11

Mrozkowiak Mirosław. The concept of rehabilitation treatment after COVID-19 infection. Pedagogy and Psychology of Sport.
2021;07(01):11-40. elSSN 2450-6605. DOI http://dx.doi.org/10.12775/PPS.2021.07.01.001
https://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/PPS/article/view/PPS.2021.07.01.001
https://zenodo.org/record/4458233

The journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education parametric evaluation. § 8. 2) and § 12. 1. 2) 22.02.2019.
© The Authors 2021;

This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Nicolaus Copernicus University in Torun, Poland
Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and

reproduction in any medium, provided the original author (s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non
commercial license Share alike. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided

the work is properly cited.
The authors declare that there is no conflict of interests regarding the publication of this paper.

Received: 02.01.2021. Revised: 02.01.2021. Accepted: 22.01.2021.

The concept of rehabilitation treatment after COVID-19
infection

Koncepcja postępowania rehabilitacyjnego po przebytym zakażeniu
COVID - 19

Das Konzept der Rehabilitationsbehandlung nach COVID-19-Infektion

Mirosław Mrozkowiak

1Gabinet Fizjoterapii AKTON, Poznań, e-mail: magmar54@interia.pl

Abstract
Covid-19 is an infectious respiratory disease caused by the SARS-CoV-2 virus Prevention of infection includes frequent and thorough hand
washing, maintaining physical distance from persons with flu-like symptoms, and not touching the mouth, eyes, and nose with unwashed
hands. The task of physiotherapy in the period of convalescence is, among others, improving the efficiency of the body, endurance and motor
coordination. To a lesser extent, speed and strength. No less important is the diet and re-education of intellectual performance, elimination of
post-sickness stress and possible depressive states. Due to the lack of studies on the type and methodology of the use of physical agents, the
therapy should be similar to that used in respiratory diseases and respond to the individual needs of the recovered patient. The concept
includes post-hospital management. It is based on the results of research on the effects of physical exercise and selected physiotherapeutic
treatments on the human body. It is consistent with WHO guidelines for post-hospital management (Stage I). It consists of 5 stages with
varied and progressive management objectives, depending on the efficiency and multisystem efficiency of the patient. It contains proposals
of physical treatments and examples of specific exercises compatible with the course of training to improve efficiency. The concept is open.
It suggests a course of action. It is one of the first published and proposed complex physiotherapeutic procedures after Covid-19 infection.

Key words: Covid-19, rehabilitation, multisystemic fitness, motor skills, cognitive
function.

Streszczenie
Covid-19 jest chorobą zakaźną układu oddechowego, wywołaną przez wirusa SARS-CoV-2 Zapobieganie zakażeniu obejmuje częste i
dokładne mycie rąk, utrzymywanie fizycznego dystansu od osób z objawami grypopodobnymi, nie dotykanie ust, oczu i nosa nie umytymi
rękoma. Zadaniem fizjoterapii w okresie rekonwalescencji jest między innymi doskonalenie wydolności organizmu, wytrzymałości i
koordynacji ruchowej. W mniejszym stopniu szybkości i siły. Nie mniej ważna jest dieta oraz reedukacja sprawności intelektualnej,
zniwelowanie stresu po chorobowego i ewentualnych stanów depresyjnych. Ze względu na brak opracowań o rodzaju i metodyce stosowania
środków fizykalnych, terapia powinna być zbliżona do stosowanej w chorobach układu oddechowego i odpowiadać na indywidualne
potrzeby ozdrowieńca. Koncepcja obejmuje postępowanie poszpitalne. Oparta jest o wyniki badań nad wpływem wysiłku fizycznego i
wybranych zabiegów fizjoterapeutycznych na organizm człowieka. Jest zgodna z wytycznymi WHO w okresie postępowania poszpitalnego
(Etap I). Składa się z 5 etapów, o zróżnicowanych i progresywnych celach postępowania, uzależnionych od wydolności i sprawności
wieloukładowej ozdrowieńca. Zawiera propozycje zabiegów fizykalnych i przykłady konkretnych ćwiczeń zgodnych z tokiem treningu
doskonalenia sprawności. Koncepcja jest otwarta. Sugeruje kierunek postępowania. Jest jedną z pierwszych publikowanych i
proponowanych kompleksowych postępowań fizjoterapeutycznych po zakażeniu Covid – 19.

Słowa kluczowe: Covid–19, rehabilitacja, sprawność wieloukładowa, zdolności ruchowe,
funkcie na organizm człowieka poznawcze.

http://dx.doi.org/10.12775/PPS.2021.07.01.001
https://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/PPS/article/view/PPS.2021.07.01.001
https://zenodo.org/record/4458233
http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/)
mailto:magmar54@interia.pl


12

Abstrakt
Covid-19 ist eine ansteckende Atemwegserkrankung, die durch das SARS-CoV-2-Virus verursacht wird. Zur Vorbeugung einer Ansteckung
gehören häufiges und gründliches Händewaschen, das Einhalten von räumlichem Abstand zu Personen mit grippeähnlichen Symptomen und
das Nichtberühren von Mund, Augen und Nase mit ungewaschenen Händen. Aufgabe der Physiotherapie in der Zeit der Rekonvaleszenz ist
u. a. die Verbesserung der körperlichen Leistungsfähigkeit, der Ausdauer und der motorischen Koordination. In geringerem Maße auch die
Schnelligkeit und Kraft. Nicht weniger wichtig ist die Ernährung und die Umerziehung der intellektuellen Leistung, die Beseitigung des
Post-Sickness-Stresses und möglicher depressiver Zustände. Aufgrund des Mangels an Studien über die Art und Methodik des Einsatzes
physikalischer Mittel sollte die Therapie ähnlich wie bei Atemwegserkrankungen erfolgen und auf die individuellen Bedürfnisse des
genesenen Patienten eingehen. Das Konzept beinhaltet ein Post-Hospital-Management. Es basiert auf den Ergebnissen der Forschung über
die Auswirkungen von körperlicher Betätigung und ausgewählten physiotherapeutischen Behandlungen auf den menschlichen Körper. Es
steht im Einklang mit den WHO-Richtlinien für das Post-Hospital-Management (Stufe I). Es besteht aus 5 Stufen mit unterschiedlichen und
progressiven Managementzielen, abhängig von der Leistungsfähigkeit und Multisystemfähigkeit des Patienten. Es enthält Vorschläge für
physikalische Behandlungen und Beispiele für spezifische Übungen, die mit dem Trainingsverlauf kompatibel sind, um die Effizienz zu
verbessern. Das Konzept ist offen. Es schlägt einen Handlungsablauf vor. Es ist eines der ersten veröffentlichten und vorgeschlagenen
komplexen physiotherapeutischen Verfahren nach einer Covid-19-Infektion.

Schlüssel wörter: Covid-19, Rehabilitation, multisystemische Fitness, motorische
Fähigkeiten, kognitive Funktion.

Theoretical part
Covid-19 is an infectious disease of the respiratory system caused by virus SARS-CoV-2 [1, 2]. It was

first recognized and described in November 2019. The first outbreaks of the disease that later developed into a
pandemic were observed in Wuhan, China [3, 4, 5, 6]. It is a zoonotic disease and pangolins could have been an
indirect carrier [1]. The incubation period of the virus in humans usually lasts about two weeks, with an average
of five days [7, 8]. Infection between people occurs through droplets as a result of coughing or sneezing [9, 10,
11]. Infected individuals can infect 24-48 hours before symptoms appear [12]. The temperature from 15 to 30
degrees Celsius significantly reduces the infection growth rate [13]. From studies in a group of 55,924 patients
confirmed by laboratory procedures, the following symptoms were identified: fever (87.9%), dry cough (67.7%),
fatigue (38.1%), expectoration of sputum (33.4%), shallow breathing (18.6), muscle or joint pain (14.8), sore
throat (13.9%), headache (13.6%), chills (11.4%), nausea or vomiting, stuffy nose, diarrhea, hemoptysis, and
conjunctival hyperaemia (up to 5%) [14]. Over 80% of cases are asymptomatic or with morning symptoms of
upper respiratory tract diseases, which disappear after about 14 days after infection. The acute form was
observed in 14% of cases, and the critical form in 5% which usually ended in death before week 8 [15]. In
children the course of the infection is milder than in adults, but paediatric inflammatory multisystem syndrome
temporally associated with SARS-COV-2 (PIMS-TS) is very common [16]. Acute cases involved lower
respiratory tract infection, bilateral pneumonia, breathing problems, and persistent pain or chest tightness. The
most common complications include acute respiratory distress syndrome, multi-organ failure, viraemia (presence
of viral RNA in blood), acute heart failure, cerebrovascular diseases, consciousness disorders, severe kidney
damage, liver dysfunction, venous thrombosis, secondary infections, and Sepsis [17 -26]. The standard method
of diagnosis is the reverse transcription – polymerase chain reaction (rRT-PCR) performed using nasopharyngeal
swabs, sputum samples, or antibody analysis using blood serum samples [27]. Diagnostics may also include the
assessment of the combination of symptoms, the risk factor, and the result of a chest CT scan showing symptoms
of pneumonia [28, 29]. Based on the data of March 3, 2020, WHO adopted 3.4% of deaths per registered cases
[30]. On January 30, 2020, WHO declared a public health emergency of international concern [31, 32]. Then, on
March 11, 2020, the organization considered the series of November 2019 cases as a pandemic [33, 34]. Since
April 2020, between 1,848k and 1,979k cases have been found worldwide including 117k to 126k deaths [30].
The European Union has reported around 803k cases, including 77k deaths [35, 37, 38]. Prevention of infection
includes frequent and thorough washing of hands, maintaining physical distance from individuals with flu-like
symptoms, and not touching mouth, eyes and nose with unwashed hands [39]. People suspected of being infected
should wear protective face masks and seek telephone medical advice [40, 41]. It is also recommended to
ventilate rooms frequently and appropriately [42]. Ignarro questions the point of covering the nose with a mask.
He claims that inhaling air through the nose improves blood oxygenation and thanks to nitric oxide produced in
the nose, it helps fight infection by blocking viral replication in the lungs [43].

Due to very high multi-system insufficiency in Covid-19 convalescents, physiotherapy during the
recovery period includes improving the organism's efficiency, endurance and motor coordination, and speed
​ ​ and strength to a lesser extent. Diet and intellectual re-education, reducing post-illness stress and possible
depressive states are no less important. Despite recovery, kinesiotherapeutic procedures should ensure safety
whereas exercises should be supervised by a professional if [44]:
1. locomotor disturbances or falls occurred before admission to hospital or during hospitalization;
2. patients have coexistent diseases that pose a risk to health during exercise



13

3. oxygen therapy has been recommended by doctor. If oxygen therapy is in progress, seek the advice of your
doctor or physiotherapist for exercise.

Physical effort influencing the human body improves the functions of body systems as workout is
performed, which suggests the psychophysical adaptation to changing stressors and the tendency to create and
maintain a better homeostasis level of the body internal environment. Exercise is largely an adaptation of the
neurohormonal system to the implemented form of physical activity. Hormone blood levels changed e.g. by
regular physical training are normal, and deviations may cause more or less pronounced pathological symptoms.
Homeostasis will of course be different for a child or an adult. Physical activity optimally shapes homeostasis
level, and the nature of induced changes largely depends on homeostatic intensity, frequency and volume [45].
As soon as the system of stressors changes in terms of quantity or quality, the level of functional and anatomical
features also changes, which is again an expression of body adaptation to external factors [46]. The limits of
human adaptation to exercise load are flexible. The image of changes during and after exercise depends on the
type of work performed, its volume, frequency, and intensity [47]. According to Arndt-Schultz law, too little and
too much load on the locomotor apparatus causes adverse adaptive symptoms in the vegetative system and
organs controlled by the system (e.g. gastric and duodenal ulceration, essential hypertension, neurovegetative
neuroses and other psychosomatic diseases). Weak stimuli maintain vital functions, strong stimuli cause the state
of adaptation and training. The physiological pattern of optimal load and systemic adaptive responses is exercise
which, at the minimum intensity, may already result in improving fitness and learning new motor skills.
Theoretically, it has been assumed that it is 30% of the maximum load. According to the World Health
Organization, the minimum physical activity for adult women is a 5-kilometre walk and a 9-kilometre daily walk
for men [ 47, 48]. Jethon recommends regular physical activity in the form of dynamic health workout consisting
of 10-15% of static exercise performed at least three times a week for 30-40 minutes [49]. Thus, balanced
morphological and functional development takes place through the transfer of interdependently developing
adaptive functions and motor skills [50].
Movement is the main factor that shapes the muscular system. It determines the oxygen metabolism of the
tissues at the optimal level for the body activity. It improves the neuromuscular coordination, increases the
fluidity, range, precision and speed of movement, leading to the economization of energy costs of working. It
also increases the strength of any maximum contraction, vascularization, and the aerobic and anaerobic
metabolic potential of muscles. Muscles enable locomotion, and together with the liver, they participate in body
heating, and support the venous and lymphatic circulation through the "muscle pump". Dynamic endurance work
improves blood supply to the muscles through their increased vascularization, the improvement of oxygen
transport mechanisms (increased by 40-45%), increased levels of myoglobin and oxidative enzymes, and the
disappearance of the fatty bedding. The post-workout changes in skeletal muscles include:
1. Endurance exercise mainly affects the functioning of internal organs. There is a state of enzymatic balance,
and an increase in fat metabolism. Oxidation takes place in striated fibres and increases as training progresses
and the level and mass of cellular mitochondria and their enzymes increase. We can observe a decrease in
cholesterol and triglycerides levels, an increase in blood supply (especially of red fibres), an increase in the
capacity of muscle oxygen reservoirs by increasing myoglobin and oxidative enzymes [48].
2. Speed-force exercises clear the venous circulation, stimulate the respiratory system by pulsing from the
proprioreceptors of the locomotive apparatus. This work does not cause any significant deviations in total fat
content, because it is related to the oxygen debt, which does not create conditions for their burning. It does not
lead to any significant changes in the circulatory system either. It ensures the state of training of skeletal muscles
and neuromuscular motor systems. The impact of the intensity and volume of physical load on a child's muscular
system is radically different from that on an adult human system. The muscle mass of an infant is only 20% of its
body weight, compared to 30% of untrained women and 40% of men. However, the most important thing is the
differentiation between slow muscle fibers and fast ones. Incidental exercise does not result in significant
adaptive changes within the cardiovascular system. Modulating the functions of the body system involves the
nervous regulation of work as well as the structure, properties and metabolism of the heart muscle[48, 51].
Within the circulatory system, long-term and systematic work causes a cardioprotective effect of exercise on
the human body by improving the function and changes in structures by: increasing the functional capacity of the
heart (increasing the heart mass, lowering the heart rate and lowering systolic and diastolic pressure,
parasympathicotonia, withdrawal of symptoms of coronary heart failure and circulatory failure, not fully
explained effect on the level of arterial pressure at rest and the scale of its increase during exercise), increase in
the heart volume, slower rate of increase in the arteriovenous difference in the blood oxygen content in the
coronary circulation during subsequent ranges of exercise intensity), increase of the maximal oxygen uptake and
body physical capacity (by increasing the total amount of circulating blood and the red blood cells contained in
it), changes in the vessels structure (by increasing the diameter of the arteries, lowering the coronary vessels
resistance, increasing blood flow and transport capacity of capillary coronary vessels) [48].
The nature of changes in non-specific immunity affected by exercise depends largely on the intensity of
exercise itself and on the body functional state. Changes in the immunity level are probably caused by the



