Ghostscript wrapper for D:\BBB-ARCH\MTS68\MTS68_t6z1_4_PDF\mts68_t6z4.pdf M E C H AN I K A TEORETYCZNA I  STOSOWANA 4, 6(1968) RO Z WÓ J  TEORII  WYTRZYM AŁOŚ CI  M ATERIAŁÓW  W  P OLS CE WI T O L D   N O W A C K I  (WARSZ AWA) Z an im  przystą pię   do  om ówienia  rozwoju  n au k  o  wytrzymał oś ci  materiał ów w  Polsce, nakreś lić  muszę   ram y  mego  opracowan ia.  Ograniczę   się   do  przedstawienia  prac  i  osią g- nię ć  w  dziedzinie  szeroko  poję tej  teorii  sprę ż ystoś ci  omawiają c  również  dziedziny  od  niej poch odn e,  takie jak  teoria  pł yt  i  powł ok,  a  również  statyka  i  dynamika  prę tów  i ukł adów prę towych.  Wł ą czę   również  dziedziny,  które  stanowią   rozbudowę   klasycznej  teorii  sprę - ż ystoś ci,  takie  jak  term osprę ż ystoś ć,  magnetosprę ż ystoś ć,  aerosprę ż ystoś ć,  hydrosprę - ż ystość  itd. Stwierdzić  trzeba,  że  teoria  sprę ż ystoś ci  nie  m a  w  Polsce  tak  pię knych  i  dawnych tradycji,  jak  we  F rancji  (gdzie  powstał a), we  Wł oszech  czy  Anglii.  U dział   polskich  uczo- nych  w  tej  dziedzinie  rozpoczą ł  się   póź n o,  okoł o  1890  r.  Pierwszym  poważ nym  badaczem w  dziedzinie  m echan iki budowli  był   F .  JASIŃ SKI  [1]. P race jego  dotyczył y  gł ównie statecz- noś ci  prę tów  i  ukł adów  prę towych.  Z n an y  jest  jako  ten,  który  inż ynierom  przywrócił wiarę  w teorię  statecznoś ci prę tów E ulera. Z  1903 r. datuje  się  pierwsza  praca  M . T.  H U BERA, dotyczą ca  obmyś lonego  przez  niego  kryterium  wytrzymał oś ciowego.  D o  dział alnoś ci wymienionych  dwu  uczonych  dorzucić  należy  kilka  prac  naszych  matematyków,  zajmują - cych  się   mechaniką   teoretyczn ą   raczej  n a  marginesie  swej  dział alnoś ci. Wspomnieć  należy o  pracy  S.  ZAREM BY,  dotyczą cej  nieliniowych  modeli  ciał   lepkosprę ż ystych  i pracy  A.  R O - SEN BLATT A  z  dziedziny  sprzę ż onej  termosprę ż ystoś ci,  wreszcie  o  pracy znakomitego fizyka M .  SM OLU CH OWSKIEG O  O statecznoś ci  pł yty  spoczywają cej  n a  cieczy. Przyczyną   sł abego  rozwoju  m echaniki  stosowanej  w  Polsce  w  tym  okresie  był a  przede wszystkim  szczupł ość  oś rodków  naukowych,  a  zwł aszcza  oś rodków  naukowych  technicz- nych. Wybitniejsi  inż ynierowie  i  badacze  n ie  znajdowali  w  kraju  rolniczym,  podzielonym przez  zaborców,  moż liwoś ci  rozwoju  —  rozwijali  wię c  swą   dział alność  przeważ nie  poza granicam i  kraju. Z n aczn a  zm ian a  n a  lepsze  n astą piła  p o  uzyskaniu  niepodległ oś ci  w  1918  r.  Powstał a P olitechn ika  Warszawska,  dział ał a  n adal  P olitechn ika  Lwowska,  powstał o  C entrum Badań  Lotniczych.  Jedn ak  trzeba  był o  dziesię ciolecia,  aby  wychować  mł odą   kadrę  n auko- wą .  N iesprzyjają cymi  okolicznoś ciami  w  rozwoju  kadry  naukowej  był o  sł abe  wyposaż e- nie  szkół  w  laboratoria,  a  co  wię cej  —  brak  zapotrzebowan ia  n a  prace  naukowe  ze  strony konserwatywnego  i  sł abo rozwijają cego  się  przemysł u. W  rozwoju  m echan iki  stosowanej  okresu  mię dzywojennego  w  Polsce  wybitne  zasł ugi poł oż ył   M . T.  H uber.  Był   on nieprzecię tną   indywidualnoś cią,  uczonym wielkiego  formatu. 408  W.  N O WAC K I N aukowo  wypowiadał   się  w wielu dziedzinach m echaniki. Z ajmował  się  mechaniką   ogólną , wytrzymał oś cią   materiał ów,  teorią   sprę ż ystoś ci  i  plastycznoś ci,  teorią   pł yt  i  powł ok, teorią   konstrukcji  lotniczych.  D ział alnoś cią   swą   starał   się   odrobić  zaległ oś ci  dawnych  lat. Stworzył   polską   literaturę   naukową   w  dziedzinie  m echaniki  ciał a  odkształ calnego  —- jako autor podrę czników- monografii:  Mechanika  techniczna  [2],  trzytom owa  Stereomechanika [3]  (to jest  wytrzymał ość  materiał ów), dwutom owa  T eoria sprę ż ystoś ci  [4]. Podnieść  należy  te jego  osią gnię cia,  które  zapewnił y  m u  trwał e  miejsce  w  n auce  ś wia- towej.  