropowych  [77], [81]. W  dalszych  swych pra- cach  rozwijał   Autor  gł ównie  nieklasyczne  kierun ki  teorii  plastycznoś ci,  mianowicie  teorię ciał   an izotropowych  i  n iejedn orodn ych. N ajszerszy  zasię g  mają   prace  z  zakresu  teorii  ciał   plastycznych  niejednorodnych. Opublikowan e  w  r.  1954  prace  [85], [87], [251],  [252],  [253]  i  [255],  podają ce  klasyfikację niejednorodnoś ci  plastycznej  i  podstawowe  równ an ia  w  nawią zaniu  do  teorii  mał ych odkształ ceń sprę ż ysto- plastycznych  i teorii pł ynię cia plastycznego, stał y się  pun ktem wyjś cia dla  wieloletnich,  obszernych  ba d a ń  w  tej  dziedzinie,  prowadzonych  przez  W.  OLSZAKA i  Jego  Szkoł ę . Poję cie n iejedn orodn oś ci plastycznej  nie tylko jest bogate w  treść fizykalną   i  poznawczą , pozwala  bowiem  ują ć  zm ien n e  z  miejscem  cechy  mechaniczne  oś rodka,  co  z  reguł y  od- zwierciedla  realn e warun ki  szerokiej  klasy rozpatrywan ych  procesów;  otwiera  on o pon adto interesują ce  jeszcze  moż liwoś ci  badawcze:  Autor  wykazał   bowiem,  że  poję cie  niejedno- - rodn oś ci  mechanicznej  m oże  być  wykorzystane  w  opracowaniu  nowej  metody  poszuki- 192  M .  Ż YC Z K O WSKI wania  rozwią zań  efektywnych  w  dziedzinie  zagadn ień  równ owagi  sprę ż ysto- plastycznej i  plastycznego  pł ynię cia. Jedn a z  gł ównych  trudn oś ci, którą   n astrę cza teoria  plastycznoś ci, wynika  z  nieliniowego  charakteru  jej  podstawowych  zależ noś ci,  które  tylko  wyją tkowo pozwalają   n a bezpoś rednie  ich cał kowanie. Z  drugiej  stron y  dopuszczenie  pewnych  typów funkcji  niejednorodnoś ciowych  prowadzić  może  do  uzyskan ia  rozwią zań  ś cisł ych  roz- patrywanych  zagadnień.  Zważ yć  przy  tym  należ y,  że  do  tych  funkcji  z  reguł y  wprowadzić m oż na param etry  swobodne,  których  wartoś ci  n astę pn ie  okreś la  się   w  ten  sposób,  by  zbli- ż yć się   moż liwie  najbardziej  do aktualn ych warun ków  rzeczywistych,  a wię c n p . z  warun ku minimalnego  odchylenia  od  jedn orodn oś ci  czy  też  n iejedn orodn oś ci  okreś lon ego  typu. Róż nica  w  stosun ku  do  podejś cia  klasycznego  polega  t u  wię c  n a  tym ,  że  zam iast ś cisł ych  zał oż eń fizykalnych  i  przybliż onych  rozwią zań  formalnych,  wprowadzam y  m odel fizykalnie  przybliż ony,  dla  którego  znajdujemy  rozwią zanie  ś cisł e.  M oże  to  być  rzeczą bardziej  korzystną   i  prowadzić  do  informacji  peł niejszych,  aniż eli  rozpatrywan ie  m odelu fizykalnie  ś cisł ego,  dla  którego  jedn ak  rozwią zanie  poszukiwan e  być  musi  dla  każ dora- zowo  aktualnych warunków  szczególnych  w  drodze pracoch ł on n ych  m etod  n um eryczn ych. D odać  należ y,  że  m etoda  Autora  umoż liwia  ocenę   bł ę du  przez  zawarcie  rozwią zan ia mię dzy  kresami  dolnym  i  górnym. D opuszczenie  wystę powania  niejednorodnoś ci  m ateriał u m a  drugi  jeszcze,  ch oć  spo- krewniony,  aspekt:  stwarza  moż liwość  stosowania  m etody  odwrotn ej,  polegają cej  n a  za- ł oż eniu pola  naprę ż eń i  poszukiwaniu  odpowiedniego  rozkł adu n iejedn orodn oś ci. M et o d a taka  może  sł uż yć  bą dź  do  poszukiwania  niejednorodnoś ci  optym alnej  ze  wzglę dów  wy- trzymał oś ciowych,  bą dź  też  do  speł nienia  innych  kryteriów  optymalizacyjnych.  Jedn ą i  drugą   bardzo  efektywną   m etodę   stosował   Autor  wielokrotn ie,  i  to  zarówn o  w  rozpatry- waniu  zagadnień  z  dziedziny  teorii  plastycznoś ci,  ja k  też  uprzedn io  już  w  teorii  sprę ż y- stoś ci. Omówimy  z  kolei  krótko  waż niejsze  prace  poś wię cone  n iejedn orodn oś ci  plastycznej, ograniczają c  się   chwilowo  do  ciał  izotropowych;  problem y  an izotropii plastycznej  zostan ą uję te  oddzielnie.  P race  [97],  [105],  [258]  i  [259],  opublikowan e  wspólnie  z  W.  U R BAN O W- SKIM,  dotyczą   niejednorodnych  walców  gruboś ciennych  i  gruboś ciennych  powł ok  kuli- stych  w  zakresie  sprę ż ysto- plastycznym.  Z ał oż ono  dowolną ,  ale  zależ ną   jedyn ie  od  współ - rzę dnej  promieniowej  r,  niejednorodność  m ateriał u  zarówn o  w  strefie  sprę ż ystej,  ja k i  plastycznej,  i  poddan o  szczegół owym  badan iom  kolejność  wystę powania  uplastyczn ień ; okreś lono  również  rozkł ad  niejednorodnoś ci,  odpowiadają cy  jedn oczesn em u  uplastycz- nieniu  się   cał ego badan ego  elementu.  Opublikowane  wspólnie  z  J.  M U R Z E WSK I M  i  J. G o - LECKIM  prace  [103],  [113]  i  [260], poś wię cone  są   uplastyczn ian iu  niejednorodnej  pół pł asz- czyzny  pod  dział aniem  sił y  skupion ej;  zbadan o,  przy  jakich  typach  n iejedn orodn oś ci wystę puje  radialny  rozkł ad  n aprę ż eń  w  pół plaszczyź nie  i  p o d an o  kilka  rozwią zań  szcze- gół owych  przy  zał oż eniu  liniowego  wzmocnienia  plastyczn ego. P rofesor  OLSZ AK  ja ko  pierwszy  wprowadził   m etodę   odwzorowan ia  kon forem n ego do  teorii  plastycznoś ci.  