14

activation of neurohormonal processes, blood concentration, pH changes, quantitative, and qualitative shifts in
blood morphological components [48]. It seems that the sympathetic system is a factor activating natural
immunity, especially in states of chronic stimulation. Practice confirms that moderate physical effort enhances
the body's threshold of anti-infective immunity [47]. Jethon noticed that in a group of very fit women of an
average age of ca. 73 years, the body's immunity was maintained at the level observed in women about half their
age. It was also 55% higher than that of their peers who lead a sedentary lifestyle [50]. It seems that for each
organism there is an individual amount of physical activity which increases the organism's resistance [45].
During breathing, the chest rhythmically changes its dimensions. The contraction of inspiratory muscles
increases all three dimensions. The most effective inhalation occurs with active tension of the diaphragm with
simultaneous relaxation of the abdominal wall, active rib lifting and reduction of thoracic kyphosis. The most
effective exhalation occurs with the active tension of the abdominal muscles with the simultaneous relaxation of
the diaphragm, active lowering of the ribs and deepening of thoracic kyphosis. During endurance breathing, the
diaphragm rate is enhanced by supporting muscles that lift ribs upwards. The breathing type also changes with
age. In adolescence, the rib type predominates, at a later age, around 40-50 years of age, due to reduced chest
elasticity, lowered and flattened diaphragm - the mixed type predominates [52]. Studies conducted by Lewis et al.
have shown that if controlled breathing is a single intervention, a short-term beneficial effect on the breathing
control mechanism and on physiological variables can be determined. Proper breathing should be relaxed and
nasal. It moisturises and purifies the inhaled air, increases the amount of nitric oxide (NO), and activates the
diaphragm [48]. Increased motor activity within the respiratory system causes the following [53]: an increase in
the maximal oxygen uptake, the ability to bind and consume oxygen by body tissues, maximum lung ventilation,
vital and diffusive capacity of the lungs, and a decrease in the respiratory quotient, minute ventilation at rest,
functional dead space and the number of breaths for a minute. Static muscle strain (posture, long reaching, hang)
prevents full gas exchange and "muscle pump". Such efforts also limit the proper path and breathing technique.
Static loads in anaerobic exercises limit the resorptive volume. Changes in the system depend on the type of
physical exercise performed. The lung capacity of a rower is 5450 ml, a swimmer 4900 ml, a boxer 4800 ml, a
spearman 4750 ml, a gymnast 4300 ml, a football player 4200 ml, and a bodybuilder 3950 ml. To compare, a
white-collar worker – 3250 ml [47]. Dyspnoea caused by Covid-19 infection can lead to decreased exercise
capacity and immobility. [54, 55]. Current reports show that in the initial stage of COVID-19, cough is dry and
there are no problems with retained pulmonary secretions [54, 55]. By placing the patient in a forward tilted
position, we can optimize the work of respiratory muscles and reduce the feeling of breathlessness. If the
patient's efficiency allows, it is advisable to activate the patient as soon as possible outside the bed [14, 15].
The nervous system subjected to regular and long-term physical exercise increases tension of the
parasympathetic system, which becomes permanent and remains as a post-training symptom of vagotonia. It is a
form of parasympathetic hyper-function, a modified state of neurovegetative balance. Increased stimulation of
the sympathetic system affects more extensive and covering all organs functional changes, and the state of
parasympathetic system activation trigers localized effects of a much smaller range. After-training decrease in
heart rate, respiration, and blood pressure may be the only symptoms of increased vagal tone. Greater tension in
the sympathetic system increases the activity of organs in terms of rapid energy expenditure. In contrast, the
parasympathetic system is limited to stimulating the activity of the vegetative organs in the service of the
assimilation and nutritional processes of cells. After a single exercise, catabolic changes occur mainly due to
hormones such as insulin, adrenaline, and noradrenaline. Physical effort is also a preventive means of
pathological disorders (it regulates the level of serotonin and related substances). What is more, it reduces
serotonin levels in the brain, a factor that inhibits motor activity and has an inhibitory effect on the course of
tissue oxidation. It also causes changes in the chemical composition of the brain, increasing functional
capabilities (improving mental state, memory, mental capacity ...) by intensifying the processes of aerobic and
anaerobic re-synthesis of energy sources. It also increases the "state of inner strength", which is an expression of
the balance of psycho-neural functions. The sedentary lifestyle causes a number of regressive changes in the
human body. Apart from the regression of multi-system adaptive changes, there are anxiety, hyperactivity,
insomnia, and increased blood pressure [56]. Physical exercise stimulates the functioning of the cerebral cortex.
It eliminates and relieves excessive mental tensions, shapes and maintains balance in terms of emotional
reactions and a sense of inner harmony and satisfaction, and correct emotional states that are unfavourable to
health. Physical activity also enhances resistance to stress, makes the so-called internal discipline, harmonious
development of personality, improves psychological adaptation to changing conditions, shapes the sense of
responsibility, endurance in overcoming difficulties, promotes the assimilation of social norms and the
internalization of cultural values ​ ​ [57, 58, 59]. Symptoms and the degree of fatigue depend, among others,
on the type of activity, internal and external conditions and factors. Emotions and motivation to work always
have an important influence on the ability to perform physical effort, on the processes of fatigue and rest, and
therefore on psychological factors. Fatigue, as it should be presumed, results from disturbances in coordination
between many functions of the body system [60, 61].
Practical part



15

An important element of proper therapy is the time of its implementation which should be determined on the
basis of the patient's condition and consultation with the medical team. A physiotherapist undertaking the
convalescent therapy should demonstrate knowledge about indications, contraindications and precautions which
are crucial in the treatment of patients with acute and chronic respiratory failure and skills at respiratory
physiotherapy. Physiotherapy for convalescents should be carried out in compliance with safety rules, by
providing the physiotherapist with special protective clothing [62]. It is extremely important to continue the
assessment and monitoring of the patient's vital signs and well-being throughout the physical therapy process.
The treatment plan is always individual, dedicated to a specific patient. This is especially important in patients
who are severely or critically ill, and in the elderly, obese, debilitated, with numerous co-existing illnesses
(pulmonary and extra-pulmonary) and complications of one or more organs [63]. It should be assumed that the
optimal solution regarding recovery after Covid-19 includes rehabilitation camps offering comprehensive
therapeutic management, Tab. 1-7.

Tab. 1. Stage I. Daily schedule of convalescence after Covid-19
Objective: improving the respiratory system efficiency
Therapy conducted six days a week (Mon-Sat)
Hours Objective Procedures
7.00-8.00 Improving respiratory system functions Inhalation, inhaling
8.30-9.00 Breakfast
9.15-10.00 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
10.15-11.00 Improving respiratory system functions Drainage positions, effective coughing, active

manual or mechanic vibration, clapping
11.15-12.00 Relaxation exercises, practising exhalation,

diaphragmatic and low-rib breathing, Set. No. 1
13.00-13.30 Lunch
13.45-14.45 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
15.00-16.00 Improving respiratory system functions Drainage positions, effective coughing, active

manual or mechanic vibration, clapping
16.15-17.00 Relaxation exercises, practising exhalation,

diaphragmatic and low-rib breathing, Set. No. 1
17.15-17.45 Improving cognitive functions Lectures, workshops, discussions
18.00-18.30 Dinner
19.00-20.00 Improving respiratory system functions Drainage positions, effective coughing, active

manual or mechanic vibration, clapping

Tab. 2. Stage II. Daily schedule of convalescence after Covid-19
Objective: improving overall fitness
Therapy conducted six days a week (Mon-Sat)
Hours Objective Procedures
7.00-8.00 Improving respiratory system functions Inhalation, inhaling
8.30-9.00 Breakfast
9.15-10.00 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
10.15-11.00 Improving overal fitness and respiratory system

efficiency
Drainage positions, effective coughing, active
manual or mechanic vibration, clapping

11.15-12.00 Endurance, agility and co-ordination exercises, Set.
No. 2

13.00-13.30 Lunch
13.45-14.45 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
15.00-16.00 Improving overall fitness and respiratory system

efficiency
Drainage positions, effective coughing, active
manual or mechanic vibration, clapping

16.15-17.00 Endurance, agility and co-ordination exercises, Set.
No. 2

17.15-17.45 Improving cognitive functions Lectures, workshops, discussions
18.00-18.30 Dinner
19.00-20.00 Improving respiratory system functions Drainage positions, effective coughing, active

manual or mechanic vibration, clapping

Tab. 3. Stage III. Daily schedule of convalescence after Covid-19
Objective: improving overall fitness and strength
Therapy conducted six days a week (Mon-Sat)



16

Hours Objective Procedures
7.00-8.00 Improving respiratory system functions Inhalation, inhaling
8.30-9.00 Breakfast
9.15-10.00 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
10.15-11.00 Improving overal fitness and respiratory system

efficiency
Drainage positions, effective coughing, active
manual or mechanic vibration, clapping

11.15-12.00 Endurance, agility, strength, balance, and co-
ordination exercises, Set. No. 3

13.00-13.30 Lunch
13.45-14.45 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
15.00-16.00 Improving overall fitness and respiratory system

efficiency
Drainage positions, effective coughing, active
manual or mechanic vibration, clapping

16.15-17.00 Endurance, agility, strength, balance, and co-
ordination exercises, Set. No. 3

17.15-17.45 Improving cognitive functions Lectures, workshops, discussions
18.00-18.30 Dinner
19.00-20.00 Improving respiratory system functions Drainage positions, effective coughing, active

manual or mechanic vibration, clapping

Tab. 4. Stage IV. Daily schedule of convalescence after Covid-19
Objective: improving overall fitness and strength
Therapy conducted six days a week (Mon-Sat)
Hours Objective Procedures
7.00-8.00 Improving respiratory system functions Inhalation, inhaling
8.30-9.00 Breakfast
9.15-10.00 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
10.15-11.00 Improving overal fitness Drainage positions, effective coughing, active

manual or mechanic vibration, clapping
11.15-12.00 Endurance, strength, agility, strength and co-

ordination exercises, Set. No. 4
13.00-13.30 Lunch
13.45-14.45 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
15.00-16.00 Improving overall fitness and respiratory system

efficiency
Drainage positions, effective coughing, active
manual or mechanic vibration, clapping

16.15-17.00 Endurance, agility, strength and co-ordination
exercises, Set. No. 4

17.15-17.45 Improving cognitive functions Lectures, workshops, discussions
18.00-18.30 Dinner
19.00-20.00 Improving respiratory system functions Drainage positions, effective coughing, active

manual or mechanic vibration, clapping

Tab. 5. Stage V. Daily schedule of convalescence after Covid-19
Objective: improving aerobic motor skills and agility
Therapy conducted six days a week (Mon-Sat)
Hours Objective Procedures
7.30 – 8.00 Stimulating the body Morning walk
8.30 – 9.00 Breakfast
9.15 – 10.00 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
10.15 – 11.30 Improving endurance Endurance exercises, Set. No. 5 or swimming
13.00 -13.30 Lunch
13.45 – 14.45 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
15.00 – 16.00 Improving agility Agility exercises, Set. No.7
17.15 – 17.45 Improving cognitive function Lectures, workshops, discussions
18.00 – 18.30 Dinner
19.00 – 20.00 Improving respiratory system

functions
Drainage positions, effective coughing, active
manual or mechanic vibration, clapping

Tab. 6. Stage V. Daily schedule of convalescence after Covid-19
Objective: improving motor skills and co-ordination
Therapy conducted six days a week (Mon-Sat)



17

Hours Objective Procedures
7.30 – 8.00 Stimulating the body Morning walk
8.30 – 9.00 Breakfast
9.15 – 10.00 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
10.15 – 11.30 Improving endurance Endurance exercises, Set. No. 5 or swimming
13.00 -13.30 Lunch
13.45 – 14.45 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
15.00 – 16.00 Improving co-ordination Co-ordination exercises, Set. No. 8 or team

games
17.15 – 17.45 Improving cognitive function Lectures, workshops, discussions
18.00 – 18.30 Dinner
19.00 – 20.00 Improving respiratory system

functions
Drainage positions, effective coughing, active
manual or mechanic vibration, clapping

Tab. 7. Stage V. Daily schedule of convalescence after Covid-19
Objective: improving motor skills
Therapy conducted six days a week (Mon-Sat)
Hours Objective Procedures
7.30 – 8.00 Stimulating the body Morning walk
8.30 – 9.00 Breakfast
9.15 – 10.00 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
10.15 – 11.30 Improving endurance Endurance exercises, Set. No. 5 or

swimming
13.00 -13.30 Lunch
13.45 – 14.45 Antidepressant prophylaxis Psychology/Psychiatry therapy
15.00 – 16.00 Improving speed Speed exercises, Set. No. 6 or team

games
17.15 – 17.45 Improving cognitive function Lectures, workshops, discussions
18.00 – 18.30 Dinner
19.00 – 20.00 Improving respiratory system

functions
Drainage positions, effective coughing,
active manual or mechanic vibration,
clapping

Diagnostics, enabling the eligibility of convalescents for the appropriate stage of therapy and individual progress.
1. Spirometry
2. Saturation
3. Resting and maximum heart rate
4. Tests of cardiovascular and respiratory system efficiency:

a. uttering a five-word sentence without pause or dyspnoea, qualifies the patient
for Stage I [44]
b. after climbing the fifth step of the stairs and uttering a five-word sentence
without pause and without feeling short of breath, qualifies the patient for Stage
II
c. after climbing the tenth step of the stairs and saying a five-word sentence
without pause and without feeling short of breath, qualifies the patient for Stage
III
d. after climbing the fifteenth step of the stairs and saying a ten-word sentence
without pause and without feeling short of breath, qualifies the patient for Stage
IV
e. walk of at least 500 m without stopping and without feeling short of breath,
qualifies the patient for Stage V.
f. walk of 5-6 km during 60 minutes without a break and without shortness of
breath ends the therapy. Tests generally available in the literature are applied in
order to determine the progress in improving motor skills.

Comprehensive therapeutic concepts
1. Avoidance of complications related to immobilization in bed
2. Reduction of excessive breathing effort
3. Cleansing the bronchial tree from secretions
4. Improving lung capacity



18

5. Improving gas exchange
Physical therapy used at each stage should be in accordance with the individual needs of the patient. In view of
lack of appropriate recommendations regarding the type, method and technique of treatments, therapy should be
similar to that used in respiratory diseases.
1. Saline inhalation to moisturize and then clean respiratory tracts. Inhalation therapy of eucalyptus oil
(bactericidal and antiviral effect, facilitates expectoration and clears nasal passages) or pine oil (facilitates
breathing by unblocking the upper respiratory tract).
2. Effective extraction
3. Drainage postures including active vibration of the bronchi and slapping
4. Learning and improving effective breathing
5. Hyperbaric chamber
6. BEMER therapy (Physical Vascular Therapy)

Stage I Posthospital period [44]
Remarks:
1. Assume the comfortable position. Close your eyes for more effective relaxation.
2. Inhale (nose) and exhale (mouth) slowly, smoothly and calmly, putting as little effort as possible to chest and
abdominal movements. If possible, place one hand on the chest and the other on the abdominal wall to control
the movement of inhalation and exhalation. Through the fall of the torso, the work of respiratory muscles is
optimized and the feeling of breathlessness is reduced [54.55].
Set no. 1
Objective: improving respiratory system efficiency
Equipment: chair

1. SP (starting position) – lying with your back in a semi-recumbent position, one hand on the chest, the
other around the navel.
Movement - free breathing with control of chest and abdomen movements

2. SP – sit on a chair with a backrest. If the patient's condition does not allow him/her to assume such a
position, a semi-recumbent position may be adopted
Movement - initiation of exhalation through the nose with relaxation of the auxiliary inspiratory

muscles (arms, neck) followed by a prolonged relaxed expiratory movement in a gender-appropriate path.
Breathing movements should be shallow and calm [54, 55].

3. Breathe out through purse-lip breathing. This technique can be added to normal breathing while
resting and moving. It consists in a slight tightening of the lips while exhaling [14, 15]. These techniques
should be demonstrated to the patient and the patient can do them himself/herself when feeling short of
breath.

4. SP – lying sideways in the embryonic position, under the head, neck and chest a large gusset
Movement – free and calm breathing with passive side lying
5. SP – sit on the chair in front of the table, a rolled blanket about 30-40 cm thick on the table,
bend your torso and head, rest your head on a platform, place your upper limbs freely on the table
Movement – free and calm breathing
6. SP – sit on a chair, tilt your torso and head forward so that your forearms rest on your thighs
Movement – free and calm breathing
7. SP – posture with the arms resting on the upper limbs on the back of the chair. Bend your torso and
head forward
Movement – free and calm breathing
8. SP – Posture with the back to the wall with the torso resting on its surface, upper limbs along the
trunk, feet apart and approx. 30 cm apart from the wall
Movement – free and easy breathing, you can bow your head
9. SP – posture in front of the table, the item you want to pick up is on the table
Movement – breathe in before lifting the object, breathe out while lifting
10. SP – posture in front of the stairs
Movement – breathe in before taking the next step, breathe out while ascending the step

Stage II
Remarks:
1. Prepare sports clothes and trainers
2. Start physical effort no earlier than 60-90 minutes after a meal
3. During hot weather and frosty days, do exercise indoors with adequate temperature and humidity
4. Do exercise 5 times a week, at the beginning no longer than 30 minutes. Record your exercise time to
gradually extend it, increasing the number of repetitions for each exercise. For example, start with 5 repetitions.