D ziedziną ,  która  go  najbardziej  interesował a,  był y  hipotezy  i  kryteria  wytrzy- mał oś ciowe.  W  1904  r.  w  dł ugo  niezauważ onej  pracy  W ł aś ciwa praca  odkształ cenia  jako miara  wytę ż enia  materiał u  wypowiedział   poglą d,  że  energię   odkształ cenia  postaciowego należy  przyją ć  za  miarę   wytę ż enia  materiał u. Kryterium  to  póź niej  zapropon owan e  przez R.  v.  M ISESA  (1913)  i  H .  H EN CK.Y'EG O  (1924)  nosi  obecnie  nazwę   warun ku  plastycznoś ci H uber- M ises- H encky. N ajwię kszy  rozgł os  zjednał y  M . T. H uberowi  prace  z  dziedziny  pł yt]  ortogon aln ie anizótropowych,  zwanych  przez  niego  «plytami  ortotropowym i».  I  choć  podstawy  tej teorii podane był y wcześ niej  przez  G E H R I N G A  i  VOI G TA,  zasł ugą   M . T.  H U BE R A  był   rozwój jej  teorii  w  odniesieniu  do  anizotropii  m akroskopowej.  Wykazał   on,  że  elementy  takie, tak  pł yty  ż elbetowe,  pł yty uż ebrowane,  blacha  falista  itd.  mogą   być  z  dostatecznym  przy- bliż eniem  traktowan e  jako  pł yty  o  tak  zwanej  ortotropii  konstrukcyjnej.  W  dziedzinie teorii  pł yt  ortotropowych  M . T.  H uber  obmyś lił   szereg  m etod  rozwią zania  równ an ia róż niczkowego  opisują cego  zgię cie  pł yt,  rozwią zał   wiele  zagadnień  dotyczą cych  statyki i  statecznoś ci  tych  pł yt.  Owocem  jego  dział alnoś ci  w  tej  dziedzinie  są   dwie  m on ografie [5,  6]. Kilka prac poś wię cił  M . T. H uber wyjaś nieniu  problem u wysunię tego  przez  H .  H E R T Z A, a  dotyczą cego  zagadnienia  tak  zwanej  bezwzglę dnej  miary  twardoś ci.  Wykazał   on,  że propon owan a  przez  H .  H ertza  m iara  nie jest  cechą   materiał ową   i  że  m iara  t a  zależy  od kształ tu  stykają cych  się   ciał . Zasł ugą   M . T.  H ubera jest  wykształ cenie  i  przycią gnię cia  do  prac  n aukowych  szeregu mł odych  i  zdolnych  uczniów.  D o jego  uczniów  należ ał   W.  BURZYŃ SSCI,  zn an y  ze  swych prac nad kryterium wytrzymał oś ciowym  dla  ciał   kruchych  i  n ad  podstawam i  teorii  sprę ż y- stoś ci,  dalej  J.  N ALESZKIEWICZ  —  pracują cy  gł ównie  w  dziedzinie  statecznoś ci  konstrukcji lotniczych  i teorii  drgań. W  okresie  mię dzywojennym  rozpoczą ł  swą   dział alność n aukową   W.  OLSZ AK,  gł ównie w  dziedzinie  pł askich  zagadnień  teorii  sprę ż ystoś ci  ciał   jedn orodn ych  i  niejednorodnych. P o  okresie  drugiej  wojny  ś wiatowej  i  okupacji  P olski  przez  hitlerowskiego  najeź dź cę, pocią gają cej  za  sobą   wyniszczenie  czę ś ci  kadry  naukowej  mechaników,  ogrom n y  wy- sił ek  skierowano  w  latach  1945—1950 n a  odbudowę  zniszczonych przez  okupan ta  warszta- tów  pracy  oraz  n a tworzenie  nowych  oś rodków  pracy  n aukowej  i  dydaktycznej. Obok  odbudowują cej  się   z  gruzów  P olitechniki  Warszawskiej  powstają   nowe  oś rodki myś li  technicznej —  politechniki  w  Ł odzi,  G dań sku,  Wrocł awiu,  G liwicach,  K rakowie oraz  wyż sze  szkoł y  inż ynierskie  w  P ozn an iu  i  Szczecinie.  I Z  natury  rzeczy  gł ówny  wysił ek  mechaników  polskich  skierowany  był   w  tym  okresie na  prace  dydaktyczne  i  organizacyjne.  M im o  t o , badan ia  w  tym  pierwszym  powojen n ym okresie  był y  od razu  liczne. Wią zały  się   one przede wszystkim  z  zagadnieniam i  odbudowy R O Z WÓ J  TEORII WYTRZYMAŁOŚ CI  W  POLSCE  409 kraju.  D otyczył y zagadn ień wytrzymał oś ci  m ateriał ów,  przede wszystkim statyki  i dynamiki oraz  statecznoś ci  kon strukcji  stalowych  i  ż elbetowych.  Rozwinę ły  się   też  w  tym  okresie prace  z  dziedziny  teorii  pł yt  i  powł ok.  Przywią zywano  też  w  tym  okresie  wielką   wagę   do kształ cenia  i rozwoju  mł odej  kadry  n aukowej. Z naczne  oż ywienie  ruch u  n aukowego  przyniosł y  przygotowania  do  I  Kongresu  N auki P olskiej,  który  odbył   się   w  1951  r.  