Poś wię cił   on  w  szczególnoś ci  liczne  prace  zastosowan iu  m etody inwersji  w  teorii  ciał  plastycznych  niejednorodnych.  Z astosowan ie  tej.  m etody  ogran iczon e jest  co  prawda  do  pewnych  tylko  typów  n iejedn orodn oś ci,  ale  prowadzi  do  efektywnych rozwią zań  niektórych  trudnych  zagadn ień  teorii  plastyczn oś ci.  P odstawy  teoretyczn e metody  ują ł   Autor  w  pracach  [130]  i  [168],  uogólniają c  w  ten  istotn y  sposób  swą   pracę TWÓRCZOŚĆ  NAUKOWA  PROP.  W .  OLSZAKA  193 [19]  z  r.  1935.  Okreś lono  dopuszczaln ą   klasę   niejednorodnoś ci  i  podan o  rozwią zanie  dla pół pł aszczyzny  z  otworem  koł owym .  P race  [274]  i  [275]  poś wię cono  m im oś rodowemu cylindrowi  koł owem u;  w  przypadku  m ateriał u  jedn orodn ego  m oż na  był o  uzyskiwać rozwią zan ia  jedyn ie  n a  drodze  num erycznej,  n atom iast  w  powyż szych  pracach  Autor po dał   stosun kowo  proste  rozwią zan ie  an alityczn e. D alsze  prace  z  zakresu  zastosowan ia  m etody  inwersji  w  teorii  plastycznoś ci  opubliko- wan e  został y  wspólnie  z  S.  Z AH ORSKIM .  W  pracy  [158]  badan o  m im oś rodowy  pierś cień rozcię ty  p o d  dział an iem  obcią ż eń  powierzchniowych,  po d d an o  analizie  pię ć  typów  nie- jedn orodn oś ci  oraz  zastosowan o  inwersję   wewnę trzną   i  zewnę trzną.  W  pracach  [170], [176],  [184],  [282]  i  [283]  bad an o  procesy  quasi- ustalone  i  zastosowano  m etodę   odwrotną , dzię ki  której  daje  się   uzyskać  rozwią zan ia  przybliż one  dla  szerokiej  klasy  moż liwych  nie- jedn orodn oś ci  m ateriał u.  Z agadn ien ia  te przedstawion o  również  n a  X  M ię dzynarodowym Kon gresie  M ech an iki w  Stresie  w  roku  1960. Z  innych  p rac  poś wię con ych  teorii  plastycznoś ci  izotropowych  materiał ów  niejedno- rodn ych  wymienimy  pracę   [163],  analizują cą   zakres  sprę ż ysto- plastyczny  i  noś ność  gra- niczną   n iejedn orodn ych  kon strukcji  m ostowych,  pracę   wspólną   z  J.  RYCH LEWSKIM  [180], badają cą   wł asnoś ci  geom etryczne  pól  n aprę ż eń  w  przypadku  pł askiego  stanu  naprę ż enia oraz pracę  [197], referowaną   z tym  samym  współ autorem n a sympozjum  I U T AM  w  Tbilisi, a  rozważ ają cą.  pł askie  stany  plastyczn e  speł niają ce  równ an ie  biharm on iczn e.  Autorzy pokazali,  że  wł asn oś ci  ogólne  lin ii  poś lizgu  oś rodków  niejednorodnych  pozwalają   poszu- kiwać  rozwią zań  przez  zastosowan ie  m etod  odwrotn ych  i  pół odwrotn ych.  Wspólna z  Z .  WESOŁOWSKIM  p raca  [241]  dotyczy  n iejedn orodn ych  konstrukcji  ł ukowych.  Liczne artykuł y  podają   ogólny  przeglą d  problem atyki  niejednorodnoś ci  plastycznej  i  dorobku polskiego  w  tej  dziedzin ie; wym ienim y  tu  prace  [110], [112], [127], [137], [146], [151], [194]. P raca  [137], opublikowan a  wspólnie  z  W.  U RBAN OWSKIM   W  ram ach księ gi  zjazdowej  sym- pozjum  I U T AM   n iejedn orodn oś ci  w  teorii  sprę ż ystoś ci  i  plastycznoś ci,  został a we  wspo- m n ian ej  ju ż  recenzji  prof.  A.  KOCH EN D ORF ERA  W  «Applied  M echanics  Reviews)) oceniona ja ko  wzorowe  przedstawien ie  d o ro bku  w  tej  dziedzinie. P race  z  zakresu  n iejedn orodn oś ci  plastycznej  był y  przez  licznych  współ pracowników profesora  OLSZAKA  rozwijane  dalej  w  publikacjach  samodzielnych.  P rzykł adowo  wymie- nim y  tu  tylko  obszerny  cykl  p rac  J.  RYCH LEWSKIEG O,  poś wię cony  teorii  plastycznoś ci- ciał   o  n iejedn orodn oś ci  skokowej. D alszym  dzieł em  nieklasycznej  teorii  plastycznoś ci,  szeroko  rozwinię tym  przez  pro- fesora  OLSZ AKA  i  Jego  Szkoł ę , jest  teoria  ciał   plastycznie  anizotropowych,  a  szczególnie jedn ocześ n ie  an izotropowych  i  n iejedn orodn ych.  Oparcie  się   o  zał oż enia  wyjś ciowe  tak ogólne  m a  n a  celu  stworzen ie  teorii  moż liwie  wiernie  odzwierciedlają cej  rzeczywiste m akrowł asn osci m ateriał u.  P odejś cie  takie pozwala  obją ć  program em badań zjawiska  nowe 1  poszukiwać  licznych  rozwią zań,  które —  w  ciaś niejszych  ram ach teorii  klasycznej  — był y dla  nich dotychczas  n iedostę pn e. Liczne są   również  zastosowania  techniczne, i to  zarówno w  zakresie  kon strukcji  inż ynierskich,  ja k  i  mechanicznych  oraz  lotniczych.  Rzecz  jasn a, że  ukł ady  w  strukturze  jedn orodn ej  (lub  izotropowej)  mieszczą   się   w  takiej  analizie ja ko  przypadki  szczególne.  D o  pierwszych  prac  z  powyż szego  zakresu  dał y  impuls,  po- dobn ie  zresztą   ja k  ju ż  uprzedn io  w  stosun ku  do  ustrojów  izotropowych,  zagadnienia n oś n oś ci  granicznej  pł yt,  w  szczególnoś ci  pł yt  ortotropowych ,  [77],  [79],  [81],  [88], [108], 2 Mechanika Teoretyczna 194  M .  Ż YCZKOWSKI [109], [247]. Teoria noś noś ci  granicznej  pł yt, rozwinię ta  przez  K.  