19

5. The intensity of exercise is appropriate if you utter a sentense with only single breaks to take breath, or if you
feel moderate to medium breathlessness. If you cannot utter a single word, cannot speak or feel out of breath, the
intensity of the effort is too high.
6. Intervals between successive exercises should be long enough to allow you to utter a full sentence of five
words on one exhalation.
7. Contraindications: nausea, malaise, dizziness, fainting, severe shortness of breath, the feeling of stuffy and
steamy air, sweating, chest tightness, increased pain
Set No. 2
Objective: improving overall fitness
Equipment: chair, mirror
Introduction
1. SP - sit on a chair in front of the mirror, upper limbs along the body
Movement - inhale (nose), exhale (mouth)
2. SP - see above
Movement - Head Circles
3. SP - see above
Movement - raising and lowering the shoulders
4. SP - see above

Movement – shoulder extension and retraction
5. SP - see above
Movement - shoulder circles
6. SP - see above
Movement - upper limbs to the side, elbow circles
7. SP - see above
Movement - hands clasped with fingers, wrist circles

Main part
8. SP - see above
Movement - bending and straightening your ankles
9. SP - see above
Movement - alternating circumference of the ankles
10. SP - see above
Movement - bending and straightening your knees
11. SP - see above
Movement - bending and extending your hips
12. SP - see above
Movement - torso flexion, exhale, straighten, inhale
13. SP - see above
Movement - torso flexions and extensions to the left and to the right
14. SP - see above
Movement - simultaneous abduction and adduction of upper and lower limbs
15. SP - see above, upper limbs to the side
Movement - alternating twists of the torso
16. SP - see above, arms crossed over the chest
Movement - alternating torso circles
17. SP - posture, grip the chair with your hands
Movement - attempts to stand on one leg with the controlled release of the grip on the backrest
18. SP - sit on a chair, limbs along the torso
Movement - forward bending of the torso with elevation of the lower limbs

Final part
19. SP - see above
Movement - mirror-controlled adjustment of the shoulders and head
20. SP - see above, upper limbs intertwined with fingers in extension (behind the back of the chair)
Movement - deepening the extension in the shoulder joints
21. SP - sit on a chair, upper limbs along the body
Movement - any head turns
22. SP see above
Movement - "shaking water from the hands"

Stage III



20

Set No. 3
Remarks:
1. During the first two weeks, carry out alternately a set of exercises 2 and 3
2. Do exercises 5 times a week, at the beginning no longer than 30 minutes. Record your exercise time to
gradually extend it, increasing the number of repetitions for each exercise. For example, start with 5 repetitions.
3. You should feel moderate to severe breathlessness while exercising. If you are very breathless, sit on a chair
or floor until the frequency and depth of your breathing are normalized.
Objective: improving overall fitness
Equipment: chair, mirror, dumbbells of approx. 1 kg.
Introduction
1. SP - lying on the back
Movement - rolling from side to side
2. SP - posture in front of the mirror, grip the back of the chair to prevent falling
Movement - bending and straightening the head forwards and backwards, left and right sides
3. SP - see above, upper limbs along the body
Movement - limbs up inhale (nose), exhale down (mouth)
4. SP - see above, one-kilogram dumbbell in the hands
Movement - abduction and adduction of upper limbs
5. SP - see above
Movement - bending and extending your elbows
6. SP - see above
Movement – wrist circumference

Main part
7. SP - posture, grip the chair with your hands
Movement - free swing of the lower limbs
8. SP - see above
Movement – deep squats allowing you to return to posture independently
9. SP - posture, upper limbs with dumbbells on the neck
Movement - forward and backward bends of the torso
10. SP - see above, upper limbs with dumbbells up
Movement - torso bend forward - exhale, return to the starting position, inhale
11. SP - posture, upper limbs with dumbbells on the neck
Movement - left and right torso flexes
12. SP - posture, upper limbs with dumbbells to the side
Movement - left and right torso flexes
13. SP - posture, upper limbs with dumbbells along the body
Movement - alternating one-legged kneeling
14. SP - see above
Movement - one-leg kneeling while lifting the opposite limb
15. SP - posture, upper limbs with dumbbells on the neck
Movement - alternating torso turns 45o-0-45o
16. SP - posture, upper limbs with dumbbells to the side
Movement - alternating torso turns to an angle of 45o-0-45o
17. SP - posture, upper limbs with dumbbells on hips
Movement - alternating circulation of the torso
18. SP - posture, upper limbs with dumbbells to the side
Movement - alternating torsion of the torso
19. SP - posture, grip the chair with your hand
Movement - alternating one-legged posture
20. SP - see above
Movement - alternating weight forward on the lower limb
21. SP - lying on the back, lower limbs bent at the hip and knee joints, feet resting on the ground, upper limbs
along the body
Movement - raise the head and alternately touch the opposite knee with the hand to the raised lower limb from
the ground. The other shoulder remains on the ground.
22. SP - lying on the back, upper limbs to the side, lower limbs straight at the knee joints, bent at the hip joints
(vertically upwards)
Movement - raising the lower limbs vertically, alternating rainfall of the lower limbs in the range of 45o-0-45o.



21

Final part
23. SP - posture in front of the mirror
Movement - adjustment of shoulder and head position
24. SP - sideways position to the mirror
Movement - correction of lumbar lordosis depth
25. SP - position facing the mirror with legs apart, hold the back of the chair with both hands
Movement - deepening the abduction of the lower limbs, with endurance
26. SP - lying on the back, upper limbs along the body
Movement - short isometric tension of all muscles, relaxation

Stage IV
Set no. 4
Remarks:
1. During the first two weeks, carry out alternately a set of exercises no. 3 and 4
2. Do exercises 5 times a week, initially no longer than 30 minutes. Record your exercise time to gradually
extend it, increasing the number of repetitions for each exercise. For example, start with 5 repetitions.
3. You should feel moderate to severe breathlessness while exercising. If you are very breathless, sit on the floor
until the frequency and depth of your breathing are normalized.
4. Record the exercise time to gradually increase it, increasing the number of repetitions for each exercise. For
example, start with 5 repetitions.
Objective: improve aerobic capacity, strength, balance and coordination
Equipment: gymnastic ladder, medicine ball and Velcro bands on wrists and ankles weighing approx. 1 kg,
stepper with a height of 20-30 cm,
Introduction
1. SP - position
Movement - free march
2. SP - posture in front of the mirror, 1 kg bands on the wrists and ankles
Movement - limbs up inhale (nose), exhale through the mouth
3. SP - see above
Movement - upper limbs circles forward and backward
4. SP - see above, upper limbs to the side
Movement - abduction and adduction of upper limbs
5. SP - see above, upper limbs along the body
Movement - bending and straightening of elbows
6. SP - see above
Movement - circumference in the wrist joints

Main part
7. SP - posture in front of the ladder, grip a rung at shoulder level, stepper in front of the feet
Movement - alternate ascents and descents on the stepper
8. SP - posture in front of the ladder, grip the rung at hip level
Movement – deep squats allowing you to return to posture independently
9. P.w. - posture in front of the ladder, grip the rung at shoulder level
Movement - walking in one place with raising your thighs to the horizontal line
10. SP - lying on the back, lower limbs bent at the hip and knee joints, toes under the first ladder rung
Movement - proceed to sit down, upper limbs forward
11. SP - posture with the back to the ladder, heels of the feet at a distance of 20-30 cm from the rungs, upper
limbs on the nape
Movement - torso fall and extension
12. SP - march, upper limbs up
Movement - bends of the torso to the front lower limb
13. SP - posture with the back to the ladder, upper limbs on the neck
Movement - alternating side bends of the torso
14. SP - posture sideways to the ladder at a distance of 2-3 m, upper limbs with the medicine ball up
Movement - alternating torso bends to the side and throwing the ball at the ladders
15. SP - overhang on the horizontal rung of the ladder
Movement - swing movements of the lower limbs
16. SP - position
Movement - march with alternating lifting of the upper limbs to the horizontal line
17. SP - posture in front of the ladder



22

Move - climbing the top rung of the ladder
18. SP - position with your back to the ladder at a distance of 2-3 m
Movement - squats with the upper limbs rising forward

19. SP – see above
Movement - alternating twist of the torso and throwing a medicine ball at the ladder
20. SP - posture on a twister, grip a rung at shoulder level
Movement - quick and short twists of the torso in the range of 45o-0-45o
21. SP - posture
Movement – walking and torso circles
22. SP - posture, upper limbs to the side
Movement - weight forward
23. SP - posture
Movement - march with an alternating rotation of the torso
24. SP - as above
Movement - fast walking in a circle with a smaller and smaller radius
25. SP - rear overhang on the ladder's horizontal rung
Movement - pulling your knees to your stomach
26. SP - posture with the back to the ladder, left upper limb above the head
Movement - torso bends to the right side, changing the upper limb and the side of bending
27. SP - lying on the back, upper limbs to the side, lower limbs up
Movement - alternating circles

Final part
28. SP - posture in front of the mirror
Movement - adjustment of the position of the shoulders and head
29. SP - sideways position to the mirror
Movement - correction of the depth of lumbar lordosis and abdominal wall
30. SP - lying on the front, grab the first rung of the ladder
Movement - grabbing a rung above, hips lying on the ground
31. SP - posture with the back to the ladder, grip the rung at hip level
Movement - lunge forward without releasing the rung grip
32. SP - spreading posture, upper limbs along the body
Movement - free shaking of the limbs
33. SP - lying on the back, upper and lower limbs diagonally
Movement – free and rhythmic movements of the limbs for external and internal rotation

Stage V
Remarks:
1. During the first two weeks, I suggest alternating exercises inluded in set no. 4.
2. Training should be carried out at least 3 times a week, initially no longer than 30 minutes. Record the time to
gradually extend it.
3. You may feel slightly out of breath during exercise. Severe breathlessness will signal that the body is not fit
enough to undertake such intense physical activity. Go back to stage IIC.
4. Stage V includes methods and means of improving selected motor skills.

Movement (motor) skills are predisposition complexes with a common biological and motor basis,
influenced by genetic and environmental factors that interact with each other. Along with motor skills, they
form the potential side of motor skills. There are coordination skills (conditioned by the processes of
controlling and regulating movements), which include: combining and differentiating movements,
maintaining balance, orientation in space, rhythmization of movements, quick reaction, adjustment and
switching from one movement to another, and conditioning abilities (determined by energy processes):
endurance, speed, strength [64].

Set no. 5
Objective: improving endurance
What is endurance?
Endurance is the body's resistance to fatigue caused by physical exertion of a certain intensity and limited
duration or work performance. It is considered to be an average genetic trait, and the heritability of various
elements determines its level and may vary. It depends on many physiological and psychological elements.
Physiological elements are part of physical efficiency, understood as the ability to perform hard, long-term work
without rapidly increasing fatigue. The specificity of the energy release process in the body suggests that
endurance is the biological basis on which the desired features of physical fitness can be developed [64].



23

Endurance is the foundation for developing and perfecting other abilities. In everyday life, we rarely deal with
long-term endurance, most often it is medium-term endurance and includes dynamic efforts lasting from 10 to
30 minutes [65].
How to develop and improve?
The easiest and most effective method is the continuous method (no rest breaks). Winter is the best time to
improve it, and the weather cannot be an excuse to avoid the planned training. The simplest, cheapest, fastest,
and relatively reliable way to determine the body's response to physical effort (running) will be the heart rate, or
more precisely the number of heartbeats per 10 seconds (can be converted to 1 minute by multiplying by 6). The
easiest way to determine this is by counting the heart rate of the common carotid artery or directly on the heart
for 10 seconds. The intensity of exercise should provoke a response of the circulatory system at the level I, then
II of the intensity range. Range I – builds initial endurance, is responsible for body renewal and regeneration.
Running pace: low, 65-75% of maximum heart rate, estimated up to 24 heartbeats in 10 seconds. Range II -
builds the base strength. Heart rate of 75-80% of maximum heart rate, estimated to be 25 to 28 beats per 10
seconds. If the drop after one minute from the free stopping of the heart rate ranges between 20-19 beats and
then drops after two minutes to 18 and below, we can be sure that the body has responded to our workout very
well [64].
Where to start?
In addition to comfortable cotton underwear, you should have: a tracksuit, socks, a cap and thin frost gloves,
field running shoes (do not run in new and "unused shoes"), and in winter - a nylon jacket. Initially, spend 30 –
45 minutes for training 3 days a week. Start the walk alone, and when you reach a certain level, invite another
person with "similar" endurance to participate in the training, this will increase your effort.
First endurance training
Find a 3 - 5 km loop road in the forest. Start with a 5 – 10 minute walk at an intensity appropriate for the first
range (you can stop gently for a moment to take your heart rate). Do some simple upper limb, lower limb, and
torso exercises. Clearly mark the tree where you start your power walking so you know where to end. When you
take off, your power walking speed should induce a heart rate appropriate for intensity range I. By checking
your heart rate from time to time, you will gain skill in judging optimal speed of power walking. Do not exceed
the upper limit of the first range. At 3 or 4 kilometre, you may need to run more slowly so as not to exceed 24
beats in 10 seconds. It is your heart rate that determines your running speed, not how you feel. If you have to
walk, then walk. Take your heart rate immediately upon completion of power walking and after 1 minute. The
greater the difference (restitution), the higher the endurance level. The final stage of training is a several-minute
march or power walk, ended with march and agility exercises.
More trainings
If you run regularly and reliably keeping the intensity of the first range, after a few weeks you will notice that
you need to run faster on the chosen stretch of the road for the circulatory system to respond with the required
heart rate. This observation should make you extend the distance, e.g. by another 1-2 kilometres. This brings us
back to the starting point. However, it cannot be extended indefinitely. The limit value for one training session
will be 5 - 6 kilometres. When you feel your endurance is at a good level, try to run at the speed producing heart
rate responding to range II.
Set No. 6
Objective: improving speed
What is speed?
One of many definitions defines speed as the ability to make movements in the shortest possible time. Training
enables development of maximum speed of movements that a human can achieve with specific external
resistance. It is a strongly genetically controlled trait which depends, among others, on fast twitch muscle fiber
content, maximum aerobic power, reaction time. It is assumed that a performed motor task does not last long
and does not cause fatigue. What matters most is the speed of the overall motor acts, not its elementary forms.
Human speed predisposition is specific. You can make some movements very quickly and others relatively
slowly. There is no correlation between the speed of coordinatively different movements in the same people.
Simple speed transfer occurs only in coordinatively related movement, and significant only in people with low
physical fitness. When developing the highest speed, the muscular system must overcome not only the inertia of
its own system, but also significant external resistance. The manifestation of speed is inherently related to
technical preparation, development of movement coordination (especially level III), and the ability of the motor
apparatus to quickly undertake movement tasks [65].
How to develop and improve?
Speed ​ ​ training in all sports (both simple and complex) is based on similar principles. Therefore, regardless
of the discipline practised, speed shaping is characterized by the unity of interactions that determine the
movement effect of the entire body or its individual parts. The universality of these interactions, however, must
take appropriate proportions of each interaction into account. Many elements of speed, such as reaction time,
should be practiced simultaneously with the technique. In speed training, the focus should be placed on training