W  ram ach  prac  licznych  sekcji,  a  szczególnie  sekcji budowy  maszyn  i  sekcji  budown ictwa,  wiele  uwagi  poś wię cono  zagadnieniom  rozwoju m echan iki  stosowanej  w  kraju.  P owstał   pierwszy,  choć jeszcze  bardzo  ogólny,  plan  roz- woju  m echan iki  stosowan ej. P owstanie  w  1952  r.  P olskiej  Akadem ii  N au k,  a  w  jej  ram ach  Z akł adu  M echaniki Oś rodków  Cią gł ych  oraz  Z akł adu  M echan iki  Cieczy  i  G azów,  pozwolił o  n a  peł niejszą realizację   postulatów  I  Kon gresu  N au ki.  Wymienione  dwa  oś rodki  liczą   obecnie  140 osób  i  dział ają   w  ram ac h  I n stytutu  P odstawowych  P roblem ów  Techniki  P AN .  Instytut. ten  w  duż ej  mierze  wpł ywa  n a  rozwój  m echaniki  w  P olsce. Skupienie  w  n im  znacznej  kadry  naukowej  wpł ywa  n a  wię kszą   koncentrację   badań w  nowoczesnych  kierun kach  m echan iki.  I n stytut  wydaje  cztery  czasopisma  poś wię cone m echanice —  Archiwum  M echan iki  Stosowanej,  Rozprawy  Inż ynierskie,  Proceedings  of Vibration  P roblem s oraz P olską   Bibliografię  Analityczną   M echaniki, jak  i szereg monografii (dotą d 24) z zakresu  m echan iki. C oroczn e konferencje  naukowe  mechaniki stosowanej  poz- walają   n a peł niejszą   ocenę  dorobku n aukowego. Z naczną  rolę  w ż yciu mechaniki  stosowanej odgrywa  w  kraju  P olskie  Towarzystwo  M echan iki  Teoretycznej  i  Stosowanej,  dział ają ce gł ównie  n a  teren ie  oś rodków  n aukowych  pozawarszawskich.  Organizuje  ono  szereg sympozjów  specjalistycznych  oraz wydaje  czasopismo  M echan ika Teoretyczna i  Stosowana. Organem koordyn ują cym  badan ia n aukowe i wytyczają cym  kierunki rozwoju mechaniki stosowanej  w  P olsce  jest  K om itet  M echan iki  Polskiej  Akademii  N auk,  dział ają cy  w  ra- m ach  Wydział u  N a u k  Technicznych P AN .  Stanowi  on  reprezentację   naukową   mechaniki, jest  najbardziej  autorytatywn ym  organem  stymulują cym  jej  rozwój.  Obecnie  w  dziedzinie m echan iki  stosowanej  w  P olsce  pracuje  62  samodzielnych  pracowników  naukowych (profesorów,  docen tów)  oraz  liczna  kad ra  mł odszych  pracowników  n auki. W  rozwoju  powojen n ym  m echan iki  polskiej  charakterystyczne  jest  to,  że  prace  ba- dawcze  przez  pierwsze  dziesię ciolecie  postę powały  w  kierunkach  tradycyjnych,  podczas gdy  w  drugim  dziesię cioleciu  ukształ tował y się   nowe  i  liczne  kierunki.  Wynikał o  to  gł ów- nie  z  procesu  kształ cenia  i  dojrzewania  mł odej  kadry  naukowej. Osią gnię cia  m echan iki  polskiej,  w  zakreś lonym  przeze  mnie  na  wstę pie  obszarze, charakteryzować  bę dę   w  ram ach  wię kszych  kierun ków. Jedn ym  z  poważ n ych  i  najszybciej  p o  roku  1945  rozwijają cych  się   kierunków  —  to szeroko  poję ta  mechanika  konstrukcji,  obejmują ca  statykę   i  dynamikę   oraz  stateczność konstrukcji,  jak  również  teorię   pł yt  i  powł ok. W  statyce  wiele  uwagi  poś wię cono  od  razu  m etodom rozwią zywania  ukł adów  statycz- n ie  niewyznaczalnych  m etodą   deformacji.  Wynikał o  to  gł ównie  z  zapotrzebowań  prak- tycznych  licznie  powstają cych  biur  konstrukcyjnych  budownictwa  i  przemysł u  maszyno- wego.  Badan ia  postę powały  tu  w  dwu  kierun kach —  w  kierun ku  rozszerzenia  metody C rossa  n a  ukł ady  przesuwne  oraz  w  kierunku przystosowania  obmyś lonego  przez  BAN A- C H I EWI C Z A  rach un ku  krakowian ów  (odm ian a  algebry  macierzowej)  do  zadań  statyki 410  W.  N O WAC K I konstrukcji.  W  pierwszej  grupie  badań  n ad  rozszerzeniem  m etody  iteracyjnej  C rossa wymienić  należy  liczne  prace  St.  BŁASZKOWIAKA  i  Z .  KĄ CZ KOWSKILG O,  zebrane  póź niej w  monografii  [7], w  drugiej  liczne prace Z .  D O WG I R D A i  R.  D O WG I R D A  [8, 9]. Wiele uwagi poś wię cono  w  tym  okresie  statyce  przestrzennych  ukł adów  ram owych  i  statyce  rusztów pł askich  oraz  dź wigarom  zał amanym  w  planie  (St.  BŁASZ KOWIAK,  Z .  K AC Z K OWSK I , W.  