JOH AN SEN A i A.  A.  G wo z- D IEWA,  został a  w  tych  pracach  uogóln ion a  n a  waż ny  technicznie  przypadek  an izotropii ortogonalnej  zwią zany  n p.  ze  zbrojeniem  odmiennej  m ocy  w  dwóch  wzajemnie  prosto- padł ych  kierunkach.  Jednakże  podstawą   znacznie  rozleglejszych  badań ,  dotyczą cych oś rodka  trójwymiarowego,  stał a się   dopiero  seria  prac  opublikowan ych  w  r.  1956  wspólnie z  W.  U RBAN OWSKIM . W  pracach  [102], [104], [111],  [261], [262]  i  [263],  referowanych  n a  I X  M ię dzyn arodo- wym  Kongresie  M echaniki  w  Brukseli,  Autorzy  uogólnili  sformuł owaną   przez  R.  M ISESA koncepcję   potencjał u plastycznego  n a przypadek  n iejedn orodn oś ci  i jednoczesnej  dowolnej anizotropii  krzywoliniowej.  Wprowadzon o  poję cie  ten sora  m oduł ów  plastycznoś ci  dla ogólnej  an izotropii  i  zbadan o  szereg  przypadków  szczególnych;  uogóln ion o  również hipotezę   energii  odkształ cenia  postaciowego  n a  przypadek  ciał   an izotropowych,  wy- odrę bniając  tę   klasę   m ateriał ów  an izotropowych,  dla  których  rozkł ad  energii  n a  obję to- ś ciową   i  postaciową   daje  się   przeprowadzić.  Autorzy  wprowadzili  n astę pn ie  funkcje naprę ż eń  we  współ rzę dnych  Lam ego;  praca  [102]  zawiera  tablice  zestawieniowe  dla  róż- nych  typowych  ukł adów współ rzę dnych.  D alsze  rozwinię cie  ogólnej  teorii  zawierają   prace 145] i [199]. P rzypadki  pł askie  teorii  plastycznoś ci  niejednorodnych  ciał   an izotropowych  został y zbadane  szczegół owo w pracach W.  OLSZ AKA,  P . P ER Z YN Y  i  C z.  SZYM AŃ SKIEGO  [121], [270], [271].  Autorzy  stwierdzili,  że  przy  rozpatrywan iu  ciał   an izotropowych  przez  problem y pł askie  moż na  rozumieć  cztery  róż ne  przypadki:  gdy  przyrosty  n aprę ż eń  zależą   tylko  od dwóch  zmiennych w  rozpatrywanej  pł aszczyź nie,  gdy  nie  wystę pują   odkształ cen ia n orm al- ne  do  pł aszczyzny,  gdy  zarówno  odkształ cenia  podł uż n e,  ja k  i  ką towe  leżą   w  rozpatry- wanej  pł aszczyź nie,  wreszcie  gdy  m am y  do  czynienia  z  pł askim  stan em  n aprę ż en ia  w  kla- sycznym  sensie.  R ozpatrzon o  szczególne  przypadki  an izotropii  m on oklin iczn ej,  orto- tropii  i  izotropii  poprzecznej.  D alsze  rozwinię cie  tej  tem atyki  przyn osi  praca  wspóln a z W.  U RBAN OWSKIM  [134]. N iezwykle  waż ne  prace  podstawowe  z  zakresu  jednoczesnej  n iejedn orodn oś ci  i  an izo- tropii  plastycznej  dotyczą   sformuł owania  zasad  wariacyjnych  dla  takich  oś rodków.  Od- .noś ne  twierdzenia  wykazano  w  pracach  wspólnych  z  P .  P ER Z YN Ą   [124],  [266],  [267],  przy zał oż eniu  izotropowego  wzmocnienia  plastycznego  i  istn ien ia  potencjał u  plastyczn ego. P race  [132],  [138]  i  [272]  formuł ują   bardziej  szczegół owo  kryterium  stosowalnoś ci  wyka- zanych  twierdzeń.  Twierdzenia  te  umoż liwiły  uzyskanie  przybliż on ych  oszacowań  dla licznych  trudniejszych  zagadnień,  nie  rokują cych  nadziei  n a  rozwią zanie  ś cisł e. Wiele  prac  poś wię cił   profesor  OLSZ AK  zastosowan iom  teorii  n iejedn orodn ych  ciał anizotropowych.  Wykorzystują c  wyniki  swych  pierwszych  prac  z  lat  1953  i  1954  dotyczą - cych  podstaw  teorii  n oś n oś ci  granicznej  pł yt  [77],  [80],  [81],  [88].  Autor  po dał   szereg  roz- wią zań  z  zakresu  zastosowań  ogólnego  typu  ustrojów  pł ytowych  o  róż n olitych ukształ to- waniach,  przy  uwzglę dnieniu  róż n orodn ych warun ków  brzegowych  i  poddan ych dział an iu róż nego  rodzaju  obcią ż eń,  jak  również  z  zakresu  zastosowań  konstrukcji  powł okowych. I t ak sprę ż ysto- plastycznemu  zginaniu pł yt koł owych poś wię cone  są   opublikowan e  w r.  1957 wspólne  z  J.  M U R Z E WSKI M prace  [122],  [123], [125],  [268]  i  [269].  W  pracach  tych  uwzglę - dn ion o  niejednorodność  sprę ż ystą   i  plastyczną   pł yty,  zależ ną   od  współ rzę dnej  prom ien io- TWÓRCZOŚĆ  NAUKOWA  PROF .  W.  OLSZAKA  195 wej  r,  oraz —  dopuszczają c  ś ciś liwość  m ateriał u —  rozważ ono  kilka  h ipotez  odnoś nie zm ian  współ czynników  odkształ cen ia poprzeczn ego  w  zakresie  sprę ż ysto- plastycznym. R ównież  z  r.  1957  poch odzą   pierwsze  prace, dotyczą ce  niejednorodnoś ci  i  an izotropii powł ok  plastyczn ych :  praca  wspóln a  z  A.  SAWCZ U KIEM  [126]  i  praca  [128],  rozważ ają ce n oś n ość  graniczną   cien koś cien n ych  powł ok  obrotowo- symetrycznych.  D alsze  badan ia w  tym  kierun ku  przyn oszą   prace  [136], [150],  [152], [162], [165]  i  [166]. Zależ noś ci noś noś ci granicznej  powł ok  od  przyję tego  warun ku  plastycznoś ci  poś wię cona  jest  praca  wspólna z  A.  SAWCZU KIEM  [143].  Waru n ki  plastycznoś ci  dla  przekroju  niejednorodnych  ortotro- powych  pł yt i powł ok został y sform uł owane  w pracach W.  OLSZAKA  i R.  