24

movement frequency, technique, agility and muscle strength. Speed ​ ​ can be shaped by various means:
exercise at maximum or submaximum speed, exercise for 5 to 20 seconds, and rest until full rest. The number of
repetitions of the exercise cannot be too large (the last repetition must be performed at a speed close to the speed
of the first repetition) [64].
Where to start?
In a stadium or on the forest road known for power walking, start with a 5-10 minute walk, then proceed to a 20
minute jogging (run) with an intensity appropriate for the first stage. Do a few exercises to enhance agility in the
arms, legs and torso. You can do some simple speed exercises already in the final stage of warm-up. Once you
finish warm-up, you can proceed to the main part of the training.
First speed training
Set a distance of 30-60 meters. This will be the distance that you will run several times at maximum speed. The
heart rate at the finish line should always be in the third or fourth intensity range. Start with 1-2 free
"accelerations" in the designated section, with a 5-6 minute break in the form of a jogging, after each. Take a
few minutes to rest. At the signal of the timekeeper (you can start alone with the stopwatch in your hand) you
cover the designated distance at the maximum possible speed. Do not forget about the quick alternating
movements of the hands. The time obtained at the finish line should not be worse than 10.0 s, in the case of 60
m. You repeat this exercise 4-6 times with a break in the walk or jog to rest well after every 60 m. The final
stage of the training is a few minutes' jog ending with a walk and agility exercises. Speed ​ ​ training after
warm-up outdoors may be done in the gym.
More trainings
Each speed workout doesn't have to be carried out in the forest or stadium, it can be done in the gym, playing
football, handball, basketball or volleyball. Improved coordination, strength and agility during the game also
significantly affect the speed level. Strength, amount of movement and the way you throw the ball into the
basket or goal account for speed. By playing not one ball but two, learning to recognize and predict the actual
movements of the item, you improve the speed of complex reactions. The third level of coordination can be
improved by learning new and varied exercises, not only with sports items, but also by actively participating in
all possible recreational or sports disciplines. By gaining new experience, new skills, enriching your imagination
and motor memory, you improve the speed of correcting any undesirable movements of the horse and yours.
Set No. 7
Objective: improving agility
What is agility?
It is a morphofunctional property of humans. It is the ability to make large amplitude movements of the whole
body or its sections by making static or dynamic movements. Ampleness of joint movements depends on a
number of factors. Namely, every active joint movement can be brought to the physiological limit, then as
passive movement carried out by the exerciser, to the anatomical limit. It is possible due to the agility of soft
joint parts. Motion ranges change with age. In a child they are voluminous, in an adult, not performing any
physical effort, they are more and more limited. Intense physical exercise increases muscle tension, causing
muscles to shorten. As a consequence, the range of joint motion is limited and the joint and muscle are loaded
incorrectly. It disturbs the work of the active and passive components of the locomotor apparatus. The
appropriate agility level ensures, among other things, the correct performance of exercises improving motor
coordination, effective work of muscles in speed-strength and endurance efforts. It also influences the aesthetics
of movement, the smoothness of spaciousness and movement harmony. When performing dynamic stretches,
rapid stretching of the muscle triggers a shortening reflex. This is the simplest two-neuron spinal reflex. The
muscle's mono-synaptic self-reflex is divided into two reflexes: dynamic and static. The first one is caused by
the sudden stretching of the muscle and causes its immediate short-term contraction, which protects the muscle.
This phenomenon is not beneficial during agility workout because the effect of the contraction is the opposite.
Instead of stretching the muscle, we shorten it. The special feature of the stretch reflex is that the contraction is
limited to the stretched muscle only. The second type of reflex is caused by stretching the muscle spindles, but
with a slow and constant stretching of the muscle. The static reflex gradually prevents the muscle from
overstretching, while allowing postural muscles to stabilize the posture and eliminating the alternating muscle
contractions and relaxation [66].
How to develop and improve?
The basis of effective and proper agility training is blocking the stretching reflex, because muscle contraction
caused by stretching exercises (dynamic component) or only an increase in muscle tension and its partial
contracture (static component) damages muscle fibers. Therefore, methods such as stretching and its variants
seem to be the most effective in case of agility training. Moreover, the condition for the effective use of dynamic
exercises is the preliminary and long-term preparation of the joint and muscular systems for their performance;
to this end, we use static exercises. Stretching, similarly to Artikinesis (Latin articulations – joints, Greek kinesis
– movement), understood here as – a physio-therapeutic process that restores the muscle-ligament eutony of the
joint, enables gradual and controlled stretching of muscles. The techniques applied to improve agility in children



25

should take into account: a different structure and shape of the articular surfaces than in adults, immaturity of
bone tissue (the ossification core often still has the structure of cartilage), the risk of instability of the joint
capsule and ligament apparatus as a result of making the joint "hyperactive". Artikinesis workout is based on the
following five rules of conduct: there is no lower age limit for the use of stretching exercises, as far as stretching
the muscles is concerned the best results are achieved by first relaxing the antagonist muscle, and only then the
contracted muscle, the therapy must inspire confidence in the subject, pain always accompanies agility exercises,
respecting contraindications e.g. acute inflammation of periarticular tissues, fever, bone decalcification, etc. [67].
Where to start?
In addition to appropriate clothing, an absolute condition here is to warm up the entire body. It can be in the
form of a half-hour jog ending with relaxing exercises, or a 20-30 minute hot brine bath ending with a few
minutes of jogging in the gym. However, in each of these two cases, before the main exercises, you do not put
on only your gym clothes, but stay in the tracksuit to keep your body warm for as long as possible. For hand
therapy, gloves should be worn. The most effective method is PNF (proprioceptive neuromuscular fascilitation).
The first agility training
There are many techniques for correcting joint mobility limitations, but, more broadly, we can specify two
general stages: Stage I – preparation. Initially, it is possible to improve joint mobility by means of exercise with
the most extensive possible active movements, combined with a slight pull and endurance in the last phase of
the movement by the exerciser. Stage II – increasing the range of motion. After learning how to actively and
consciously relax the muscles, passive exercises are implemented to relax them better. These include joint
mobilization – consisting in making a very slow controlled joint movement. A partner by "pressing" the limb,
stops the movement just before the pain limit, remains the posture for several seconds and returns to the starting
position. When stretching the shortened muscles, the intra-articular pressure should be kept low in order to
protect the joint. In young children, muscles are passively stretched, in older children, active techniques are used,
such as reciprocating or post-isometric antagonist inhibition [67].
More workouts
Once a satisfactory flexibility level is achieved, one should focus on maintaining the achieved volume of
movements. Flexibility exercises should be performed in the final, and less often in the initial stage of each
physical activity, but always after the body is optimally warmed up.

Set No. 8
Objective: improving hand-eye coordination
What is motor coordination?
Motor coordination is a biomotoric feature, depending mainly on inborn predispositions and to a lesser extent on
acquired physical features, consisting in the interaction of physiological mechanisms, mainly neuromuscular,
ensuring the execution of complex movements in accordance with their assumptions. It expresses the ability to
perform spatially and temporally complicated complex movements, switch from one movement task to another,
and solve new, unexpected movement situations. The concept of "movements coordination" refers to the
phenomenon of a specific movement, its harmonized operation thanks to the control and regulation process.
Coordination skills are related to the functioning of all human systems. It is the result of the interaction of many
processes taking place at different levels and entering into various mutual relations. It is based on physical
processes, based primarily on the properties of the nervous system. The role of the skeleton, ligaments and
skeletal muscles is secondary, as different types of muscles interact in kinematic chains. Synergistic muscles
increase the effectiveness of action, while antagonistic muscles exert opposite forces on the bone levers. Only
the overarching role of the nervous system ensures cooperation in the gradation of strength, fluidity and
precision of movements. Coordination is assumed to be the external manifestation of the nervous system activity.
In this way, the quality of movements can be a proof of the efficiency of the nervous system and its
manifestations. Therefore, it can be called a phenomenal trait [65,66].
How to improve and develop?
The essence of the procedure is to teach new and varied exercises as well as to perform them in frequently
changing situations and circumstances. Highly beneficial possibilities in this regard are provided during
childhood, and the unique ease of adapting one's motor behaviour to various and complicated requirements is
found in most cases between the age of 10 and 12. Man at this age learns from the spot, i.e. sees and performs
correctly [65, 66].

Where to start?
In a stadium or forest road known for endurance workout, start with a 5-10 minute march, then proceed to a 20-
minute jog (run) with an intensity appropriate for the first stage. Do a few agility exercises for upper and lower
limbs, and torso. During the warm-up, you can do less intense exercises to improve your motor coordination.
Once they are completed, you can proceed to the main part of workout.
First motor coordination workout



26

The intensity and effectiveness of training in a gym increases significantly when several people participate in it.
Before the main exercise, you may roll back and forth a few times. Now set up the athletics hurdle or several
parts of the gymnastic box, and behind it the mattress. Perform a few flips just like at the beginning, but by
overcoming the obstacle you have set. The degree of difficulty can be higher by increasing the number of
gymnastic box elements or by placing balls additionally behind the box. While you are in the forest, you can do
some exercises with tree trunks or branches. Finish the training with a few minutes’ jogging in the first intensity
range and artikinesis exercises for ankle, hip and shoulder joints. Other coordination exercises include: "mirror"
(throw with the opposite hand, screws in the opposite direction, etc.), using unusual starting positions (starting
from lying forward), introducing additional movements into its basic form (in the high jump or during the
transition over the bar, pressing legs against the chest with hands), using unusual conditions (aquatic exercises,
with additional weight, on a different surface than usual, etc.), a combination of various movement forms (e.g.
run-jump-throw), exercises with time limitation (e.g. reaction exercises, overcoming obstacles on time), the use
of variable informational signals (optical, acoustic, kinaesthetic), performing exercises with loading, exercises
with several accessories or with the simultaneous use of several activities (e.g. jogging and rolling a football,
bouncing a volleyball high).
More workouts
After achieving a satisfactory level, you should focus on the sustainable improvement of motor coordination. It
was found that in the case of a prolonged period without introducing new, unknown exercises to training, the
ability of their subsequent quick absorption decreases. The most common reason is long-term motor diagram,
resulting in the lack of new stimuli shaping the motor analyser. When adding motor coordination exercises, one
should follow the rules resulting from the basic principles of learning: regularity, activity, accessibility, etc.
There is no need to strive for maximum improvement of movements during workout. It is enough to use them
until the general form of exercise is mastered and then you can start learning a new movement. Exercises
intended to develop motor coordination lead to nervous system fatigue relatively quickly since the effectiveness
of shaping coordination requires constant improvement of the difficulty of performance, high concentration, and
perfect "feeling of space and time". Movements aimed at developing this ability must be performed using a
repetitive method similar to that used in speed development, i.e. allowing the exerciser’s body – through
sufficiently long rest – to return to a condition that allows you to perform a specific task.

References
1. Alexander E. Gorbalenya et al, Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus. The species and its viruses – a statement
of the Coronavirus Study Group, biorxiv, 2020, DOI: 10.1101/2020.02.07.937862, preprint (Eng.)
2. Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it, World Health Organization [access 2020-03-06] (Eng.).
3. David S. Hui et al., The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel
coronavirus outbreak in Wuhan, China, „International Journal of Infectious Diseases”, 91, 2020, pp. 264–266,
DOI: 10.1016/j.ijid.2020.01.009, PMID: 31953166, PMCID: PMC7128332.
4. Q&A on coronaviruses (COVID-19), World Health Organization [access 2020-03-06] [archived from address 2020-01-20] (Eng.).
5. Coronavirus: China’s first confirmed Covid-19 case traced back to November 17, scmp.com, 13 marca 2020 [access 2020-03-21]
(Eng.).
6. The first COVID-19 case originated on November 17, according to Chinese officials searching for ‘patient zero’,
businessinsider.com, 13 March 2020 [access 2020-03-21] (Eng.).
7. Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), World Health Organisation 24 Feb 2020, pp.
11–12 [access 2020-03-08] (Eng.).
8. Q&A on coronaviruses, World Health Organization [access 2020-02-12] (Eng.)
9. Q&A on coronaviruses (COVID-19), World Health Organization [archived from address 2020-01-20] (Eng.).
10. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Transmission, Centres for Disease Control and Prevention, 4 March 2020 [archived
from address 2020-02-23] (Eng.).
11. Q & A on novel coronavirus, European Centre for Disease Prevention and Control [access 2020-02-12] (Eng.).
12. Is coronavirus (COVID-19) more dangerous than seasonal flue?, www.mp.pl [access 2020-03-27] (Pol.).
13. Breakthrough studies in Austria. Coronavirus apparently sensitive to high external temperatures., 26 March 2020.
14. Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), World Health Organization, 24 Feb 2020, s.
11–12 [access 2020-03-08] (Eng.).
15. WHO, Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) [PDF].
16. CDC, Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), Centres for Disease Control and Prevention, 11 Feb 2020 [access 2020-03-06]
(Eng.).
17. CDC, Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Symptoms, Centres for Disease Control and Prevention, 20 March 2020 [access
2020-03-23] (Eng.).
18. Nanshan Chen i inni, Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan,
China: a descriptive study, “The Lancet”, 395 (10223), 2020, pp. 507–513,
19. Chaolin Huang et al Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China, “The Lancet”, 395
(10223), 2020, pp. 497–506, DOI: 10.1016/S0140-6736(20)30183-5 [access 2020-03-23] (Eng.).
20. Chih-Cheng Lai et al, Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) and coronavirus disease-2019 (COVID-
19): The epidemic and the challenges, „International Journal of Antimicrobial Agents”, 55 (3), 2020, pp. 105924,
DOI: 10.1016/j.ijantimicag.2020.105924 [access 2020-03-23] (Eng.).
21. David S. Hui et al, The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel
coronavirus outbreak in Wuhan, China, „International Journal of Infectious Diseases”, 91, 2020, pp. 264–266,
DOI: 10.1016/j.ijid.2020.01.009 [access 2020-03-23] (Eng.).

https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1101%2F2020.02.07.937862
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it
https://pl.wikipedia.org/wiki/Światowa_Organizacja_Zdrowia
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.ijid.2020.01.009
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31953166
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMCID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7128332/
https://web.archive.org/web/20200120174649/https:/www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
https://www.scmp.com/news/china/society/article/3074991/coronavirus-chinas-first-confirmed-covid-19-case-traced-back
https://www.businessinsider.com/coronavirus-patients-zero-contracted-case-november-2020-3
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf
https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
https://web.archive.org/web/20200120174649/https:/www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
https://web.archive.org/web/20200223224330/https:/www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html?CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fcoronavirus%2Fabout%2Ftransmission.html
https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china/questions-answers
http://www.mp.pl/social/article/228801
https://bialykruk.pl/wydarzenia/przelomowe-badania-w-austrii-koronawirus-najwyrazniej-jest-wrazliwy-na-wysokie-temperatury-zewnetrzne
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/children-faq.html
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/symptoms-testing/symptoms.html
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140673620302117
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140673620302117
https://pl.wikipedia.org/wiki/The_Lancet
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140673620301835
https://pl.wikipedia.org/wiki/The_Lancet
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2FS0140-6736(20)30183-5
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0924857920300674
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0924857920300674
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.ijantimicag.2020.105924
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1201971220300114
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1201971220300114
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.ijid.2020.01.009