N O WAC K I ). Rozwinę ły się  badan ia dotyczą ce statyki  prę tów  cienkoś ciennych  (J.  R U T E C K I , J.  BR Z O - SKA),  uję te póź niej w  opracowaniach monograficznych  [12,  13]. Obok  znanego  podrę czn ika mechaniki  budowli  W.  WIERZBICKIEG O  [10]  pojawił a  się   n owa  monografia  tej  dziedzi- ny  [11]. Interesują ce  wyniki  uzyskano  w  zapoczą tkowanym  w  latach  przedwojennych  przez Z.  WASIU TYŃ SKIEGO  kierunku  kształ towania  wytrzymał oś ciowego  opartego  n a  kryterium potencjał u  sprę ż ystego  [14].  Kierunek  ten  rozszerzono  n a  zagadnienia  kształ towan ia wytrzymał oś ciowego  prę tów  i  pł yt  wstę pnie  sprę ż onych  (Z .  WASIU TYŃ SKI,  A.  BR AN D T, W.  D Z I E N I SZ E WSKI ). Znaczne  osią gnię cia  uzyskano  w  dziedzinie  statecznoś ci  prę tów  zwykł ych  i  cienko- ś ciennych.  W  tej  dziedzinie  zanotować trzeba m onografię   J.  N ALE SZ KI E WI C Z A  [15], Rozwi- nę ły  się   badan ia  n ad  bezpieczeń stwem  budowli  i  konstrukcji  budowlanych  (W.  Wierz- bicki  i jego  uczniowie),  rozwijane  n a  drodze  probabilistycznej. W  dziedzinie  dynamiki  budowli opracowano  szereg zagadnień  odnoszą cych  się   do  drgań liniowych  i  nieliniowych  belek,  wał ów,  ukł adów  prę towych  i  ramowych  itp.,  dalej  szereg zagadnień  odnoszą cych  się   do  udarów  poprzecznych  oraz  poprzeczno- podł uż nych  (n p. problem  udarowej  statecznoś ci  prę ta),  szereg  zagadnień  dynam iki  ukł adów  ram owych, rusztów  cią gł ych,  kratownic.  Szereg  wyników  bardzo  interesują cych  uzyskano  przy  uż yciu metody  róż nic  skoń czonych  również  i  dla  ukł adów  zł oż onych,  dyskretno- cią gł ych.  R oz- wią zano  wreszcie  szereg  zadań  drgań  parametrycznych  podł uż no- gię tnych,  gię tno- skrę t- nych  (S.  KALISKI, Z .  KAC Z KOWSKI ,  Z .  M AZ U R K I E WI C Z ,  J.  N ALE SZ KI E WI C Z ,  W.  N O WAC K I , K.  PISZCZU K,  W.  WIERZ BICKI  i  inni).  U kazał y  się   ostatn io  dwie  monografie  z  dziedziny dynamiki  budowli  [16,  17]. Istnieją ce  w  Polsce  tradycje  naukowe  przyczynił y  się   w  okresie  powojennym  do  wiel- kiego  rozwoju  teorii pł yt.  W  pierwszym  dwudziestoleciu  tem atyka  prac  dotyczył a  gł ównie zagadnienia  statyki  pł yt  anizotropowych,  przede  wszystkim  ortotropowych.  U zyskan o szereg  rozwią zań  osobliwych  w  postaci  zamknię tej,  pozwalają cych  n a  wyznaczenie  po- wierzchni  wpł ywowych  dla  pł yt  anizotropowych  o  rozm aitych  kształ tach  i  sposobach podparcia  (Z.  CYWIŃ SKA,  J.  M OSSAKOWSKI,  W.  N O WAC K I ) .  Obm yś lono  oryginalną   m etodę rozwią zania  zagadnień  pł ytowych  przez  tak  zwane  n akł adan ie ugię ć  fał dowych  (Z .  K AC Z - KOWSKI).  Rozwią zano  szereg  zagadnień  dotyczą cych  pł yt  wielobocznych  i  trapezoidaln ych (Z.  KAC Z KOWSKI ,  Z.  R AJP E R T).  Rozwinię to  szeroko  m etodę   transformacji  cał kowych i  transformacji  skoń czonych do zagadnień  pł ytowych  (W.  N O WAC K I ,  P .  WI L D E ) .  Szeroko wykorzystano  metodę   szeregów  trygonometrycznych  F ouriera  do  rozwią zania  pł yt  o  róż- nych  sposobach  podparcia  (dla  innych  warunków  brzegowych  niż  N aviera),  dla  pł yt o  mieszanych  warunkach  brzegowych  (A.  KAC N E R ,  Z .  K AC Z K OWSK I ,  W.  N O WAC K I ) . Szereg  prac  poś wię cono  zagadnieniom  statecznoś ci  pł yt  przy  uż yciu  m etody  równ ań cał kowych F redholma, drugiego rodzaju  (A.  KAC N ER , W.  N O WAC K I ,  Z.  M AZ U R K I E WI C Z ) . 412  W.  N OWACKI Z badan o  naddź wię kowy  przepł yw  wewnę trzny  przez  kan ał   obrotowy  o  drgają cych ś ciankach oraz flatter  takiego  kan ał u  (Z.  D Ż YG AD Ł O,  W.  F I SZ D O N ,  J.  N I E SYTTO).  Wreszcie opracowano  problem  drgań  parametryczno- samowzbudnych  aerosprę ż ystoś ci  (Z .  D ż y- gadł o,  S. Kaliski).  U zyskano  szereg  interesują cych  wyników  w  dziedzinie  magneto- flatteru (S.  Kaliski,  L.  