SANKARANARAYA- N AN A  [188], [285], [288]. P odsum owan ie  dorobku  ś wiatowego  z  dziedziny  noś noś ci  granicz- nej  i  odkształ ceń sprę ż ysto- plastycznych  powł ok  ze  szczególnym  uwzglę dnieniem  niejedno- rodn oś ci  i  an izotropii  zawierają   wspólny  z  A.  SAWCZU KIEM  referat  generalny  n a  kongresie w San F ran cisco [185] oraz prace przeglą dowe  tychże  Autorów  [190] i [204] i ich  monografia [10].  P race  z  dziedziny  an izotropowych  pł yt  i  powł ok  plastycznych  był y  również  konty- n uowan e  przez  licznych  współ pracown ików  profesora  OLSZ AKA.  P rzykł adowo  wymienimy tu  jedyn ie  prace  A.  SAWC Z U KA,  M .  KWIEC IŃ SKIEGO  i  D .  N IEPOSTYN A  Z teorii  pł yt,  oraz prace  A.  SAWCZ U KA  i  J.  RYCH LEWSKIEG O  Z  teorii  powł ok. Z  in n ych  zastosowań  teorii  n iejedn orodn ych  ciał   anizotropowych  należy  wymienić serię   prac  dotyczą cych  plastyczn ego  zgin an ia  gruboś ciennego  wycinka  walcowego. Opublikowan e  wspóln ie  z  S.  Z AH ORSKIM  prace  [140],  [147]  i  [153]  uogólniają   rozwią zanie zagadn ien ia  Shaffera  i  H o u se'a  - na  przypadek  ortotropii  i  niejednorodnoś ci;  zał oż ono nieś ciś liwość  m ateriał u,  pł aski  stan  odkształ cen ia i  niejednorodność  zależ ną   od  współ rzę d- nej prom ieniowej  r. Autorzy  okreś lili  kolejność  tworzen ia  się  stref  uplastycznionych, a także rozkł ad  n iejedn orodn oś ci,  odpowiadają cy  jednoczesnem u  uplastycznieniu  cał ego  wy- cin ka. Wymienione  prace  nie  wyczerpują   bogatego  do ro bku  Autora  z  zakresu  teorii  plastycz- n oś ci;  liczne  pozostał e  prace  odzwierciedlają   szeroki  wachlarz  Jego  zainteresowań.  Wy- mienimy  t u  n p.  pracę   [106]  formuł ują cą   zasadę   ekstrem alną   w  teorii  noś noś ci  granicznej pł yt  i  stwierdzają cą   istn ien ie  an alogii  m atem atycznej  do  teorii  stanów  granicznych  geody- n am iki;  pracę   [144]  poś wię coną   probabilistyczn em u  uję ciu  teorii  noś noś ci  granicznej; pracę   [200]  rzucają cą   n owe  ś wiatło  n a  szeroko  dyskutowaną   w  literaturze  ś wiatowej koncepcję   istnienia  n aro ża  plastyczn ego;  pracę   [218]  dotyczą cą   teorii  drgań  sprę ż ysto- - plastycznych.  Wspóln ą   z P .  P ER Z YN Ą   pracę  [205] referował  profesor  OLSZ AK  n a XI  M ię dzy- n arodowym  Kon gresie  M ech an iki  w  M on ach ium w  r.  1964;  Autorzy  sformuł owali  w  niej podstawy  teorii  plastyczn oś ci  przy  warun ku  plastycznoś ci  zależ nym  w  sposób  jawny  od czasu;  zależ ność  t aka  m oże  być  zwią zana  n p .  z  nagrzewaniem  ciał a  lub  poddan iem  go n aprom ien iowan iu.  D alsze  rozwinię cie  tej  tem atyki  przynosi  praca  [234]. N iektóre  z  om ówion ych  rozwią zań  został y potwierdzon e  przez  badan ia  eksperymental- n e  prowadzon e  u n as  i za  granicą ,  podczas  gdy  w pracach  [100] i [254], napisanych  wspólnie z  A.  SAWCZU KIEM ,  przedstawion o  wyniki  weryfikacji  doś wiadczalnej  teorii  noś noś ci granicznej  pł yt,  ze  szczególnym  uwzglę dnieniem  pł yt  ortotropowych.  Wiele  troski  po- ś wię cał   Autor  udostę pn ien iu  uzyskan ych  wyników  praktyce  technicznej  i  ich  licznym  za- stosowan iom .  D otyczy  to  w  szczególnej  mierze  projektowan ia  i  obliczania  konstrukcji inż ynierskich  [148],  [149],  [226],  [243],  [244]  oraz  teorii  n oś n oś ci  granicznej  pł yt  i powł ok. 2 * 196  M,  Ż YCZKOWSKI Osobną   uwagę   wypada  poś wię cić  m on ografiom  z  zakresu  teorii  plastycznoś ci,  [5], [6], [7],  [8]  i  [10],  opracowanym  z  zespoł ami  współ pracowników.  Przedstawiają   on e  liczne nowoczesne  dział y  teorii  plastycznoś ci  w  sposób  ś cisł y,  a  zarazem  moż liwie  przystę pn y. N iemal  każ da  z nich został a przeł oż ona n a jeden  lub  dwa ję zyki  obce, lub  in n e ję zyki  obce (gdy  oryginał   okazywał   się   w  ję zyku  angielskim),  co  stan owi  dobitn y  wyraz  uzn an ia  ze strony  n auki  ś wiatowej.  Poszczególne  wydan ia  znikał y  przy  tym  bardzo  szybko  z  pół ek księ garskich,  stanowią c  obecnie jedynie  «biał e  kruki»  w  sprzedaży  antykwarycznej. Z a  prace swe  w  dziedzinie teorii plastycznoś ci  Autor  wyróż n iony  został  w  r.  1966  indy- widualną   N agrodą   P ań stwową   I  Stopn ia,  a  n aukowe  osią gnię cia  grupy  jego  bliskich współ pracowników  i  waga  opracowywanych  przez  nich  zagadn ień  podkreś lone  został y przez  przyznanie  im  w  r.  1968  N agrody  Pań stwowej  I I  st opn ia;  wyróż nieni  zostali  pro - fesorowie  Z .  M R Ó Z ,  P .  P ER Z YN A,  J.  RYCH LEWSKI,  A.  SAWC Z U K  i  W.  SZ C Z E P I Ń SKI. 3.  Rcologia N a  zjawiska  reologiczne  zwrócił   WAC ŁAW  OLSZ AK  uwagę   ju ż  w  okresie  przedwojen- nym,  podkreś lając  ich  wielkie  znaczenie  w  teorii  kon strukcji  inż ynierskich  [31].  