27

22. Ling Mao i inni, Neurological Manifestations of Hospitalized Patients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective case
series study, 25 Feb 2020, DOI: 10.1101/2020.02.22.20026500 [access 2020-03-23] (Eng.).
23. Zi Yue Zu et al, Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Perspective from China, „Radiology”, 2020, pp. 200490,
DOI: 10.1148/radiol.2020200490 [access 2020-03-23] (Eng.).
24. Yang Liu et al, Viral dynamics in mild and severe cases of COVID-19, “The Lancet Infectious Diseases”, 2020,
S1473309920302322, DOI: 10.1016/S1473-3099(20)30232-2 [access 2020-03-23] (Eng.).
25. WHO, Clinical management of severe acute respiratory infection (SARI) when COVID-19 disease is suspected [PDF].
26. Tao Wang et al, Attention should be paid to venous thromboembolism prophylaxis in the management of COVID-19, „The Lancet
Haematology”, 2020, DOI: 10.1016/s2352-3026(20)30109-5.
27. Dennis Normile, Singapore claims first use of antibody test to track coronavirus infections, Science | AAAS, 27 lutego 2020
[access 2020-03-06] (Eng.)
28. Ying-Hui Jin et al, A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected
pneumonia (standard version), “Military Medical Research”, 7 (1), 2020, pp. 4, DOI: 10.1186/s40779-020-0233-6, PMID: 32029004,
PMCID: PMC7003341
29. CT provides best diagnosis for COVID-19, ScienceDaily [access 2020-03-06] (Eng.).
30. WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19 – 3 March 2020, World Health Organization
[access 2020-03-07] (Eng.).
31. Coronavirus Disease (COVID-19) – events as they happen, World Health Organization [access 2020-03-06] (Eng.).
32. World Health Organisation, Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency
Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV), WHO, 30 Jan 2020 [archived from address 2020-01-31] (Eng.).
33. World Health Organization recognized Covid-19 as pandemic, Dziennik Wschodni, 11 Mar 2020 [access 2020-03-11] (Pol.).
34. Jamie Ducharme, The WHO Just Declared Coronavirus COVID-19 a Pandemic, Time, 11 Mar 2020 [access 2020-03-11] (Eng.).
35. Situation update for the EU/EEA and the UK, as of 28 March 2020, European Centre for Disease Prevention and Control [access
2020-03-28] (Eng.).
36. European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC), COVID-19, ecdc.europa.eu [access 2020-04-15] (Eng.).
37. Coronavirus COVID-19 Global Cases by Johns Hopkins CSSE (Eng.). Johns Hopkins CSSE. [access 2020-02-27].
38. WHO COVID-19 Dashboard, covid19.who.int [access 2020-04-15].
39. Novel Coronavirus (2019-nCoV) advice for the public, World Health Organization [archived from address 2020-01-26] (Eng.).
40. CDC, Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), Centres for Disease Control and Prevention, 11 Feb 2020 [access 2020-03-06]
[archived from address 2020-02-14] (Eng.).
41. Novel Coronavirus (2019-nCoV) advice for the public, World Health Organization [archived from address 2020-01-26] (Eng.).
42. Lidia Morawska, Junji Cao, Airborne transmission of SARS-CoV-2: the world should face the reality, “Environment
International”, 2020, pp. 105730, DOI: 10.1016/j.envint.2020.105730, PMID: 32294574, PMCID: PMC7151430.
43. Louis J. Ignarro, The right way to breathe during the coronavirus pandemic, The Conversation [access 2020-11-18] (Eng.).
44. Support in self-rehabilitation after a COVID-19 related disease, WHO, Regional Office for Europe, 2020.
45. Jethon Z. Fizjologiczne mechanizmy aktywności fizycznej w działaniu na zdrowie. Wiad. Lek 2002, 55 (supl.1): 70-177.
46. Sayle H., Leashed stress, PIW, Warsaw, 1978.
47. Kozłowski S., Adjustment limits WP, Warsaw, 1981.
48. Romanowski W., Eberhard A., Prophylactic importance of increased human activity movement. PZWL, Warsaw, 1972.
49. Jethon Z. Stress aspects of physical exertion in sport and aviation. Pol Prz Med Lotn. 2002, 8: 387-395.
50. Jethon Z., Physical activity as a distress, Hygiene and Public Health 2013, 48(2): 156-161
51. Martin S., Body and Soul. Copyright Sara Martin, 1989
52. Marecki B., 1991, Functional anatomy, Monographs, Manuals, Scripts AWF
Poznań, V. 1, 2.
53. Lewis L.K., Williams M.T., Olds T., The short-term impact of the controlled

respiration with regard to the intervention mechanism and physiological effects, but
insufficient evidence of clinical benefit – systematic review, Australian Journal of Physiotherapy, 2007, 53 (4), 219-227.

54. Main E, Denehy L. Cardiorespiratory Physiotherapy: Adults and Paediatrics. Elsevier Ltd.
Recommendations for physiotherapy in adult patients with COVID -19 14.

55. Hough A. Hough’s Cardiorespiratory Care- an evidence-based, problem-solving approach.
Elsevier Ltd. 2018.
56. Sielańczyk A., Jagodziński L., Gmyrek J., Influence of long-term high-performance training on the state of tension in the vegetative
system, determined by the variability of the rhythm sinus, Sports Medicinea, 2001, 115, 71-73.
57. Kłodecka-Różalska J., Kozdroń E., Influence of physical activity on changes in the sphere

mental health of adults. Physical Culture, no. 5-6, 1986.
58. Kofta M., Self-control and emotion. PWN, Warsaw, 1979.
59. Woodworth R.S., Schlosberg H., Work and fatigue. At: Experimental psychology, PWN, V. II, Warsaw, 1967.
60. Gieremek K., Dec L., 2000, Fatigue and recuperation. Wellness. AWF Katowice.
61. Galubińska K., Jethon Z., Załęski E., Mechanism of fatigue origins and symptoms.
Fatigue diagnosis. At: Jethon Z. (Ed.), Fatigue as a common civilisation problem. PZWL, Warsaw, 1977.
62. Zhonghua Jie He He Hu Xi Za Zhi. Recommendations for respiratory rehabilitation of COVID-19 in adults. 2020, 3, 43(0):E029, doi:
10.3760/cma.j.cn112147-20200228-00206.
63. COVID-19: Guidance for infection prevention and control in healthcare settings. Version 1.0. Available on:
https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/872745/Infection_prevention_and_control
_guidance_for_pandemic_coronavirus.pdf, (21.03.2020)
64. Ambroży T., 2005, Holistic training, EAS, Kraków.
65. Osiński W., 2003, Anthropometric, AWF Poznań, Ed. II, Series: Manuals No. 49.
66. Starosta W., Developing movement coordination in children and adolescents, 1999. Physical Education and Health, No. 4, WSiP,
Warsaw.
67. Mrozkowiak M. Supplementary training and wellness of horse riders, Zielona Góra, Lubuska Agencja Elblask, 2009.

Część teoretyczna
Covid-19 jest chorobą zakaźną układu oddechowego, wywołaną przez wirusa SARS-CoV-2 [1, 2]. Po raz pierwszy została

rozpoznana i opisana w listopadzie 2019 roku. Pierwsze ogniska choroby, które później rozwinęły się w pandemię zaobserwowano w Wuhan,
w Chinach [3, 4, 5, 6]. Jest to choroba odzwierzęca, a pośrednim nosicielem mogły być łuskowce [1]. Okres wylęgania wirusa u człowieka

http://medrxiv.org/lookup/doi/10.1101/2020.02.22.20026500
http://medrxiv.org/lookup/doi/10.1101/2020.02.22.20026500
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1101%2F2020.02.22.20026500
http://pubs.rsna.org/doi/10.1148/radiol.2020200490
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1148%2Fradiol.2020200490
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1473309920302322
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2FS1473-3099(20)30232-2
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2Fs2352-3026(20)30109-5
https://www.sciencemag.org/news/2020/02/singapore-claims-first-use-antibody-test-track-coronavirus-infections
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1186%2Fs40779-020-0233-6
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32029004
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMCID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7003341/
https://www.sciencedaily.com/releases/2020/02/200226151951.htm
https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---3-march-2020
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/events-as-they-happen
https://web.archive.org/web/20200131005904/https:/www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)
https://web.archive.org/web/20200131005904/https:/www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Światowa_Organizacja_Zdrowia
https://www.dziennikwschodni.pl/kraj-swiat/swiatowa-organizacja-zdrowia-uznala-covid-19-za-pandemie,n,1000262290.html
https://time.com/5791661/who-coronavirus-pandemic-declaration/
https://www.ecdc.europa.eu/en/cases-2019-ncov-eueea
https://pl.wikipedia.org/wiki/Europejskie_Centrum_ds._Zapobiegania_i_Kontroli_Chorób
https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china
https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html
https://covid19.who.int/
https://web.archive.org/web/20200126025750/https:/www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public
https://web.archive.org/web/20200214153016/https:/www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html
https://web.archive.org/web/20200126025750/https:/www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.envint.2020.105730
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32294574
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMCID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7151430/
https://theconversation.com/the-right-way-to-breathe-during-the-coronavirus-pandemic-140695
https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/872745/Infection_prevention_and_control_guidance_for_pandemic_coronavirus.pdf
https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/872745/Infection_prevention_and_control_guidance_for_pandemic_coronavirus.pdf


28

najczęściej wynosi około dwóch tygodni, średnio 5 dni [7, 8]. Zakażenie między ludźmi przebiega drogą kropelkową w wyniku kaszlu lub
kichania [9, 10, 11]. Zakażeni mogą zakażać na 24-48 godzin przed wystąpieniem objawów [12]. Przy czym temperatura od 15 do 300C
znacznie osłabia tempo wzrostu infekcji [13]. Z badań w grupie 55 924 chorych potwierdzonych procedurami laboratoryjnymi
wyszczególniono częstość występowania objawów: gorączka (87,9%), suchy kaszel (67,7%), zmęczenie (38,1%), odksztuszanie plowciny
(33,4%), płytki oddech (18,6), ból mięśni lub stawów (14,8), ból gardła (13,9%), ból głowy (13,6%), dreszcze (11,4%), nudności lub
wymioty, niedrożny nos, biegunka, krwioplucie i przekrwienie spojówek (do 5%) [14]. Ponad 80% przypadków zachorowań przebiega
bezobjawowo lub z porannymi objawami chorób górnych dróg oddechowych, ustępujących po około 14 dniach od zakażenia. Przy czym u
14% przypadków zaobserwowano postać ostrą, a u 5% krytyczną, która zwykle przed upływem 8 tygodnia kończyła się śmiercią [15].
Dzieci przebywają chorobę łagodniej niż dorośli, zwykle z łagodniejszymi objawami, ale bardzo często występuje pediatryczny
wieloukładowy zespół zapalny tymczasowo związany z zakażeniem (PIMS-TS) [16]. W ostrych przypadkach obserwowano infekcję dolnych
dróg oddechowych, obustronne zapalenie płuc, problemy z oddychaniem i utrzymujący się ból lub ucisk w klatce piersiowej. Do
najczęstszych powikłań należy Zespół ostrej niewydolności oddechowej, Niewydolność wielonarządowa, Wiremia (obecność RNA wirusa
we krwi), Ostra niewydolność serca, Choroby naczyniowo-mózgowe, Zaburzenia świadomości, Ostre uszkodzenie nerek, Zaburzenia
czynności wątroby, Zakrzepica żylna, Infekcje wtórne, Sepsa [17-26]. Standardową metodą diagnozowania jest test reakcji łańcuchowej
polimerazy z odwróconą transkrypcją (rRT-PCR) wykonywany z wymazu nosowo-gardłowego, próbki plowcin lub analiza przeciwciał z
próbek surowicy krwi [27]. Diagnostyka może także obejmować ocenę kombinacji objawów, czynnika ryzyka oraz wyniku badania
tomografii komputerowej klatki piersiowej, wykazującego symptomy zapalenia płuc [28, 29]. WHO na podstawie danych z 03.03.20 roku
przyjęło 3,4% śmiertelnych przypadków na zarejestrowane zachorowania [30]. 30.01.20 r. WHO ogłosiło stan zagrożenia dla zdrowia
publicznego o zasięgu międzynarodowym [31, 32]. Natomiast 11.03.20 roku uznała serię listopadowych zachorowań z 2019 roku za
pandemię [33, 34]. Od kwietnia 2020 roku stwierdzono na świecie od 1848 do 1979 tys. przypadków zachorowań, w tym od 117 do 126 tys.
zgonów [30]. W Unii Europejskiej około 803 tys. zachorowań, w tym 77 tys. zgonów [35, 37, 38]. Zapobieganie zakażeniu obejmuje częste i
dokładne mycie rąk, utrzymywanie fizycznego dystansu od osób z objawami grypopodobnymi, nie dotykanie ust, oczu i nosa nie umytymi
rękoma [39]. Osoby z podejrzeniem zakażenia powinni nosić maseczki ochronne oraz zasięganie porady lekarskiej poprzez kontakt
telefoniczny [40, 41]. Zaleca się także częste i odpowiednie wietrzenie pomieszczeń [42]. Ignarro podważa sens zakrywania maseczką nosa.
Utrzymuje, że wdychanie powietrza poprzez nos powoduje lepsze natlenienie krwi, a dzięki wytwarzanemu w nosie tlenkowi azotu,
wspomaga zwalczanie zakażenia wirusem, blokując jego replikację w płucach [43].

Ze względu na bardzo dużą niewydolność wieloukładową u ozdrowieńców po przebyciu zakażenia Covid-19, zadaniem
fizjoterapii w okresie rekonwalescencji jest między innymi doskonalenie wydolności organizmu, wytrzymałości i koordynacji ruchowej. W
mniejszym stopniu szybkości i siły. Nie mniej ważna staje się dieta oraz reedukacja sprawności intelektualnej, zniwelowanie stresu po
chorobowego i ewentualnych stanów depresyjnych. Pomimo zdrowienia, w realizacji postępowania kinezyterapeutycznego należy zachować
bezpieczeństwo i ćwiczyć w towarzystwie opiekuna jeśli [44]: 1. Występowały zaburzenia lokomocji lub
upadki przed przyjęciem do szpitala i w trakcie hospitalizacji
2. Posiadania chorób współistniejących, stwarzających ryzyko dla zdrowia podczas realizacji ćwiczeń
3. Otrzymania szpitalnych zaleceń tlenoterapii. Jeśli jesteś w trakcie jej trwania, ćwiczenia skonsultuj z lekarzem lub fizjoterapeutą

Wysiłek fizyczny wpływając na organizm człowieka doskonali czynności układów w miarę wykonywania pracy, co jest wyrazem
adaptacji psychofizycznej do zmieniających się stresorów oraz tendencji do wytworzenia i utrzymania doskonalszego poziomu homeostazy
środowiska wewnętrznego organizmu. Jest w dużej mierze adaptacją układu neurohormonalnego do realizowanej formy wysiłku fizycznego.
Zmieniona np. przez systematyczny trening fizyczny, ilość hormonów we krwi jest normą, a odstępstwa od niej mogą powodować mniej lub
bardziej zaznaczone objawy patologiczne. Homeostaza będzie oczywiście inna w przypadku dziecka czy dorosłego człowieka. Aktywność
ruchowa optymalnie kształtuje jej poziom, a charakter wywołanych zmian zależeć będzie głównie od jej intensywności, częstości i objętości
[45]. Z chwilą gdy układ stresorów ulegnie zmianie ilościowej lub jakościowej, zmieni się także poziom cech funkcjonalnych i
anatomicznych, co jest ponownie wyrazem adaptacji organizmu do działających czynników zewnętrznych [46]. Granice przystosowania
człowieka do obciążenia wysiłkiem fizycznym są elastyczne. Obraz zmian w czasie i po wysiłku zależy od rodzaju wykonywanej pracy, jej
objętości, częstości i intensywności [47]. Zgodnie z prawem Arndt-Schultza zbyt małe jak i zbyt duże obciążenie aparatu ruchowego
powoduje niekorzystne dla organizmu objawy adaptacyjne ze strony układu wegetatywnego i narządów przezeń zawiadywanych (m.in.
owrzodzenie żołądka i dwunastnicy, nadciśnienie samoistne, nerwice neurowegetatywne i inne, choroby psychosomatyczne). Słabe bodźce
utrzymują czynności życiowe, silne powodują stan adaptacji i wytrenowania. Fizjologicznym wzorcem optymalnego obciążenia i reakcji
adaptacyjnych ustroju będzie wysiłek, który przy minimalnej swojej intensywności może już spowodować doskonalenie się sprawności i
naukę nowych umiejętności ruchowych. Teoretycznie przyjęto, że będzie to 30% obciążenia maksymalnego. Wg. Światowej Organizacji
Zdrowia minimalna aktywność fizyczna dla dorosłych kobiet to 5-kilometrowy a dla mężczyzn 9 kilometrowy codzienny spacer [ 47, 48].
Jethon zaleca systematyczną aktywność ruchową podejmowaną w formie dynamicznego treningu zdrowotnego, zawierającego 10 - 15 %
ćwiczeń statycznych i podejmowanego minimum 3 razy w tygodniu po 30 - 40 minut [49]. Zatem równomierny rozwój morfologiczny i
funkcjonalny odbywa się na drodze transferu współzależnie rozwijających się funkcji adaptacyjnych i zdolności ruchowych [50].