Solarz). W  dziedzinie  hydrosprę ż ystoś ci, kierun ku,  który  rozwija  się   od  kilku  lat,  odn otować należy  grupę   prac  dotyczą cą   przepł ywu  cieczy  przez  rurocią gi  (hydro- flatter)  oraz  grupę prac  zwią zaną   z  zagadnieniem  drgań  ciał   czę ś ciowo  lub  zupeł nie  zan urzon ych  w  cieczy (A.  BOBESZKO,  R.  SOŁECKI,  J.  WI Ę C KOWSKI ). W  okresie  powojennym  wielkiego  rozwoju  doznał y badan ia w  dziedzinie  teorii  sprę ż ys- toś ci  i jej  dział ów  pokrewnych  (termosprę ż ystoś ć,  magnetosprę ż ystość  i  inne). W  zagadnieniach  statycznych  gł ówny  n urt  badań  dzielił   się   n a  dwa  kierunki  —  n a teorię   sprę ż ystoś ci  ciał   anizotropowych  oraz  n a  teorię   sprę ż ystoś ci  ciał   n iejedn orodn ych. Teoria  sprę ż ystoś ci  ciał   izotropowych  i  jedn orodn ych  nie  był a  uprawian a  szeroko.  D o waż niejszych  osią gnięć  w  tej  dziedzinie  należy  obmyś lenie  m etody  rozwią zania  zagadnień 0 mieszanych warunkach brzegowych  przez  doprowadzenie rozwią zania  do ukł adu równ ań cał kowych  pierwszego  rodzaju  (W.  N owacki).  Tą   oraz  innym i  m etodam i  rozwią zano szereg  zagadnień  dwuwymiarowych  i  przestrzennych,  takich  jak  stan  naprę ż enia  w  pro- stopadł oś cianie  sprę ż ystym,  w  walcu  skoń czonym,  w  prę tach  podlegają cych  skrę caniu (S.  KALISKI,  J.  K U R LAN D Z K I ).  Rozwią zano  też  szereg  zagadnień  kon taktowych (Z.  OLESI AK). W  dziedzinie  elastostatyki  ciał  anizotropowych poszukiwania  szł y  w  kierun ku  uzyska- nia  funkcji  przemieszczeniowych  (analogicznych  do  wektora  G alerkin a  w  ciele  izotropo- wym)  dla  oś rodka  ortotropowego  oraz  oś rodka  cechują cego  się   izotropią   poprzeczną (W.  N OWAC KI ,  Z . M oss AKOWSKA).  U zyskano  też  szereg  rozwią zań  fun dam en taln ych  dla przestrzeni  i  pół przestrzeni  sprę ż ystej  (Z.  M ossakowska),  wreszcie  uzyskano  szereg  roz- wią zań  dwuwymiarowych  zagadnień  w  ciele  an izotropowym  gł ównie  przy  zastosowaniu metody funkcji  zmiennej  zespolonej  (J.  M OSSAKOWSKI,  M .  SU C H AR ) . Szereg  nowych  rezultatów  osią gnię to  w  dziedzinie  elastostatyki  ciał  niejednorodnych. U zyskano  tu  szereg  wyników  ogólnych,  opracowan o  metody  energetyczne  i  wariacyjne sł uż ą ce do rozwią zania  tych zł oż onych zagadnień  (J.  N O WI Ń SK I,  St.  T U R SK I ,  S.  K ALI SK I ) . Rozwią zano  szereg  konkretnych  zadań  odnoszą cych  się   do  deformacji  gruboś ciennych walców  i  kul  wydrą ż onych.  Opracowano  wreszcie  teorię   sprę ż ystoś ci  ciał   fizykalnie  nie- liniowych  (J.  N OWI Ń SKI,  W.  OLSZ AK,  M .  Ż YC Z K O WSK I ). N iemniej  szeroko  rozwijał y  się   prace  w  dziedzinie  elastokinetyki.  W  dziedzinie  pro - pagacji  i  dyfrakcji  fal  sprę ż ystych  uzyskano  szereg  interesują cych  wyników.  Opracowan o tak  zwaną   metodę   obszarów  skoń czonych,  za  pom ocą   której  m oż na  uzyskać  efektywne rozwią zanie  dla  propagacji  zaburzeń  w  dowolnym  sprę ż ystym  oś rodku  izotropowym 1  anizotropowym. M etoda ta pozwala  n a uzyskiwanie  analogicznych wyników  dla problem ów  brzegowych pół przestrzeni sprę ż ystej  (S. Kaliski).  Z ostał a  ona zastosowan a  do  rozwią zania  problem u dyfrakcyjnego  n a  klinie  sprę ż ystym  (J.  K U R L AN D Z K I ) .  P roblem  ten  został   rozwią zany również  inną   metodą   (metoda  John a)  rozkł adu  n a  fale  kuliste  (J.  TEISSEYRE).  Rozwią - zano  również  szereg  problem ów  dyfrakcyjnych  dla  dysku  pł askiego  (L.  F I LI P C Z YŃ SK I ). R OZ WÓJ  TEORII WYTRZYMAŁOŚ CI W  POLSCE  413 W  zakresie  dynam icznych  zagadnień  brzegowych  uzyskano  szereg  oryginalnych  re- zultatów.  Zaliczymy  t u  m etodę   redukcji  zagadnień  brzegowych  elastokinetyki  do  równań cał kowych pierwszego  rodzaju  (S. Kaliski,  W.  N owacki). Przy  uż yciu  tej  m etody  uzyskano rozwią zania  dla  podstawowych  problem ów  brzegowych  prostopadł oś cianu i  walca  sprę - ż ystego.  