Wł asne badan ia naukowe w tym kierunku rozwiną ł  jedn ak dopiero p o podję ciu, w  okresie  powojen- nym,  szerokiej  tem atyki  w  zakresie  zjawisk  n ieodwracaln ych;  pierwsze  jego  prace  z  dzie- dziny  reologii  pochodzą   z  lat  pię ć dziesią tych.  Są   to  prace  wspólne  z  J.  LI TWI N I SZ YN EM [78],  [248],  podają ce  pewien  nieliniowy  m odel  reologiczny,  prace  [86],  [249]  dotyczą ce reologii  elementów  uzwojonych,  wreszcie  prace  wspólne  z  P .  P ER Z YN Ą   [132],  [142], [279], formuł ują ce  ogólne  twierdzenia  wariacyjne  lepkosprę ż ystoś ci  i  precyzują ce  kryteria  ich stosowalnoś ci.  Z asadniczy jedn akże  okres  twórczoś ci  Au t o ra  w  zakresie  reologii  przypada na  lata  sześ ć dziesią te.  W  dą ż eniu,  by  wyjść  z  zał oż eń moż liwie  ogólnych  i  rozszerzyć  je również n a dziedziny nieklasyczne, jak  n iejedn orodn ość i an izotropia, kierowali  się   Autorzy intencją , by w rozważ aniach swych zbliż yć się   moż liwie  najbardziej  do  warun ków  realn ych. Wyniki  badań podstawowych  sł uż yły im n astę pn ie ja ko  p u n kt wyjś cia  przy  rozwią zywaniu szeregu  zagadnień  do  tej  pory  nie  opracowanych,  które jed n ak  z  pu n kt u  widzenia  n auko- wego  lub  technicznego zasł ugują   n a  uwagę .  P race z  tego  okresu  m oż na  podzielić  n a  dwie zasadnicze  grupy:  dotyczą   one  ogólnych  zagadn ień  lepkoplastycznoś ci  oraz  reologii cienkoś ciennych  powł ok.  P race  dotyczą ce  reologii  elementów  uzwojonych  om ówim y w oddzielnym punkcie. Z a  pierwszą   publikację   z  lepkoplastycznoś ci  m oż na  uzn ać  n apisan ą   wspólnie  z  P .  P E - RZYN Ą   pracę   [179],  dotyczą cą   rozchodzen ia  się   fal  sferycznych  w  oś rodkach  sprę ż ysto- - lepkoplastycznych,  referowaną   n a  m ię dzynarodowej  konferencji  w  M arsylii  w  r.  1962. Z astosowano  w  niej  m etodę   charakterystyk  i  okreś lono  efektywnie  ruch  czoł a  fali.  P raca [187] z  r.  1963 rozpoczyn a  serię   badań  n ad  stan am i  krytycznym i,  warunkują cymi  przejś cie oś rodka  ze  stanu  fizykalnie  liniowego  do  stan u  nieliniowego  i  pojawienie  się   pierwszych odkształ ceń  trwał ych  typu  lepkoplastycznego.  P raca  ta  stan owi  uogólnienie  koncepcji M .  REIN ERA  i  K.  WEISEN BERG A  i jest  oparta  n a  rozważ an iach  energetycznych.  W  pracach [286]  i  [287]  wprowadzon o  poję cie  wewnę trznych  poziom ów  organizacji  poszczególnych elementów  sprę ż ystych  i  lepkich  i  dla  każ dego  z  tych  elementów  okreś lono  odpowiedn ie kryterium  przejś cia  w  stan  plastyczny.  I n terpretację   energetyczną   stan ów  krytycznych TWÓRCZOŚĆ  NAUKOWA  PROF .  W.  OLSZAKA  197 podaje  praca  wspóln a  z  Z .  BYCH AWSKIM  [213].  D alsze  rozwinię cie  tej  tematyki  stanowi p raca  [240]. Liczne  prace  poś wię cił   profesor  OLSZ AK  równ an iom  konstytutywnym,  charakteryzują - cym  zachowan ie  się   oś rodków  sprę ż ysto- lepkoplastycznych,  i  ogólnej  ich  teorii.  Pierwsze z  n ich,  [193]  i  [203],  n apisan e  wspóln ie  z  P .  P ER Z YN Ą ,  dotyczą   problem atyki  gruntów, których  wł asnoś ci  sprę ż ysto- lepkoplastyczne  wykazują   wielką   rozm aitoś ć. N astę pne prace tych  Autorów  [211]  i  [214]  rozważ ają   ogólny  przypadek  m ateriał ów  sprę ż ysto- lepko- plastycznych,  dopuszczają c  an izotropię   i  duże  odkształ cenie.  D alsze  prace  [220],  [223] i  [231]  naś wietlają   procesy  sprę ż ysto- lepkoplastyczne  z  pu n kt u  widzenia  zasad  termody- n am iki  i  dyskutują   wynikają ce  stą d  ograniczenia.  Zjawiska  relaksacji  w  oś rodkach  sprę ż y- sto- lepkoplastycznych  był y  przedm iotem  pracy  [225].  Ogólne  uję cie  problem atyki  lepko- plastycznoś ci  i przeglą d  waż niejszych  osią gnięć  zawierają   prace  [224] i  [235], praca wspólna z  Z .  BYCH AWSKIM   [227]  i  prace wspóln e  z  P .  P E R Z YN Ą   [228]  i  [238]. P race  z  zakresu  reologii  powł ok  należą   również  w  znacznej  wię kszoś ci  do  najnowszego okresu  twórczoś ci  profesora  OLSZ AKA.  Pierwsze  badan ia  z  tej  dziedziny  został y  uję te w  pracach  [101]  i  [161],  a  przeglą d  wcześ niejszego  dorobku  ś wiatowego  zawierają   prace wspólne  z  A.  SAWCZ U KIEM  [185]  i  [190].  P eł zanie  powł ok  obrotowych  w  zakresie  geome- trycznie  nieliniowym  om awia  p raca  wspóln a  z  Z .  BYCH AWSKIM ,  [212], referowana  n a  sym- pozjum  I U T AM   w  K open h adze  w  r.  1967.  D alsze  prace  z  tym  samym  współ autorem rozważ ają   stadium zniszczenia  w wyn iku  duż ych ugię ć przy  peł zaniu powł ok, [221], i mem- bran  obrotowo  symetrycznych  [233];  Autorzy  zastosowali  tu  zapropon owan e  wcześ niej kryterium  zniszczenia  przy  peł zan iu  [213].  Badan ia  w  tym  kierun ku  kon tyn uowan e  są w  pracy  wspólnej  z  Z .  BYCH AWSKIM  [239], referowanej  n a  kongresie  mechaniki w  Warnie. 