Ruch jest głównym czynnikiem modelującym układ mięśniowy. Ustala przemiany tlenowe tkanek na optymalnym poziomie
dla realizowanej czynności organizmu. Doskonali koordynację nerwowo-mięśniową, zwiększa płynność, zakres, precyzję i szybkość ruchu,
prowadząc do ekonomizacji kosztów energetycznych pracy. Zwiększa także siłę maksymalnego dowolnego skurczu, unaczynienie oraz
potencjał metaboliczny tlenowy i beztlenowy mięśni. Mięśnie umożliwiają lokomocję, a wraz z wątrobą biorą udział w ogrzewaniu ustroju,
wspomagają poprzez "pompę mięśniową” krążenie żylne i limfatyczne. Praca dynamiczna o charakterze wytrzymałościowym doskonali
ukrwienie mięśni przez ich zwiększoną waskularyzację, usprawnienie mechanizmów transportu tlenu (zwiększa się o 40-45 %), zwiększenie
mioglobiny i enzymów oksydacyjnych, zanik podściółki tłuszczowej.
Potreningowe zmiany w mięśniach szkieletowych obejmują: 1. Wysiłek wytrzymałościowy wpływa
głównie na funkcjonowanie narządów wewnętrznych. Następuje stan enzymatycznego zrównoważenia, zwiększenie metabolizmu
tłuszczowego. Utlenianie zachodzi we włóknach poprzecznie prążkowanych i zwiększa się w miarę postępu stanu wytrenowania i
zwiększania się liczby oraz masy mitochondriów komórkowych i zawartych w nich enzymów. Następuje zmniejszenie poziomu cholesterolu
i trójglicerydów, zwiększenie ukrwienia (szczególnie włókien czerwonych), zwiększenie pojemności mięśniowych rezerwuarów tlenu
poprzez zwiększenie mioglobiny i enzymów oksydacyjnych [48].
2. Wysiłek szybkościowo-siłowy udrażnia krążenie żylnie, pobudza układ oddechowy przez impulsację z proprioreceptorów aparatu
ruchowego. Praca ta nie powoduje znamiennych odchyleń w stężeniu tłuszczów całkowitych, bo wiąże się z długiem tlenowym, który nie
stwarza warunków do ich spalania. Nie wywołuje też istotnych zmian w układzie krążenia. Powoduje stan wytrenowania mięśni
szkieletowych i układów ruchowych nerwowo-mięśniowych. Wpływ intensywności i objętości obciążenia fizycznego na układ mięśniowy
dziecka diametralnie różni się od wpływu na układ dorosłego człowieka. Masa mięśni wynosi w przypadku niemowlęcia tylko 20 % jego
masy ciała, gdy u niewytrenowanych kobiet jest to 30 %, u mężczyzn 40 %. Jednak najbardziej istotne jest zróżnicowanie włókien
mięśniowych na wolne i szybkie. Incydentalny wysiłek fizyczny nie powoduje znaczących zmian adaptacyjnych w obrębie układu sercowo-
naczyniowego. Modulowanie funkcji układu obejmuje nerwową regulację pracy oraz budowę, właściwości i metabolizm mięśnia sercowego
[48, 51].



29

W obrębie układu krążenia długotrwała i systematyczna praca powoduje kardioprotekcyjny wpływ wysiłku na organizm
człowieka poprzez doskonalenie funkcji i zmiany struktur poprzez: zwiększenie wydolności funkcjonalnej serca (zwiększenie masy serca,
obniżenie tętna oraz ciśnienia skurczowego i rozkurczowego, wystąpienie parasympatykotonii, cofnięcie się objawów niewydolności
wieńcowej serca i niewydolności krążenia, nie do końca wyjaśniony wpływ na wysokość ciśnienia tętniczego w spoczynku i skalę wzrostu w
trakcie treningu), powiększenie objętości serca, wolniejsze tempo zwiększania tętniczo-żylnej różnicy zawartości tlenu we krwi w krążeniu
wieńcowym podczas kolejnych zakresów intensywności wykonywanych wysiłków), zwiększenie pułapu tlenowego i wydolności fizycznej
organizmu (poprzez zwiększenie ogólnej ilości krwi krążącej i zawartych w niej erytrocytów), zmiany w budowie naczyń (poprzez
zwiększenie średnicy tętnic, obniżenie oporu naczyń wieńcowych, wzrost przepływu krwi w naczyniach i zdolności transportowych
włosowatych naczyń wieńcowych) [48].

Charakter zmian w odporności nieswoistej pod wpływem wysiłku fizycznego zależy w dużej mierze od intensywności
samego wysiłku i od stanu czynnościowego organizmu. Zmiany w poziomie odporności prawdopodobnie powstają na skutek aktywacji
procesów neurohormonalnych, zagęszczenia krwi, zmian pH, przesunięć ilościowych i jakościowych w składnikach morfologicznych krwi
[48]. Wydaje się, że układ sympatyczny jest czynnikiem aktywującym odporność naturalną, zwłaszcza w stanach, w których dochodzi do
przewlekłego jego pobudzenia. Praktyka potwierdza, że umiarkowane wysiłki fizyczne podnoszą próg odporności przeciwzakaźnej
organizmu [47]. Jethon zauważył, że w grupie bardzo sprawnych kobiet o średniej wieku ok. 73 lat, odporność organizmu utrzymywała się
na poziomie jaki obserwuje się u kobiet o około połowę młodszych. Był on też o 55 % wyższy niż u ich rówieśniczek prowadzących
sedenteryjny tryb życia [50]. Wydaje się, że dla każdego organizmu istnieje indywidualna wielkość aktywności ruchowej, która powoduje
wzrost odporności organizmu [45].

W czasie oddychania klatka piersiowa zmienia rytmicznie swe wymiary. Skurcz mięśni wdechowych powoduje zwiększenie jej
wszystkich trzech wymiarów. Najskuteczniejszy wdech następuje przy czynnym napięciu przepony z równoczesnym rozluźnieniem powłok
brzusznych, czynnym uniesieniem żeber i zmniejszeniem kifozy piersiowej kręgosłupa. Najskuteczniejszy wydech następuje przy czynnym
napięciu mięśni brzucha z równoczesnym rozluźnieniem przepony, czynnym obniżeniem żeber i pogłębieniem kifozy piersiowej. W czasie
oddychania wysiłkowego, pogłębionego, działanie przepony zostaje wzmocnione przez mięśnie wspomagające, unoszące żebra ku górze.
Typ oddychania zmienia się także z wiekiem. W okresie młodości przeważa typ żebrowy, w późniejszym, ok. 40-50 roku życia, w skutek
zmniejszonej sprężystości klatki piersiowej, obniżonej i spłaszczonej przepony – typ mieszany [52]. Badania Lewis i wsp. wykazały, że jeśli
kontrolowane oddychanie jest pojedynczą interwencję, to można stwierdzić krótkotrwały korzystny wpływ na mechanizm kontroli
oddychania i na zmienne fizjologiczne. Prawidłowe oddychanie powinno być spokojnie i przez nos. Powoduje to nawilżenie i oczyszczenie
wdychanego powietrza, zwiększenie ilość tlenku azotu (NO), aktywizuje przeponę [48]. Zwiększona aktywność ruchowa w obrębie układu
oddechowego powoduje [53]: zwiększenie pułapu tlenowego, zdolności wiązania i zużycia tlenu przez tkanki organizmu, maksymalną
wentylację płuc, pojemność życiową i dyfuzyjną płuc, a zmniejszenie ilorazu oddechowego, spoczynkowej wentylacji minutowej,
czynnościowej przestrzeni martwej i ilości oddechów na minutę. Statyczne naprężenie mięśni (postawa, wykrok, zwis) uniemożliwiają pełną
wymianę gazową i "pompę mięśniową". Tego rodzaju wysiłki ograniczają również prawidłowy tor i technikę oddechową. Obciążenia
statyczne w ćwiczeniach anaerobowych ograniczają objętość resorpcyjną. Zmiany zachodzące w układzie zależą od rodzaju wykonywanych
ćwiczeń fizycznych. Pojemność płuc wioślarza wynosi 5450 ml, pływaka 4900 ml, boksera 4800 ml, oszczepnika 4750 ml, gimnastyka 4300
ml, piłkarza nożnego 4200 ml, kulturysty 3950 ml. Dla porównania, pracownika umysłowego – 3250 ml [47]. Duszność oddechowa będąca
skutkiem zakażenia wirusem Covid-19 może prowadzić do obniżenia wydolności wysiłkowej pacjenta i unieruchomienia. [54, 55]. Z
obecnych doniesień wynika, że w początkowym stadium COVID-19 kaszel jest suchy i nie ma problemów z zalegającą wydzieliną [54, 55].
Poprzez ułożenie pacjenta w pozycji pochylonej do przodu możemy zoptymalizować pracę mięśni oddechowych i zmniejszyć poczucie
duszności. Jak tylko wydolność pacjenta pozwala, wskazana jest jak najszybsza aktywizacja pacjenta poza łóżkiem [14,15].

Układ nerwowy poddany systematycznemu i długotrwałemu działaniu wysiłku fizycznego wywołuje zwiększone napięcie układu
parasympatycznego, które to zostaje utrwalone i pozostaje jako po treningowy objaw wagotonii. To pewna postać nadczynności unerwienia
parasympatycznego, to zmodyfikowany stan równowagi neurowegetatywnej. Zwiększone pobudzenie układu sympatycznego powoduje
bardziej rozległe i obejmujące wszystkie narządy zmiany czynnościowe, a stan pobudzenia układu parasympatycznego wywołuje efekty
zlokalizowane i o znacznie mniejszym zasięgu. Po treningowe zmniejszenie częstości uderzeń serca, ilości oddechów i obniżenie ciśnienia
krwi, mogą być jedynymi objawami zwiększonego napięcia nerwu błędnego. Zwiększone napięcie układu sympatycznego powoduje
zwiększenie aktywności narządów w sensie szybkiego wydatku energii. Natomiast parasympatycznego ogranicza się do pobudzenia
czynności narządów wegetatywnych w służbie asymilacyjnych i odżywczych procesów komórek. Po jednorazowym wysiłku występują
zmiany kataboliczne wywołane głównie poprzez hormony: insulinę, adrenalinę i noradrenalinę. Wysiłek fizyczny jest także środkiem
zapobiegającym zaburzeniom patologicznym (reguluje poziom serotoniny i substancji pochodnych). Zmniejsza ilość serotoniny w mózgu,
czynnika hamującego aktywność motoryczną i inhibicyjnie działającego w stosunku do przebiegu utleniań tkankowych. Powoduje też
zmiany składu chemicznego mózgu, zwiększające możliwości funkcjonalne (poprawa stanu psychicznego, pamięci, zdolności do pracy
umysłowej ...) w drodze zintensyfikowania procesów tlenowej i beztlenowej resyntezy źródeł energetycznych. Zwiększa także " stan
wewnętrznej siły " będącej wyrazem zrównoważenia funkcji psychonerwowych. Sedenteryjny styl życia wywołuje szereg zmian
uwsteczniających w organizmie człowieka. Poza cofnięciem się wieloukładowych zmian adaptacyjnych, pojawia się niepokój,
nadpobudliwość, bezsenność, podwyższone ciśnienie tętnicze [56]. Wysiłki fizyczne wpływają stymulująco na działanie kory mózgowej.
Eliminują i rozładowują nadmierne napięcia psychiczne, kształtują i podtrzymują równowagę w zakresie reakcji emocjonalnych oraz
poczucia wewnętrznej harmonii i zadowolenia, korygują niekorzystne dla zdrowia stany emocjonalne. Powodują wzrost odporności na stres,
wyrobienie tzw. dyscypliny wewnętrznej, harmonijny rozwój osobowości, doskonalą umiejętność psychicznej adaptacji do zmieniających się
warunków, kształtują poczucie odpowiedzialności, wytrzymałości w pokonywaniu trudności, sprzyjają przyswajaniu norm społecznych i
internalizacji wartości kulturowych [57, 58, 59]. Objawy i stopień zmęczenia zależne są m.in. od rodzaju aktywności, od warunków i
czynników wewnątrzustrojowych i zewnętrznych. Ważny wpływ na zdolność do wykonywania wysiłków fizycznych, na procesy zmęczenia
i wypoczynku, mają zawsze emocje i motywacja do pracy, a zatem czynniki natury psychologicznej. Zmęczenie jak należy domniemać jest
rezultatem zaburzeń w koordynacji między wieloma funkcjami ustroju [60, 61].

Część praktyczna
Ważnym elementem odpowiednio prowadzonej terapii jest czas jej podjęcia, który powinien zostać określony na podstawie oceny stanu

pacjenta i po konsultacji z zespołem medycznym. Fizjoterapeuta podejmujący się terapii ozdrowieńca powinien posiadać wiedzę na temat
wskazań, przeciwwskazań i środków ostrożności istotnych w procesie leczenia pacjentów z ostrą i przewlekłą niewydolnością oddechową
oraz umiejętności w zakresie prowadzenia fizjoterapii oddechowej. Fizjoterapia ozdrowieńców powinna być prowadzona z zachowaniem
zasad bezpieczeństwa, poprzez wyposażenie fizjoterapeuty w specjalną odzież ochronną [62]. Niezwykle istotne jest, aby ocenę oraz
monitorowanie parametrów życiowych i samopoczucia chorego kontynuować przez cały proces fizjoterapii. Plan stosowanej terapii ma
zawsze charakter indywidualny, dedykowany konkretnemu pacjentowi. Jest to szczególnie ważne w przypadku pacjentów w ciężkim lub
krytycznym stanie oraz u osób w podeszłym wieku, otyłych, wyniszczonych, z wieloma chorobami współistniejącymi (płucnymi i poza
płucnymi) oraz powikłaniami jednego lub wielu narządów [63]. Należy sądzić, że optymalnym rozwiązaniem postępowania
fizjoterapeutycznego po zakażeniu Covid – 19 są turnusy rehabilitacyjne, oferujące kompleksowe postępowanie terapeutyczne, tab. 1-7.

Diagnostyka, umożliwiająca kwalifikację ozdrowieńca do odpowiedniego etapu terapii i wykazania indywidualnych postępów.



30

1. Spirometria
2. Saturacja
3. Tętno spoczynkowe i maksymalne
4. Testy wydolności układu sercowo-naczyniowego i oddechowego:

a. wypowiedzenie pięciowyrazowego zdania bez przerw i odczuwania duszności, kwalifikuje pacjenta do Etapu I [44]
b. po wejściu na piąty stopień schodów oraz wypowiedzenie pięciowyrazowego zdania bez przerw i odczuwania duszności,

kwalifikuje pacjenta do Etapu II
c. po wejściu na dziesiąty stopień schodów oraz wypowiedzenie pięciowyrazowego zdania bez przerw i odczuwania duszności,

kwalifikuje pacjenta do – Etap III
d. po wejściu na piętnasty stopień schodów oraz wypowiedzenie dziesięcowyrazowego zdania bez przerw i duszności

kwalifikuje, pacjenta do Etapu IV
e. marsz na odcinku minimum 500 m bez przerw i odczuwania duszności, kwalifikuje pacjenta do Etapu V.
f. marsz na odcinku 5-6 km w czasie 60 minut bez przerw i duszności kończy terapię pacjenta. Dla określenia postępu w

doskonaleniu zdolności ruchowych stosuje się testy ogólnie dostępne w literaturze przedmiotu.
Ogólne cele terapii

1. Niedopuszczenie do powikłań związanych z unieruchomieniem w łóżku
2. Zmniejszenie nadmiernego wysiłku oddechowego
3. Oczyszczanie dróg drzewa oskrzelowego z wydzieliny
4. Doskonalenie pojemności płuc
5. Doskonalenie wymiany gazowej
6. Doskonalenie sprawności fizycznej
7. Doskonalenie funkcji poznawczych
8. Edukacja w zakresie Zdrowego Stylu Życia wg Koncepcji Zb. Cendrowskiego

Ze względu na brak opracowań o rodzaju i metodyce stosowania środków fizykalnych, terapia powinna być zbliżona do stosowanej w
chorobach układu oddechowego i odpowiadać na indywidualne potrzeby ozdrowieńca. Jak należy sądzić jej podstawą winny być niżej
wymienione działania:

1. Inhalacje z soli fizjologicznej w celu nawilżenia i późniejszego oczyszczenia dróg
oddechowych. Inhalacje z olejku eukaliptusowego (działa bakteriobójczo i antywirusowo, ułatwia odksztuszanie i udrażnia
kanały nosowe) lub sosnowego (ułatwia oddychanie poprzez udrożnienie górnych dróg oddechowych

2. Efektywne odksztuszanie
3. Drenażowe pozycje ułożeniowe z czynną wibracją oskrzeli, oklepywaniem
4. Nauka i doskonalenie efektywnego oddychania
5. Komora hiperbaryczna
6. Terapia BEMER (Fizykalna Terapia Naczyniowa)
7. Wysiłek fizyczny

Etap I Okres poszpitalny [44]
Uwagi: 1. Przyjmij wygodną pozycję.
Zamknij oczy, jeśli to wyzwoli skuteczniejszą relaksację 2. Wdech (nosem) i wydech (ustami)
wykonuj powoli, płynnie i spokojnie, wkładając jak najmniejszy wysiłek w ruchy klatki piersiowej i powłok brzusznych. Jeśli to możliwe,
połóż jedną rękę na klatce piersiowej, drugą na powłokach brzusznych dla kontroli ruchu wdechu i wydechu. Poprzez opad tułowia
optymalizuje się pracę mięśni oddechowych i zmniejsza poczucie duszności [54.55].
Zestaw nr 1
Cel: doskonalenie wydolności układu oddechowego.
Przybory: krzesło