R ówn an ia  cał kowe  pierwszego  rodzaju  rozwią zano  przez  sprowadzenie  ich  do nieskoń czonego  ukł adu  równ ań  algebraicznych,  dla  którego  wykazano  regularność  roz- wią zania  (S.  Kaliski).  Z agadn ien ie  to  został o  powtórn ie  rozwią zane  przez  redukcję   za- gadnienia  do  równ ań  cał kowych  drugiego  rodzaju  (J.  Kurlan dzki).  P odan o  rozwią zanie zagadn ien ia  brzegowego  dla  sł abo  zbież nego  (rozwią zanie  ś cisł e) i  dla  dowolnego  stoż ka (przybliż oną   m etodę   dyskretno- cią gł ą)  (J.  K AC P R Z YŃ SK I,  C Z .  R YM AR Z ). R ozpatrzon o  szereg  problem ów  granicznych  dla  pół przestrzeni, jak  n p.  zagadnienie fal  Rayleigha  dla  oś rodka  n iejedn orodn ego  i  anizotropowego  (J.  I G N AC Z AK,  S.  KALI SKI ). W  dziedzinie  szeroko  poję tej  elastokinetyki  odn otować  należy  dwie  obszerne  m on o- grafie  [18, 19]. Od  1955  r.  rozwinę ły  się   prace  badawcze  w  dziedzinie  termosprę ż ystoś ci  poję tej  naj- pierw  jako  teoria  n aprę ż eń  cieplnych,  póź niej  wzbogaconej  o  teorię   ogólniejszą ,  sprzę - gają cą   pole  deformacji  i  pole  tem peratury  (sprzę ż ona  termosprę ż ystoś ć ),  a  bazują cej  na term odyn am ice  procesów  n ieodwracaln ych. W  teorii n aprę ż eń cieplnych uzyskan o  rozwią zania  szeregu  zagadnień  quasi- statycznych, zwią zanych  z dział an iem ź ródeł  ciepł a w  ciał ach sprę ż ystych  rozmaitego kształ tu oraz z dzia- ł aniem  n ieustalon ego  pola  tem peratury  n a powierzchnię   ciał a. Rozwią zania  odnosił y  się   zarówn o  do  ciał   sprę ż ystych  t ak  izotropowych,  jak  również i anizotropowych, oraz  do ciał  wykazują cych  cechy lepkosprę ż yste  (W.  D E R SKI , I.  I G N AC Z AK, J.  M OSSAKOWSKI,  W.  N O WAC K I ) .  Opracowan o  również  szereg  zagadnień  dynamicznych teorii  naprę ż eń  odnoszą cych  się   do  t ak  zwanych  «szoków  termicznych)), nagł ego  ogrzania czy  ozię bienia  ciał a  (J. I gn aczak,  W.  N owacki). W  term osprę ż ystoś ci  sprzę ż onej,  która  stanowi  obecnie  syntezę   teorii  sprę ż ystoś ci i  przewodnictwa  cieplnego,  uzyskan o  szereg  wyników  zwią zanych  gł ównie  z  propagacją fal  term osprę ż ystych  w  ciał ach  izotropowych  róż nych  kształ tów.  U zyskano  też  szereg twierdzeń  ogólnych  i  m etod  rozwią zywania.  D orobek  w  dziedzinie  teorii  naprę ż eń  ciepl- nych  i  term osprę ż ystoś ci  został   zebran y  w  trzech  monografiach  [20,  21, 22]. Ostatn io zagadn ien ia  term osprę ż ystoś ci  został y rozszerzone na bardziej  zł oż one oś rodki sprę ż yste  (oś rodek C osseratów i ogólny  oś rodek o  asymetrycznej  sprę ż ystoś ci)  (W.  N OWAC KI . Cz.  WO Ź N I AK ).  Stworzon o  wreszcie  podstawy  magneto- termosprę ż ystoś ci,  w  której  wią że się   w  ciele  sprę ż ystym  pole  elektrom agnetyczn e  z  polem  deformacji  i tem peratury. W  sil- nym  stał ym polu  m agnetycznym  uderzenie  mechaniczne,  czy  też szok  termiczny,  powoduje powstan ie  zaburzeń  elektrom agnetycznych  (S. Kaliski,  W.  N owacki). P rzebadan o  wreszcie  dział anie  tem peratury  n a  pole  elektryczne  i  pole  deformacji w  piezoelektrykach  (S. Kaliski,  W.  N owacki). N owym  i  oryginalnym  kierun kiem ,  szeroko  w  ostatn ich  latach  rozwijanym  w  P olsce, jest magneto- sprę ż ystość  (S.  Kaliski  i  współ pracownicy).  W  silnym,  stał ym,  pierwotnym polu  magnetycznym  zm ienne  w  czasie  obcią ż enia  wywoł ują   nie  tylko  deformację   ciał a, ale  i  pole  elektrom agnetyczne.  W  rozwią zaniach  elektrodynam iki  wolnoporuszają cych  się oś rodków  pojawiają   się   czł ony  zwią zane  z  przemieszczeniem  ciał a,  w  równaniach  prze- 414  W.  N OWACKI mieszczeniowych  ciał a  sprę ż ystego  —  sił y  Lorentza.  W  dziedzinie  magneto- sprę ż ystoś ci uzyskan o  szereg  interesują cych  propagacji  fal  sprę ż ystych  i  elektromagnetycznych  w przewodnikach  i  dielektrykach  (S.  