4. M echanika gruntów, oś rodki  sypkie i  spoiste An alogia  form aln a,  ja ka  istnieje  pom ię dzy  teorią   plastycznoś ci  a  teorią   oś rodków sypkich,  in spirował a  Au t o ra  do  rozwinię cia  m echan iki  grun tów  oraz  oś rodków  sypkich i  spoistych,  w  szczególnoś ci  ich  stan ów  granicznych.  Poję cie  makroniejednorodnoś ci okazał o  się   z  n atury  rzeczy  n ad er  aktualn e.  P race  poś wię cone  problematyce  z  tym  zwią - zanej  omawiam y  oddzieln ie  z  uwagi  n a  ich p o  czę ś ci  odrę bny  charakter i  odmienne przez- n aczen ie,  choć  ł ą czą   się   on e  czę ś ciowo  zarówn o  ze  sprę ż ystoś cią   i  plastycznoś cią,  jak i  reologią . Z ain teresowan ia  profesora  OLSZ AKA  W  om awian ym  kierun ku  —  choć o  mniejszym  za- się gu  w  porówn an iu  d o  in n ych  dziedzin —  rozwijał y  się   przez  cał y  okres  twórczoś ci. P race  z  lat  trzydziestych  dotyczył y  gł ównie  m echan iki  grun tów  w  nawią zaniu  do  proble- m ów  budown ictwa  inż ynierskiego  [21]. W  latach  pię ć dziesią tych  Autor,  rozszerzają c  krą g swych  zain teresowań  n a  teorię   oś rodków  sypkich  i  spoistych,  uogóln ia  w  pracy  [95] kon- cepcję   W.  W.  SOKOŁOWSKIEG O  n a  przypadek  n iejedn orodn oś ci  m ateriał u i  podaje  klasy- fikację   moż liwych  typów  n iejedn orodn oś ci; w  pracy  [141] rozważa  powierzchnie  graniczne w  formie  paraboloidy  obrotowej  i  stoż ka  koł owego,  przy  dopuszczeniu  niejednorodnoś ci jedn o-   i  dwufunkcyjnej.  Szczegół owej  an alizie  poddaje  przypadek  pł askiego  stan u  od- kształ cen ia. 198  M .  Ż YCZKOWSKI Ogólniejsze  podejś cie  do  mechaniki grun tów  reprezentują   prace  wspólne  z  P .  P E R Z YN Ą [193],  [203],  uwzglę dniają ce  zjawiska  reologiczne  i  traktują ce  ja ko  m ateriał y  sprę ż ysto- lepkoplastyczne;  koncepcja  taka  umoż liwia  okreś lenie  zjawisk,  zachodzą cych  w  grun tach z  biegiem  czasu.  Efekty  lepkoplastyczne  w  mechanice gruntów  z  pun ktu  widzenia  proble- matyki  budownictwa  inż ynierskiego  naś wietla  praca  [217],  referowana  przez  Au t o ra  n a mię dzynarodowym  kongresie  w  Weim arze  w  r.  1967. 5.  Teoria ż elbetu i  konstrukcji  sprę ż onych Teoria  ż elbetu  i  konstrukcji  sprę ż onych  wraz  z  zagadn ien iam i  pokrewn ym i  (tworzenie się   rys  i  szczelin,  elementy  uzwojone)  był a  rozwijana  przez  profesora  OLSZ AKA  n iem al równomiernie w  cią gu  cał ego okresu  Jego  dotychczasowej  twórczoś ci. Pierwsza  praca  z  teorii  ż elbetu,  dotyczą ca  obliczania  wytrzymał oś ci  n a  zgin an ie  belek jedn o-   i  dwustronnie zbrojonych,  został a  opublikowan a  już  w  r.  1928  [13].  Wysokociś nie- niowym  zbrojonym  rurocią gom  ż elbetowym  poś wię cił   Au t o r  prace  [18],  [20], [27]  i  [39], uwzglę dniając  an izotropię   oś rodka  i  propon ują c  optymalizację   zbrojenia.  Liczne  prace z  lat  trzydziestych  dotyczą   zastosowań  teorii  ż elbetu:  przy  wykonywaniu  obudowy  górni- czej,  [23], [26], [28], i  przy  budowie  schronów  przeciwlotniczych  [29], [34], [35].  Obszerne opracowanie  [34]  stanowił o  rozprawę   habilitacyjną   Autora.  P race  powojen n e  dotyczą gł ównie noś noś ci  granicznej i reologii konstrukcji ż elbetowych  [101]; we wspólnej  z A.  SAW- CZU KIEM  pracy  [173]  po dan o  m etodę   obliczania  n oś n oś ci  granicznej  zbiorn ików  ż elbe- towych. Lata  czterdzieste  przynoszą   szybki  rozwój  teorii  kon strukcji  wstę pnie  sprę ż onych w skali ś wiatowej  —  profesor  OLSZ AK  należy  do pion ierów  tego  typu  kon strukcji  w  P olsce. P o  raz  pierwszy  zwraca  w  r.  1937  uwagę   n a  podstawowe  znaczenie  i  gł ę boko  się gają ce efekty  planowego  regulowania  przepł ywu  sił   wewnę trznych  w  kon strukcjach  poprzez zabieg wstę pnego  ich. sprę ż ania  [31], podkreś lając  zarazem  istotn ą   przy  tym  rolę  odkształ - ceń  plastycznych  i Teologicznych.  Pierwsza  powojenna  jego  praca  z  tej  dziedziny  poch odzi z  r.  1946,  [43], i  dotyczy  sprę ż onych  belek  i pł yt.  P raca [46], formuł ują ca  teorię  elementów sprę ż onych  przy  zbrojeniu  spiralnym  (ś rubowym),  był a  przez  Au t o ra  referowan a  n a  VI I M ię dzynarodowym  Kongresie  M echan iki  w  Lon dyn ie  w  r.  1948;  rozszerzon a  wersja  tej pracy  został a  opublikowan a  w  P olsce,  [55],  wyniki  dalszych  ba d a ń  przyn osi  p raca  [67]. P raca  [69]  analizuje  wpł yw  wł asnoś ci  mechanicznych m ateriał ów n a  teorię   ustrojów  sprę - ż onych. Liczne prace formuł ują   podstawy  teoretyczne konstrukcji  sprę ż on ych i podają   przeglą d osią gnięć  w  skali ś wiatowej  ze  szczególnym  uwzglę dnieniem  osią gnięć  polskich.  N ależą   tu przede  wszystkim  m onografie  [3],  [4]  i  [9].  M on ografia  [3], kt ó r a  ukazał a  się   w  r.  1955, podaje  obszerny,  chronologicznie zestawiony  wykaz  piś m ien n ictwa  ś wiatowego.  N apisan a •   wspólnie  z  S.  KAU F M AN EM ,  C Z .  EIMEREM   i  Z .  