1. P.w. (pozycja wyjściowa) – leżenie tyłem w pozycji półleżącej, jedna ręka na klatce piersiowej, druga w okolicy pępka
Ruch – swobodne oddychanie z kontrolą ruchów klatki piersiowej i brzucha

2. P.w. – siad na krześle z oparciem pleców. Jeśli stan pacjenta nie pozwala na przyjęcie takiej pozycji, to można przyjąć pozycję
półleżącą
Ruch – rozpoczęcie wydechu przez nos z rozluźnieniem mięśni pomocniczych wdechowych (ramion, szyi) z kontynuacją poprzez
wydłużony zrelaksowany ruch wydechowy torem odpowiednim dla płci. Ruchy oddechowe powinny być płytkie i spokojne [54,
55]

3. Wydech przez zasznurowane usta (ang. Purse-lip breathing). Technika ta może być dodana do normalnego oddechu w
odpoczynku i w ruchu. Polega na lekkim zaciśnięciu warg w trakcie wydechu [14,15]. Techniki te należy zademonstrować
pacjentowi i pacjent może wykonywać je samodzielnie, gdy odczuwa duszność

4. P.w. (pozycja wyjściowa) – leżenie bokiem w pozycji embrionalnej, pod głową, szyją
i klatką piersiową duży klin
Ruch – swobodne i spokojne oddychanie z biernym leżenie na boku

5. P.w. – siad na krześle przed stołem, na stole zwinięty koc o wysokości ok. 30-40 cm,
pochyl tułów i głowę, oprzyj głowę na podwyższeniu, kończyny górne połóż swobodnie na stole,
Ruch - swobodne i spokojne oddychanie

6. P.w. – siad na krześle, pochyl tułów i głowę ku przodowi, tak by przedramiona spoczywały na udach
Ruch – swobodne i spokojne oddychanie

7. P.w. – postawa z oparciem kończyn górnych rękoma na oparciu krzesła. Pochyl tułów i głowę ku przodowi
Ruch – swobodne i spokojne oddychanie

8. P.w. – Postawa tyłem do ściany z oparciem tułowia o jej powierzchnię, kończyny górne wzdłuż tułowia, stopy rozstawione i w
odległości ok. 30 cm od ściany
Ruch – swobodne i spokojne oddychanie, możesz pochylić głowę

9. P.w. – postawa przed stołem, na stole przedmiot, który chcesz podnieść
Ruch – wykonaj wdech przed podniesieniem przedmiotu, wydech w trakcie podnoszenia

10. P.w. – postawa przed schodami
Ruch – wykonaj wdech przed wejściem na kolejny stopień, wydech w trakcie wejścia na stopień

Etap II
Uwagi:



31

1. Zakładaj strój i obuwie sportowe
2. Wysiłek fizyczny rozpocznij nie wcześniej niż 60-90 minut po posiłku
3. Podczas upałów i mroźnych dni, ćwicz w pomieszczeniu o odpowiedniej temperaturze i wilgotności
4. Ćwiczenia wykonujesz 5 razy w tygodniu, początkowo nie dłużej niż 30 minut. Rejestruj czas ćwiczeń aby go stopniowo

wydłużać, zwiększając ilość powtórzeń każdego ćwiczenia. Zacznij np. od 5 powtórzeń.
5. Intensywność ćwiczenia jest odpowiednia, jeśli wypowiadasz zdanie z pojedynczymi przerwami dla wykonania wdechu lub

czujesz umiarkowany lub średni brak tchu. Jeśli nie możesz wypowiedzieć pojedynczego słowa, nie możesz mówić, odczuwasz
brak tchu, to intensywność wysiłku jest zbyt duża.

6. Przerwy między kolejnymi wykonywanymi ćwiczeniami powinny być tak długie, aby można było wypowiedzieć na jednym
wydechu pełne pięciowyrazowe zdanie.

7. Przeciwwskazania: nudności, złe samopoczucie, zawroty głowy, uczucie omdlenia, ciężka duszność, wrażenie dusznego i parnego
powietrza, pocenie się, ucisk w klatce piersiowej, nasilenie dolegliwości bólowych

Zestaw nr 2
Cel: doskonalenie sprawności ogólnej
Przybory: krzesło, lustro
Część wstępna

1. P.w. –siad na krześle przed lustrem, kończyny górne wzdłuż tułowia
2. Ruch – wdech (nosem), wydech (ustami)
3. P.w. – jak wyżej

Ruch – krążenie głową
4. P.w. – jak wyżej

Ruch – unoszenie i opuszczanie barków
5. P.w. – jak wyżej

Ruch – wysuwanie i cofanie barków
6. P.w. – jak wyżej

Ruch – krążenie barków
7. P.w. – jak wyżej
8. Ruch – kończyny górne w bok, krążenie w stawach łokciowych
9. P.w. – jak wyżej

Ruch – ręce splecione palcami, krążenie w stawach nadgarstkowych
Część główna

10. P.w. – jak wyżej
11. Ruch – zginanie i prostowanie w stawach skokowych
12. P.w. – jak wyżej

Ruch – naprzemianstronne obwodzenie w stawach skokowych
13. P.w. – jak wyżej

Ruch – zginanie i prostowanie w stawach kolanowych
14. P.w. – jak wyżej

Ruch – zginanie i prostowanie w stawach biodrowych
15. P.w. – jak wyżej

Ruch – zgięcie tułowia wydech, wyprost wdech
16. P.w. – jak wyżej

Ruch – zgięcia i wyprosty tułowia w lewo i prawo
17. P.w. – jak wyżej

Ruch – jednoczesne odwodzenie i przywodzenie kończyn górnych i dolnych
18. P.w. – jak wyżej, kończyny górne w bok

Ruch – naprzemianstronne skręty tułowia
19. P.w. – jak wyżej, kończyny górne skrzyżowane na klatce piersiowej

Ruch – naprzemianstronne krążenie tułowia
20. P.w. – postawa, chwyt rękoma oparcie krzesła

Ruch – próby stania na jednej nodze z kontrolowanym zwolnieniem chwytu oparcia
21. P.w. – siad na krześle, kończyny wzdłuż tułowia

Ruch – zgięcie tułowia w przód z uniesieniem kończyn dolnych
Część końcowa

22. P.w. – jak wyżej
Ruch – kontrolowana w lustrze korekta ustawienia barków i głowy

23. P.w. – jak wyżej, kończyny górne w wyproście splecione palcami rąk (za oparciem krzesła)
Ruch – pogłębianie wyprostu w stawach barkowych

24. P.w. – siad na krześle, kończyny górne wzdłuż tułowia
Ruch – dowolne krążenia głową

25. P.w. jak wyżej
Ruch – “strzepywanie wody z rąk”

Etap III
Zestaw nr 3
Uwagi:

1. Przez pierwsze dwa tygodnie realizujesz naprzemiennie zestaw ćwiczeń nr 2 i 3
2. Ćwiczenia wykonujesz 5 razy w tygodniu, początkowo nie dłużej niż 30 minut. Rejestruj czas ćwiczeń aby go stopniowo

wydłużać, zwiększając ilość powtórzeń każdego ćwiczenia. Zacznij np. od 5 powtórzeń.
3. Podczas ćwiczeń powinno odczuwać się brak tchu, od umiarkowanego do silnego stopnia. W przypadku wystąpienia bardzo

silnego braku tchu – usiądź na krześle lub podłodze do czasu unormowania się częstości i głębokości oddechów.
Cel: doskonalenie sprawności ogólnej
Przybory: krzesło, lustro, hantle o masie ok. 1 kg.
Część wstępna

1. P.w. – leżenie tyłem
Ruch – przetaczanie się z boku na bok



32

2. P.w. – postawa przed lustrem, chwyt oparcie krzesła dla zapobieżenia upadkowi
Ruch – zginanie i prostowanie głowy w przód i tył, lewy i prawy bok

3. P.w. – jak wyżej, kończyny górne wzdłuż tułowia
Ruch – kończyny w górę wdech (nosem), w dół wydech (ustami)

4. P.w. – jak wyżej w rękach jednokilogramowe hantle
Ruch – odwodzenie i przywodzenie kończyn górnych

5. P.w. – jak wyżej
Ruch - zginanie i prostowanie w stawach łokciowych

6. P.w. – jak wyżej
Ruch – obwodzenie w stawach nadgarstkowych

Część główna
7. P.w. – postawa, chwyt rękoma oparcie krzesła

Ruch – swobodne wymachy kończynami dolnymi
8. P.w. – jak wyżej

Ruch – przysiady na głębokość, pozwalającą samodzielnie powrócić do postawy
9. P.w. – postawa, kończyny górne z hantlami na karku

Ruch – zgięcia tułowia w przód i tył
10. P.w. – jak wyżej, kończyny górne z hantlami w górze

Ruch – skłon tułowia w przód – wydech, powrót do pozycji wyjściowej wdech
11. P.w. – postawa, kończyny górne z hantlami na karku

Ruch – zgięcia tułowia w lewy i prawy bok
12. P.w. – postawa, kończyny górne z hantlami w bok

Ruch – zgięcia tułowia w lewy i prawy bok
13. P.w. – postawa, kończyny górne z hantlami wzdłuż tułowia

Ruch – naprzemienny klęk jednonóż
14. P.w. – jak wyżej

Ruch – klęk jednonóż z jednoczesnym wznosem różnoimiennej kończyny
15. P.w. – postawa, kończyny górne z hantlami na karku

Ruch – naprzemianstronne skręty tułowia 450-0-450
16. P.w. – postawa, kończyny górne z hantlami w bok

Ruch – naprzemianstronne skręty tułowia do kąta 450-0-450
17. P.w. – postawa, kończyny górne z hantlami na biodrach

Ruch – naprzemianstronne krążenie tułowia
18. P.w. – postawa, kończyny górne z hantlami w bok

Ruch – naprzemianstronne skrętoskłony tułowia
19. P.w. – postawa, chwyt ręką oparcie krzesła

Ruch – naprzemienna postawa jednonóż
20. P.w. – jak wyżej

Ruch – naprzemienne waga przodem na kończynie dolnej
21. P.w. – leżenie tyłem, kończyny dolne zgięte w stawach biodrowych i kolanowych, stopami oparte o podłoże, kończyny górne

wzdłuż tułowia
Ruch – unieść głowę i naprzemienne dotknięcie ręką różnoimiennego kolana uniesionej z podłoża kończyny dolnej. Drugi bark
pozostaje na podłożu.

22. P.w. – leżenie tyłem, kończyny górne w bok, kończyny dolne proste w stawach kolanowych, zgięte w stawach biodrowych
(pionowo w górze)
Ruch – wznios kończyn dolnych do pionu, naprzemianstronne opady kończyn dolnych w zakresie 450-0-450

Część końcowa
23. P.w. – postawa przed lustrem

Ruch – korekcia ustawienia barków i głowy
24. P.w. – postawa bokiem do lustra

Ruch – korekcja głębokości lordozy lędźwiowej kręgosłupa
25. P.w. – postawa rozkroczna przodem do lustra, chwyt oburącz oparcie krzesła

Ruch –pogłębianie odwiedzenia kończyn dolnych, z wytrzymaniem
26. P.w. – leżenie tyłem, kończyny górne wzdłuż tułowia

Ruch – krótkie izometryczne napięcie wszystkich mięśni, rozluźnienie

Etap IV
Zestaw nr 4
Uwagi:

1. Przez pierwsze dwa tygodnie realizujesz naprzemiennie zestaw ćwiczeń nr 3 i 4
2. Ćwiczenia wykonujesz 5 razy w tygodniu, początkowo nie dłużej niż 30 minut. Rejestruj czas ćwiczeń aby go stopniowo

wydłużać, zwiększając ilość powtórzeń każdego ćwiczenia. Zacznij np. od 5 powtórzeń.
3. Podczas ćwiczeń powinno odczuwać się brak tchu, od umiarkowanego do silnego stopnia. W przypadku wystąpienia bardzo

silnego braku tchu – usiądź na podłodze do czasu unormowania się częstości i głębokości oddechów.
4. Rejestruj czas ćwiczeń aby go stopniowo wydłużać, zwiększając ilość powtórzeń każdego ćwiczenia. Zacznij np. od 5 powtórzeń.

Cel: doskonalenie zdolności aerobowych, siły, równowagi i koordynacji
Przybory: drabinka gimnastyczna, piłka lekarska oraz opaski zapinane na rzepy na nadgarstkach i stawach skokowych o masie ok. 1 kg,
steper o wysokości 20-30 cm,

Część wstępna
1. P.w. – postawa

Ruch – swobodny marsz
2. P.w. – postawa przed lustrem, na nadgarstkach i stawach skokowych opaski o masie 1 kg

Ruch – kończyny w górę wdech (nosem), wydech ustami
3. P.w. – jak wyżej



33

Ruch – krążenie kończyn górnych w przód i tył
4. P.w. – jak wyżej, kończyny górne w bok

Ruch – odwodzenie i przywodzenie kończyn górnych
5. P.w. – jak wyżej, kończyny górne wzdłuż tułowia

Ruch - zginanie i prostowanie w stawach łokciowych
6. P.w. – jak wyżej

Ruch – obwodzenie w stawach nadgarstkowych
Część główna

7. P.w. – postawa przed drabinką, chwyt szczebel na wysokości barków, steper przed stopami
Ruch – naprzemienne wejścia i zejścia na steper

8. P.w. – postawa przed drabinką, chwyt szczebel na wysokości bioder
Ruch – przysiady na głębokość, pozwalającą samodzielnie powrócić do postawy

9. P.w. – postawa przed drabinką, chwyt szczebel na wysokości barków
Ruch – marsz w miejscu z unoszeniem ud do poziomu

10. P.w. – leżenie tyłem, kończyny dolne zgięte w stawach biodrowych i kolanowych, palce stóp pod pierwszym szczeblem drabinki
Ruch – przejście do siadu, kończyny górne w przód

11. P.w. – postawa tyłem do drabinki, pięty stóp w odległości 20-30 cm od szczebli, kończyny górne na karku
Ruch – opad i wyprost tułowia

12. P.w. – marsz, kończyny górne w górze
Ruch – zgięcia tułowia na kończynę dolną wykroczną

13. P.w. – postawa tyłem do drabinki, kończyny górne na karku
Ruch – naprzemianstronne zgięcia tułowia w bok

14. P.w. – postawa bokiem do drabinki w odległości 2-3 m, kończyny górne z piłką lekarską w górze
Ruch – naprzemianstronne skłony tułowia w bok z rzutem piłki w drabinki

15. P.w. – zwis na szczeblu dosiężnym drabinki
Ruch – ruchy wahadłowe kończyn dolnych

16. P.w. – postawa
Ruch – marsz z naprzemiennym unoszeniem kończyn górnych do poziomu

17. P.w. – postawa przed drabinką
Ruch – wejście na najwyższy szczebel drabinki

18. P.w. – postawa tyłem do drabinki w odległości 2-3 m
Ruch – przysiady ze wznosem kończyn górnych w przód

19. P.w. – jak wyżej
Ruch – naprzemianstronne skręt tułowia z rzutem piłki lekarskiej w drabinkę

20. P.w. – postawa na twisterze, chwyt szczebel na wysokości barków
Ruch – szybkie i krótkie skręty tułowia w zakresie 450-0-450

21. P.w. – postawa
Ruch – marsz z krążeniem tułowia

22. P.w. – postawa, kończyny górne w bok
Ruch – waga przodem

23. P.w. – postawa
Ruch – marsz z naprzemianstronnym obrotem tułowia

24. P.w. – jak wyżej
Ruch – szybki marsz po kole o coraz mniejszym promieniu

25. P.w. – zwis tyłem na szczeblu dosiężnym drabinki
Ruch – przyciąganie kolan do brzucha

26. P.w. – postawa tyłem do drabinki, kończyna górna lewa nad głową
Ruch – skłony tułowia w prawy bok, zmiana kończyny górnej i strony skłonu

27. P.w. – leżenie tyłem, kończyny górne w bok, dolne w górze
Ruch – naprzemianstronne zataczania kół

Część końcowa
28. P.w. – postawa przed lustrem

Ruch – korekcja ustawienia barków i głowy
29. P.w. – postawa bokiem do lustra

Ruch – korekcja głębokości lordozy lędźwiowej kręgosłupa i powłok brzusznych
30. P.w. – leżenie przodem, chwyt pierwszy szczebel drabinki

Ruch – przechwytywanie szczebla wyżej, biodra leżą na podłożu
31. P.w. – postawa tyłem do drabinki, chwyt szczebel na wysokości bioder

Ruch – wypad w przód bez zwalniania chwytu szczebla
32. P.w. – postawa rozkroczna, kończyny górne wzdłuż tułowia

Ruch – swobodne potrząsanie kończynami
33. P.w. – leżenie tyłem, kończyny górne i dolne w skos

Ruch – swobodne i rytmiczne ruchy kończyn do rotacji zewnętrznej i wewnętrznej

Etap V
Uwagi

1. Przez pierwsze dwa tygodnie proponuję naprzemiennie, zestaw ćwiczeń nr 4
2. Trening należy realizować minimum 3 razy w tygodniu, początkowo nie dłużej niż 30 minut. Rejestruj czas aby go stopniowo

wydłużać.
3. Podczas treningu możesz odczuwać umiarkowany brak tchu. Wystąpienie silnego braku tchu będzie sygnałem, że organizm nie

jest wystarczająco wydolny dla podjęcia tak intensywnej aktywności fizycznej. Należy wrócić do etapu IIC.
4. Etap V obejmuje metody i środki doskonalenia wybranych zdolności ruchowych.