KALI SKI ,  A.  R O G U L A) . Sformuł owano  równanie  pola  ze  spinem  dla  ferromagnetyków.  U zyskan o  efekty promieniowania  Czerenkowa,  zwią zane  ze  sprzę ż eniem  pola  deformacji  i  elektrom agne- tycznego  w  dielektrykach  i  przewodnikach.  Wreszcie  opracowan o  zagadnienie  drgań samowzbudnych  strumieni  elektronowych  poruszają cych  się   n ad  przewodnikiem  sprę - ż ystym,  znajdują cym  się  w  stał ym polu  magnetycznym.  Badania  te, równolegle  prowadzon e n a  drodze  doś wiadczalnej,  znajdą   zastosowanie  w  niektórych  zagadnieniach  geofizyki i  generacji  fal  akustycznych  (S. Kaliski  i  współ pracownicy). W  ostatnim  dziesię cioleciu  rozwinę ły  się   badan ia  w  dziedzinie  teorii  odkształ ceń  skoń - czonych.  P race  prowadzone  są   w  trzech  kierunkach  —  nieliniowej  teorii  sprę ż ystoś ci, statecznoś ci  i  drgań  przy  duż ych  odkształ ceniach  oraz  w  dziedzinie  podstaw  m echan iki oś rodków  cią gł ych.  W  pierwszym  z  wymienionych  kierun ków  badan ia  skupiał y  się   n ad mał ymi  odkształ ceniami nał oż onymi na  odkształ cenia  skoń czone  materiał ów,  cechują cych się   ortotropią   krzywoliniową   oraz  nad  strukturą   ciał   izotropowych  poddan ych  duż ym odkształ ceniom  sprę ż ystym  (W.  U R BAN OWSKI ).  W  ram ach  drugiego  kierun ku  badan o stateczność  szeregu  ciał :  walców  gruboś ciennych  i  kul  wydrą ż onych,  izotropowych, sprę ż ystych  i  lepkosprę ż ystych  (Z.  WESOLOWSKI  i  S.  Z AH O R SK I ). W ramach trzeciej  grupy  tematycznej  bada  się   niezmienniki  niesymetrycznych  tensorów w  nieliniowej  teorii  sprę ż ystoś ci.  D otyczy  to  zarówno  ciał   o  trzech,  jak  też  i  o  sześ ciu stopniach  swobody  (oś rodek  Cosseratów).  Opracowano  wreszcie  n a  bazie  term odyn am iki procesów  nieodwracalnych  teorię   oś rodków  cią gł ych  (z  zanikają cą   pamię cią ),  uwzglę dnia- ją cą   oddział ywanie  wyż szych  rzę dów  mię dzy  czą steczkami  a  m ikrostrukturą   (Z .  Weso- ł owski,  S. Z ahorski,  Cz.  Woź niak). Ostatnim  kierunkiem  obecnie  ż ywo  rozwijanym  jest  teoria  dyslokacji.  Badania  w  tej dziedzinie  rozpoczę to  w  1961  r.  Zważ yć jedn ak  trzeba,  że  geometrią   kon tyn ualn ych  dyslo- kacji  zaczę to  się   zajmować  zaledwie  10 lat  temu. W  począ tkowym  stadium  zajmowano  się   geometryczną   statyką   dyslokacji  w  zagadnie- niach  cią gł ych  rozkł adów  dyslokacji  w  krysztale.  W  tym  okresie  rozwią zano  zagadnienie zanurzenia  kryształ u  z  cią gł ym  rozkł adem  dyslokacji  (odpowiednikiem  którego  jest  prze- strzeń  C artana)  w  dziewię ciowymiarowej  przestrzeni  euklidesowej.  W. ten  sposób  m oż na był o  wprowadzić  poję cie  przemieszczenia  mię dzy  kryształ em  zdyslokowanym  a  kryształ em idealnym,  traktują c  oba  kryształ y  jako  trójwymiarowe  podprzestrzenie  zan urzon e  we wspólnej  dziewię ciowymiarowej  przestrzeni  euklidesowej  (H .  ZORSKI,  M .  Ż ÓR AWSKI ). W  dalszym  cią gu  rozpoczę to  prace  nad  dynamiczną   teorią   dyslokacji,  którą   prowadzon o w  dwóch  kierun kach;  jest  to  dynamiczna  teoria  defektów  dyskretnych  w  oś rodku  sprę - ż ystym  i  dynamiczne  zagadnienia  defektów  rozł oż onych  w  sposób  cią gły  w  oś rodku sprę ż ystym.  W  obu  grupach  zagadnień  zbudowano  równ an ia ruchu defektów,  w  przypadku defektów  dyskretnych  bazują c  na  elektrodynamicznej  teorii  elektron u.  Rozwią zano  rów- nież  zagadnienie  dyspersji  fal  na  defektach  sieci  krystalicznej.  Opracowan o  n iektóre  za- gadnienia  zwią zane  z  kwantowaniem  pól  defektów  w  oś rodku  cią gł ym  (Z .  M ossakowska, H .  Z orski,  M .  Ż órawski). R O Z WÓ J  TEORII WYTRZYMAŁOŚ CI W  POLSCE  415 W  dokon an ym  t u  przeglą dzie  kierun ków  i  wyników  naukowych  ś wiadomie  pun kt cię ż koś ci  poł oż ono n a ostatn ie  dziesię ciolecie.  