BYCH AWSKIM  dwutom owa  m on ografia  [4] stanowi  najobszerniejsze  w  Polsce  i  jedn o  z  najobszerniejszych  w  literaturze  ś wiatowej opracowań  cał okształ tu  zagadnień  teoretycznych  i  technicznych  z  zakresu  kon strukcji sprę ż on ych; wiele uwagi poś wię cono  w  niej  takim  zagadn ien iom  teoretycznym , ja k  reolo- . gia  konstrukcji  sprę ż onych,  uję cie  probabilistyczn e, bezpieczeń stwa  kon strukcji,  kon- strukcje  statycznie  niewyznaczalne,  oraz  problem om  technologicznym  (metody  uzyskiwa- T WÓ R C Z O ŚĆ  N AU K O WA  P R O F .  W.  O LSZ AK A  199 n ia  sił y  sprę ż ają cej),  a  także  m etodom  obliczania  poszczególnych  typów  konstrukcji.  N ie tracą c z  oczu  technicznego  wykorzystan ia  uzyskan ych  wyników, Autor  stara  się   wprowa- dzać  je  w  ż ycie.  Celowi  tem u  sł uży  m ię dzy  in n ym i  m on ografia  [9],  n apisan a  wspólnie z  S.  KAU F M AN EM  i  C z.  EIMEREM,  a  wydana  przez  «Arkady»  w  ram ach  serii Budownictwo Betonowe;  omawia  on a  szczegół owo  zagadn ien ia  teorii  i  realizacji  konstrukcji  wstę pnie sprę ż onych.  P odobn y  cel  m iał o  opracowan ie  pierwszej  obowią zują cej  u  nas  norm y P K N , dotyczą cej  projektowan ia  i  wykonawstwa  ustrojów  sprę ż onych  [157].  Szczegół owe,  kry- tyczne  omówienie  dorobku  ś wiatowego  do  r.  1955  z  zakresu  konstrukcji  sprę ż onych  za- wiera praca  [98],  opublikowan a jako  wstę pny  artykuł  przeglą dowy  w miesię czniku  «Applied M echanics  Reviews)).  D alszymi  pracam i  przeglą dowymi  są   [99], [129], [206], [210]. Wiele  uwagi poś wię cił  profesor  OLSZ AK  teorii  elementów  uzwojonych.  Idea  «poprzecz- nego»  wzm acniania  elementów  ś ciskanych,  wykonanych  z  m ateriał ów  kruchych, został a zapoczą tkowana  już  w  XI X  wieku,  jed n ak  teoria  tych  elementów  oparta  o  zał oż enia liniowej  sprę ż ystoś ci  prowadził a d o wyników cał kowicie bł ę dnych, sprzecznych z  wynikami badań  eksperymentalnych.  Autor  rozpoczą ł   już  w  latach  trzydziestych  opracowywanie ogólniejszej  teorii  elementów  uzwojonych,  uwzglę dniając  an izotropię   i  nieliniowość  fizy- kalną   m ateriał u  oraz  efekty  reologiczne.  W  okresie  przedwojennym  ukazał y  się   na  ten tem at  jedyn ie  dwie  krótkie  prace  [38]  i  [41];  wię kszość  bad ań  z  tego  okresu  został a  po znacznym  ich  uogólnieniu  i  rozszerzeniu  opublikowan a  dopiero  w  r.  1960,  [159],  [160], [276],  [277], [278]. W pracach [159] i [276]  rozpatrywan o  stany  uż ytkowe  elementów  uzwo- jon ych , zakł adają c  sprę ż ystość  odkształ ceń , ale  uwzglę dniając  anizotropię   rdzenia.  Okre- ś leniu  sprę ż ystych  i plastycznych  m oduł ów  i  plastycznych  m oduł ów  an izotropii  rdzenia został a  poś wię cona  praca  [277].  W  pracach  [160]  i  [278]  rozpatrywan o  najważ niejszy z  pu n kt u  widzenia  zastosowań  problem  n oś n oś ci  granicznej  elementów  uzwojonych. Stwierdzono  moż liwość  wystę powania  dwóch  schematów  zniszczenia,  odpowiadają cych z osobn a wyczerpaniu  noś noś ci rdzenia lub zbrojenia.  N oś n ość graniczną   rdzenia okreś lono przy  tym  w  oparciu  o  liniową   obwiednię   M o h r a ;  przypadkom  obwiedni  parabolicznej poś wię cił. Autor  odrę bne prace  [167]  i  [280],  stwierdzają c  istotn e  róż nice iloś ciowe  i jako- ś ciowe. D alsze  prace  z  zakresu  elementów  uzwojonych  poś wię cone  są   wstę pnemu  sprę ż eniu i  efektom  Teologicznym.  Efekt  wstę pnego  sprę ż enia  i moż liwe  fazy  zniszczenia był y badane w  pracach  [55] i  [57], Obszerne  badan ia  n ad wpł ywem  Teologicznych  wł asnoś ci materiał ów n a  pracę   elementów  uzwojonych  rozpoczą ł   Autor  w  opublikowanych  w  r.  1954  pracach [86]  i  [249].  W  opublikowan ych  wspólnie  z  A.  STĘ PN IEM  pracach  [171],  [181],  [183],  [192] i  [284]  naś wietlono  wpł yw  peł zania  i  relaksacji  rdzen ia  na  pracę   rozpatrywanych  kon- strukcji  w  oparciu  o  róż n orodne  teorie  peł zan ia;  szczególną   uwagę   zwrócono  n a  teorię dziedziczenia  N .  C h.  AR U TI U N I AN A,  opisują cą   w  sposób  moż liwie  wierny  zjawisko  peł - zan ia  beton u.  P raca  [192]  był a  referowana  n a  VI I  Kongresie  M ię dzynarodowego  Sto- warzyszenia  Kon strukcji  M ostowych  (AI P C )  w  R io  de  Jan eiro  w  r.  1964.  Wpł yw fizykalnej  nieliniowoś ci  rdzenia  n a  stany  uż ytkowe  i  n oś n ość  graniczną   elementów  uzwo- jon ych  został   p o d d an y  szczegół owej  an alizie  w  pracach  wspólnych  z  A.  STĘ PN IEM  [195] i  [229]. •   D o  omawianej  problem atyki  m ateriał ów kruchych  zaliczamy  również  kilka  prac  teorii rozprzestrzen ian ia się  rys  i szczelin. P ierwsza  praca z tej dziedziny, [264], pochodzi z r.  1957. 2 0 0  M .  Ż YCZKOWSKI W  pracach  [133]  i  [135]  rozważ ał   Autor  przebieg  zjawiska  zarówn o  z  p u n kt u  widzenia teorii  sprę ż ystoś ci,  ja k  i  plastycznoś ci.  P rzeprowadzon e  wspólnie  z  A.  M .  H AASEM i  C. A.  LOBRY  D E  BRU YN EM  obszerne  badan ia  n ad  wpł ywem  tworzen ia  się   rys  i  pę knięć n a  korozję   zbrojenia,  [154],  n a  sztywność  zgin an ia,  [155],  oraz  propozycja  norm alizacji odnoś nych  przepisów,  [156],  był y  referowane  n a  sympozjum  R I L E M   w  Sztokholm ie w r.  1959. 6. P race z innych dziedzin Wymienionych  pię ć  dziedzin  obejmuje  zasadnicze  kierun ki  twórczoś ci  n aukowej profesora  OLSZAKA.  Jedn akże  kilka  prac,  zarówno  z  najwcześ niejszego  okresu  twórczoś ci, jak  i z lat  ostatnich, nie mieś ci  się   w  przyję tym  schemacie. N ależy  tu  n a przykł ad  pierwsza publikacja  [11], z  r.  1922,  powstał a  w  wyniku  obserwacji  poczyn ion ych  w  czasie  praktyki wakacyjnej  przy  budowie  kolei  Warszowice- C hybie,  a  podają ca  uproszczon y  sposób obliczania  torów.  P raca  [12]  dotyczy  zagadnień  parcia  hydrodyn am iczn ego  n a  ruch om e konstrukcje  jazowe,  podczas  gdy  szereg  dalszych  publikacji  nawią zuje  do  zagadn ień technicznych,  z  którym i  Autor  zetkną ł   się   z  racji  swej  dział alnoś ci  inż ynierskiej.  N ależą do  nich  prace  [14],  [32]  i  [33]  dotyczą ce  konstrukcji  m ostowych,  prace  [16],  [17]  i  [26] zwią zane  z  problem atyką   w  zasadzie  górniczą ,  in terpretowan ą   jedn ak  n a  tle  teorii  sprę - ż ystoś ci. Z  nowszych  prac sklasyfikujemy  tu pozycję   [89], opracowan ą   wspólnie  z  S.  KAJF ASZEM i  J .  PIETRZYKOWSKIM ,  a proponują cą   pewną   nową   m etodę  pom iaru  wytrzym ał oś ci  n a  roz- cią ganie  m ateriał ów kruchych.  Wypada  tu  zaliczyć  również  pracę   [182], dotyczą cą   bad ań elastooptycznych,  napisaną   wspólnie  z  B. LEWI C KI M  bardzo  ogólną   pracę   [219]  —fo r m u - ł ują cą   obiektywne  kryteria  bezpieczeń stwa  kon strukcji,  a  przede  wszystkim  jedn ą   z  n aj- nowszych  publikacji  [237],  napisaną   wspólnie  z  J.  Z AWI D Z K I M ,  dotyczą cą   nowoczesnej dziedziny  biom echaniki.  Autorzy  zaję li  się   oceną   wpł ywu  indywidualnych  wł asnoś ci nieliniowo  sprę ż ystych  ciał a  badanego  czł owieka  n a  wynik  pom iarów  ciś nienia  krwi. Liczne  prace  profesora  OLSZ AKA,  mają ce  G harakter  artykuł ów  —•   dyskusyjnych, sprawozdawczych  lub  biograficznych  —  został y  ozn aczon e  symbolem  D  w  wykazie  prac, n atom iast  nie został y  oddzielnie uję te  w  obecnym  opracowan iu. Obszerną  pozycję   stanowią   również prace popularyzacyjne,  t ak cenione  ostatn io w n au- ce ś wiatowej.  Kilkan aś cie  prac  tego  typu  [opublikował   Au t o r  w  miesię cznikach,  [tygodni- kach i  dziennikach;  dzię ki  swej  aktualn oś ci  i  przystę pn oś ci  spotkał y  się   on e  z  uzn an iem najszerszych  krę gów  czytelników. Szczególnie  bogaty  jest  również  dorobek  profesora  OLSZ AKA  W  zakresie  p rac  redakcyj- nych.  Jest  on  jednym  ze współ zał oż ycieli i wieloletnim  redaktorem pierwszego i  najbardziej rozpowszechnionego  czasopisma  polskiego  z  zakresu  m ech an iki  stosowanej,  «Archiwum M echaniki  Stosowanej»,  ukazują cego  się  •   od  r.  1949  ja ko  kwartaln ik,  a  od  r.  1957 jako  dwumiesię cznik.  Jest współ ż ał oż ycielem i czł onkiem kolegium  redakcyjnego  Biuletynu Z agranicznego  Polskiej  Akadem ii  N a u k  w  zakresie  n au k  techn iczn ych;  redaktorem «R ozpraw  Inż ynierskich))  (1960- 1970)  i  «Biblioteki  M ech an iki  Stosowanej)),  a  p o - n adto  bierze  udział   w  wydawaniu  kilku  innych  czasopism  krajowych.  Oddzielnie  należy podkreś lić  szczególnie  zaszczytne  prace  redakcyjne  przy  redagowan iu  czasopism  uka- TWÓR C Z OŚĆ  N AU KOWA  R R OF .  W.  OLSZAKA  201 ż ują cych  się   za  granicą .  P rofesor  OLSZ AK  jest  współ redaktorem  dwumiesię cznika  «Acta M ech an ica»,  wydawanego  w  Austrii  przez  Springer- Verlag,  oraz  jest  czł onkiem  rad redakcyjnych  «Z eitschrift  fur  An gewan dte  M ath em atik  un d  M echan ik»  (D rezno- Berlin), «Journ al  de  M ecan ique»  (P aryż ),  i n t e r n a t i o n a l  Journ al  of  N on - Lin ear  M echan ics* (Oxford)  i  kilku  in n ych . N ależy  podkreś lić  n ie tylko  rozległ ość dział alnoś ci i tem atyki  Autora,  lecz jednocześ nie gł ę bokość  ujmowania  poszczególnych  zagadn ień  oraz  stosowanie  nowoczesnego  i  róż n o- rodn ego  n arzę dzia  m atem atyczn ego. P rofesor  WAC ŁAW  OLSZ AK  nie  tylko  stworzył   polską szkoł ę   teorii plastycznoś ci,  n ie  tylko  wniósł   trwał y  wkł ad  do  rozwoju  teorii  sprę ż ystoś ci, reologii,  m echan iki  grun tów,  teorii  ż elbetu  i  konstrukcji  sprę ż onych,  lecz  referują c  swe prace  n a  dziesią tkach  kon gresów  m ię dzyn arodowych,  publikują c  ogół em  w  26  krajach, w  11  ję zykach,  wreszcie  dział ają c  czynnie  w  licznych  mię dzynarodowych  organizacjach n aukowych,  szeroko  rozsł awił   osią gnię cia  n auki  polskiej  w  powyż szych  dziedzinach.