W pierwszej  dekadzie  powojennej  szkolono gł ównie kadrę . Szczupł ość i m ał e  doś wiadczenie  n aukowe  kadr  skł aniał o do kontynuowania kierun ków  tradycyjnych.  Jedn akże  z  biegiem  lat nastę powało  coraz  szybsze  zbliż anie się do  gł ównego  n u rt u  rozwoju  m echan iki i, co równie  waż ne,  nastę powało  zapoczą tkowanie nowych,  oryginalnych  kierun ków.  O ewolucji  tej ś wiadczy  przykł adowo  stan w dziedzinie teorii  sprę ż ystoś ci.  W latach  1945- 1955  rozwijano  gł ównie teorię   dź wigarów  powierzchnio- wych  (pł yty i powł oki)  oraz  teorię   sprę ż ystoś ci  ciał   anizotropowych.  W latach  1955- 1960 n a  plan  pierwszy  wysunę ły  się  badan ia  w  dziedzinie  teorii  naprę ż eń  cieplnych  i  liniowej lepkosprę ż ystoś ci.  W  ostatn im pię cioleciu  dominuje  nieliniowa  teoria  sprę ż ystoś ci, term o- sprę ż ystoś ć,  teoria  dyslokacji  i teoria  pól  sprzę ż onych. W  ostatn ich  hitach  obserwuje  się  w  m echanice  polskiej  dwie  tendencje:  jedną   zmie- rzają cą   do coraz  ś ciś lejszego  opisywania  zachowan ia  się  ciał   rzeczywistych  i  drugą , zmie- rzają cą   do  sprzę gania  ze sobą   róż n ych, dotą d  oddzielnie rozwijanych  dziedzin. Ta  ostatnia tendencja,  prowadzą ca  do  ś ciś lejszego  wią zania  m echaniki  z  fizyką   m a  gł ównie cha- rakter  poszukiwawczy.  D ą ży  do  opisywania  efektów  wtórn ych  i  eksponowania  ich  przy wzroś cie  okreś lon ych  param etrów  do  efektów  gł ównych. Literatura  cytowana w  tekś cie 1. F .  JASIŃ SKI,  Izbrannyje soczinjenje,  Petersburg  1902. ' 2.  M.  T.  H U BER,  Mechanika  ogólna i techniczna,  Warszawa  1951. 3.  M. T.  H U BER, Stereomechanlka,  Warszawa  1951. 4.  M .  T.  H U D ER,  T eoria sprę ż ystoś ci,  tom I i I I ,  Warszawa 1948. 5.  M .  T.  H U BER,  T eoria pł yt prostoką tnie- róż nokierunkowych,  Lwów 1921. 6. M. T.  H U BER, Probleme  der  Statik  technisch wlchtiger orthotropen  Flatten,  G astvorlesungen an  der E.  T. H . ZUrlch, Warszawa 1929. 7. St. BŁASZKOWIAK, Z . KACZKOWSKI, Metoda Crossa,  Warszawa 1958. 8. Z . D OWG I R D , Krakowiany, Warszawa 1956. 9. R. D OWG I R D ,  Z . D OWG I R D ,  Konstrukcje prę towe z zastosowaniem  krakowicmów,  Warszawa 1964. 10.  W. WFERZBICKI, Mechanika budowli, Warszawa  1968. 11.  W. N OWACKI,  Mechanika budowli. Warszawa,  tom I  (1957), tom I I  (1960), tom I I I  (1966). 12.  J. RU TECKI,  W ytrzymał oś ć konstrukcji  cienkoś ciennych,  Warszawa 1957. 13.  J. BRZOSKA,  Statyka  i statecznoś ć konstrukcji prę towych i cienkoś ciennych,  Warszawa  1961. 14.  Z .  WASIUTYŃ SKI,  O kształ towaniu  wytrzymał oś ciowym. Czę ść  I—III,  Warszawa 1939. 15.  J. N ALESZKIEWICZ,  Zagadnienie^ statecznoś ci sprę ż ystej,  Warszawa  1958. 16.  W. N OWACKI,  Dynamika budowli,  Warszawa  1961. 17.  R. SOŁECKI, J.  SZYMKIEWICZ,  Dź wigary prę towe i powierzchniowe.  Obliczenia  dynamiczne,  Warszawa 1964. 18.  S. KALISKI,  Pewne problemy brzegowe  dynamicznej termosprę ż ystoś ci  i ciał  niesprę ż ystych,  Warszawa 1957. 19.  Z .  D Ż YG AD LO,  S.  KALISKI, L.  SOLARZ, E.  WŁOD ARCZYK,  Drgania  i fale, Warszawa  1964. 20.  W. N OWACKI,  Zagadnienia termosprę ż ystoś ci, Warszawa  1960. 21.  W.  N OWACKI,  T hennoelasticity, Pergamon  Press, Oxford 1962. 22.  W.  N OWACKI,  Dynamiczne zagadnienia  termosprę ż ystoś ci, Warszawa 1966. 416  W.  N OWACKI P  e  3  K)  M e IIPOrPECC  B OBJ1ACTH  TEOPHH   n P O^H OC TH   MATEPHAJIOB B  nOJlLHIE B  paSoTe  flaH   KpaTKitfi  o630p  pa3BHTHH  B n wiBiiie  y^erniH   o npo^H ocTH  (conpoTH BjieH ił ii) JIOB  B niapoKOM   CMbicjie  3Toro  Ha3BaHHH3 H a^ n n aa  c fleBH H OcTbix roflOB  MHHyBinero  CTOneTHH. O6cy>i<- ocHOBHLte  nayOTMe flocTH >KeH JM  H   rjiaBH Bie  H anpaBneH iia  pa3pa6oTi a  B  ^acTHOCTu:  TeopHH   aHH3OTponHtix  Teji,  - reopHH   m iacT an  H  o6ojioqei< j  raflpo-   H   aapoyn pyrocT B, MarHHTo-   H  TcpiwoynpyrocTB,  TeopHH   KOHe^iHtix  flect)opM ai;H ił . C n n coK  JiH TepaTypbi  coflep>KHT  JIH U IB  (jjyHflaMCHTajiŁHbie  MOHorpa