Zdolności ruchowe (motoryczne) to kompleksy predyspozycji o wspólnym podłożu biologicznym i ruchowym, ukształtowane
przez czynniki genetyczne i środowiskowe, pozostające w interakcjach między sobą. Wraz z umiejętnościami ruchowymi tworzą
potencjalną stronę motoryczności. Wyróżniamy zdolności koordynacyjne (uwarunkowane procesami sterowania i regulacji ruchami),
na które składa się: łączenie i różnicowanie ruchów, zachowanie równowagi, orientacja w przestrzeni, rytmizacja ruchów, szybkość



34

reakcja, dostosowanie i przestawianie się z jednych aktów ruchowych na inne oraz zdolności kondycyjne (zdeterminowane procesami
energetycznymi): wytrzymałość, szybkość, siła [64].

Zestaw nr 5
Cel: doskonalenie wytrzymałości
Co to jest wytrzymałość?
Wytrzymałość to odporność organizmu na zmęczenie wywołane wysiłkiem fizycznym o określonej intensywności i ograniczonym przez nią
czasie trwania lub wykonywania pracy. Jest uważana za cechę średnio uwarunkowaną genetycznie, przy czym odziedziczalność różnych
elementów decyduje o jej poziomie i jest różna. Zależy od wielu elementów fizjologicznych oraz psychologicznych. Elementy fizjologiczne
wchodzą w skład wydolności fizycznej, rozumianej jako zdolność do wykonania ciężkiej, długotrwałej pracy bez szybko narastającego
zmęczenia. Specyfika procesu wyzwalania energii w organizmie pozwala sądzić, że wytrzymałość jest biologiczną bazą, na której mogą być
rozwijane pożądane cechy sprawności fizycznej [64]. Wytrzymałość jest fundamentem dla rozwijania i doskonalenia innych zdolności. W
codziennym życiu rzadko mamy do czynienia z wytrzymałością długookresową, najczęściej występuje średniookresowa i są to wysiłki
dynamiczne o okresie trwania – od 10 do 30 minut [65].
Jak rozwijać i doskonalić ?
Najprostszym sposobem i najbardziej efektywnym jest metoda ciągła (bez przerw wypoczynkowych). Zimowa pora roku to
najodpowiedniejszy czas na jej doskonalenie, a aura nie może być wymówką by uchylać się od realizacji planowanego trening.
Najprostszym, najtańszym i najszybszym oraz w miarę wiarygodnym sposobem określenia reakcji organizmu na wykonywany wysiłek
fizyczny (bieg) będzie tętno, a dokładniej ilość uderzeń serca na 10 s (można przeliczyć na 1 minutę, mnożąc przez 6). Najłatwiej określisz
to, licząc tętno przez 10 s na tętnicy szyjnej wspólnej lub bezpośrednio na sercu. Intensywność wysiłku powinna wywoływać reakcję układu
krążenia na poziomie I, później II zakresu intensywności. I zakres – buduje wstępną wytrzymałość, odpowiada za odnowę i regenerację
organizmu. Tempo biegu: niskie, 65-75% tętna maksymalnego, szacunkowo do 24 uderzeń serca na 10 sekund. II zakres – buduje
wytrzymałość bazową. Tętno 75-80% tętna maksymalnego, szacunkowo to od 25 do 28 uderzeń na 10 sekund. Jeśli spadek po minucie od
swobodnego zatrzymania tętna oscyluje w okolicach 20-19 uderzeń, a następnie spada po dwóch minutach do 18 i niżej możemy być pewni,
że nasz trening został bardzo dobrze przyjęty przez organizm [64].

Od czego zacząć?
Poza wygodną bawełnianą bielizną należy mieć: dres, skarpety, czapkę i cienkie rękawice na mróz, buty do biegania w terenie (nie biegaj w
nowych i „nierozchodzonych”), a zimą – kurtkę ortalionową. Przeznacz początkowo na trening 3 dni w tygodniu po 30 – 45 minut. Zacznij
marszobieg sam, a gdy uzyskasz już pewien poziom, zaproś do udziału w treningu biegowym drugą osobę, której organizm posiada
„podobną” wytrzymałości, to zintensyfikuje wasz wysiłek.
Pierwszy trening wytrzymałości
Wyszukaj w lesie zataczającą pętlę drogę o długości 3 – 5 km. Zacznij od 5 – 10 minutowego marszu z intensywnością właściwą dla I
zakresu (możesz na chwilę łagodnie zatrzymać się dla dokonania pomiaru tętna). Wykonaj kilka prostych ćwiczeń kończyn górny, dolnych i
tułowia. Oznacz wyraźnie drzewo od którego zaczniesz marszobieg, abyś wiedział gdzie zakończyć. Gdy wystartujesz, prędkość
marszobiegu powinna wywołać tętno właściwe dla I zakresu intensywności. Kontrolując co pewien czas tętno, nabierzesz wprawy w ocenie
optymalnej prędkości marszobiegu. Nie przekraczaj górnej granicy I zakresu. Na 3 lub 4 kilometrze może będziesz musiał biec wolniej, aby
nie przekraczać 24 uderzeń tętna na 10 sekund. To tętno określa szybkość biegu, nie samopoczucie. Jeśli będziesz musiał iść, to idź.
Bezpośrednio po zakończeniu i po 1 minucie zmierz tętno. Im większa różnica (restytucja) tym wyższy poziom wytrzymałości. Końcowy
etap treningu to kilkuminutowy marsz lub marszobieg zakończony marszem i ćwiczeniami gibkości.
Kolejne treningi
Biegając regularnie i rzetelnie z intensywnością w I zakresie, po kilku tygodniach zauważysz, że musisz biec szybciej na obranym odcinku
drogi, aby układ krążenia zareagował wymaganym tętnem. To spostrzeżenie powinno skłonić do wydłużenia dystansu np. o kolejne 1 – 2
kilometry. W ten sposób wracamy do punktu wyjścia. Nie można jednak wydłużać go w nieskończoność. Graniczną wielkością na jednym
treningu będzie 5 - 6 kilometrów. Gdy poczujesz, że wytrzymałość jest na dobrym poziomie, spróbuj biec z szybkością wywołującą ilość
uderzeń tętna właściwego dla II zakresu.

Zestaw nr 6
Cel: doskonalenie szybkość
Co to jest szybkość?
Jedna z wielu definicji, określa szybkość jako zdolność do wykonywania ruchów w jak najkrótszym czasie. Trening umożliwia rozwój
maksymalnej prędkości ruchów, jaką może uzyskać człowiek, przy określonych oporach zewnętrznych. Jest cechą silnie kontrolowaną
genetycznie i zależy m.in. od: zawartości włókien szybkokurczliwych w mięśniu, maksymalnej mocy aerobowej, czasu reakcji. Zakłada się
przy tym, że wykonywane zadanie ruchowe nie trwa długo i nie wywołuje zmęczenia. Największe znaczenie ma prędkość całościowych
aktów ruchowych, a nie jej elementarne formy. Predyspozycje szybkościowe człowieka są specyficzne. Można bardzo szybko wykonywać
jedne ruchy i stosunkowo wolno inne. Między prędkościami w koordynacyjnie różnych ruchach u tych samych osób nie ma korelacji. Prosty
transfer szybkości zachodzi tylko w koordynacyjnie zbliżonych ruchach, a znaczny tylko u ludzi o niskiej sprawności fizycznej. Przy
rozwijaniu najwyższych prędkości, układ mięśniowy musi przezwyciężyć nie tylko bezwładność własnego ustroju, lecz także znaczne opory
zewnętrzne. Przejaw szybkości jest nieodłącznie związany z przygotowaniem technicznym, rozwojem koordynacji ruchów (szczególnie III
poziomu), zdolności aparatu ruchowego w kierunku szybkiego podejmowania zadań ruchowych [65].
Jak rozwijać i doskonalić?
Trening szybkości we wszystkich dyscyplinach sportu (prostych i złożonych) opiera się na podobnych zasadach. Niezależnie więc od
uprawianej dyscypliny, kształtowanie szybkości charakteryzuje jedność oddziaływań, które decydują o efekcie przemieszczania się całego
ciała lub jego poszczególnych części. Uniwersalność tych oddziaływań musi jednak uwzględniać właściwe proporcje poszczególnych.
Wiele elementów szybkości, np. czas reagowania, powinno się ćwiczyć jednocześnie z techniką. W treningu szybkości, należy skupić się na
kształceniu częstości ruchów, techniki, gibkości i siły mięśniowej. Szybkość, można kształtować różnymi środkami: ćwiczeniami
wykonywanymi z maksymalną lub submaksymalną prędkością, ćwiczeniami trwającymi od 5 do 20 s, z przerwą do pełnego wypoczynku.
Liczba powtórzeń ćwiczenia nie może być zbyt duża (ostatnie powtórzenie musi być wykonane z szybkością zbliżoną do szybkości
pierwszego powtórzenia) [64].

Od czego zacząć?
Na stadionie lub znanej z treningu wytrzymałości leśnej drodze, zacznij od 5 – 10 minutowego marszu, następnie przejdź do 20 minutowego
truchtu (biegu) z intensywnością właściwą dla I zakresu. Wykonaj kilka ćwiczeń gibkości kończyn górnych, dolnych i tułowia. Już w
końcowej fazie rozgrzewki możesz wykonać proste ćwiczenia szybkości. Po jej zakończeniu możesz przejść do części zasadniczej treningu.
Pierwszy trening szybkości



35

Wyznacz odcinek 30-60 m. Będzie to dystans, który kilka razy przebiegniesz z maksymalną prędkością. Tętno na mecie powinno być
zawsze w III lub IV zakresie intensywności. Zacznij od 1-2 swobodnych „przyspieszeń” na wyznaczonym odcinku z 5-6 minutową przerwą
w formie truchtu, po każdej. Odpocznij kilka minut. Na sygnał mierzącego czas biegu (możesz startować sam, mając stoper w ręce), z
maksymalną możliwą do osiągnięcia prędkością pokonujesz wyznaczony dystans. Nie zapominaj o szybkich naprzemiennych ruchach rąk.
Czas uzyskany na mecie nie powinien być gorszy niż 10,0 s, w przypadku 60 m. Powtarzasz to 4-6 razy z przerwą w marszu lub truchcie do
pełnego wypoczynku po każdych 60 m. Końcowy etap treningu to kilkuminutowy trucht zakończony marszem i ćwiczeniami gibkości.
Trening szybkości po rozgrzewce w terenie, może odbywać się na sali gimnastycznej.
Kolejne treningi
Każdy trening szybkości nie musi być w lesie lub na stadionie, może być w sali gimnastycznej, grając w piłkę nożną, ręczną, koszykówkę
czy siatkówkę. Doskonalona koordynacja, siła i gibkość w trakcie gry, wpływa równie istotnie na poziom szybkości. Siła, obszerność ruchu
i sposób w jaki rzucasz piłkę do kosza lub bramki, to wszystko składa się na szybkość. Grając nie jedną a dwoma piłkami, ucząc się
rozpoznawania i przewidywania faktycznych ruchów przyboru, doskonalisz szybkość reakcji złożonych. Trzeci poziom koordynacji
doskonalisz poznając nowe i różnorodne ćwiczenia nie tylko z przyborami ale także czynnie uczestnicząc we wszystkich możliwych
dyscyplinach rekreacyjnych lub sportowych. Zdobywając nowe doświadczenie, nowe umiejętności, wzbogacając wyobrażenia i pamięć
ruchową, doskonalisz szybkość korygowana wszelkich niepożądanych ruchów konia i swoich.

Zestaw nr 7
Cel: doskonalenie gibkość
Co to jest gibkość?
Jest właściwością morfofunkcjonalną człowieka. To zdolność do ruchów o dużej amplitudzie, całego ciała lub jego odcinków w postaci
statycznych lub dynamicznych ruchów. Obszerność ruchu w stawach zależy od bardzo wielu czynników. Każdy ruch czynny w stawie może
być doprowadzony do granicy fizjologicznej, dalej jako ruch bierny wykonywany przez współćwiczącego, do granicy anatomicznej. Jest on
możliwy dzięki elastyczności części miękkich stawu. Zakresy ruchu zmieniają się z wiekiem. U dziecka będą obszerne, u dorosłego
człowieka, nie wykonującego żadnego wysiłku fizycznego, będą coraz bardziej ograniczone. Intensywne ćwiczenia fizyczne wzmagają
napięcie mięśniowe, powodując skrócenie mięśni. W konsekwencji dochodzi do ograniczenia zakresu ruchu w stawie oraz nieprawidłowego
obciążenia samego stawu i mięśnia. Zaburza to pracę aktywnej i biernej składowej aparatu ruchowego. Odpowiedni poziom gibkości
gwarantuje między innymi poprawność wykonywania ćwiczeń doskonalących koordynację ruchową, efektywną pracę mięśni w wysiłkach
szybkościowo-siłowych i wytrzymałościowych. Wpływa także na estetykę ruchu, płynność obszerności i jego harmonię. Podczas
wykonywania dynamicznych ćwiczeń rozciągających, gwałtowne rozciąga-nie mięśnia wyzwoli odruch skracania. To najprostszy
dwuneuronowy odruch rdzeniowy. Monosynaptyczny odruch własny mięśnia dzieli się na dwa odruchy: dynamiczny i statyczny. Pierwszy
powstaje wskutek gwałtownego rozciągania mięśnia i powoduje natychmiastowy krótkotrwały jego skurcz, to ochrona mięśnia. Zjawisko to
w czasie treningu gibkości nie jest korzystne, bowiem skutek zaistniałego skurczu jest odwrotny. Zamiast rozciągnięcia mięśnia uzyskujemy
jego skrócenie. Cechą szczególną odruchu rozciągania jest ograniczenie skurczu tylko do rozciąganego mięśnia. Drugi rodzaj odruchu
powstaje w wyniku rozciągania wrzecion mięśniowych, ale przy powolnym i stałym rozciąganiu mięśnia. Odruch statyczny stopniowo
zapobiega nadmiernemu rozciąganiu mięśnia, umożliwiając jednocześnie stabilizację postawy ciała przez mięśnie postawne oraz eliminując
naprzemienne skurcze i rozkurcze mięśni [66].

Jak rozwijać i doskonalić?
Podstawą skutecznego i prawidłowego treningu gibkości jest zablokowanie odruchu na rozciąganie, bowiem wywołany przez ćwiczenia
rozciągające skurcz mięśnia (komponent dynamiczny) lub tylko wzrost napięcia mięśnia i częściowy jego przykurcz (komponent statyczny)
będzie uszkadzał włókna mięśniowe. Dlatego w treningu gibkości najskuteczniejsze wydają się być takie metody jak stretching i jego
odmiany. Ponadto warunkiem skuteczności stosowania ćwiczeń dynamicznych jest wstępne i długofalowe przygotowanie układu
stawowego i mięśniowego do ich wykonania; w tym celu wykorzystujemy ćwiczenia statyczne. Stretching podobnie jak Artikineza (łac.
articulationes - stawy, grec. kinesis – ruch) rozumiana tu jako – proces fizjoterapeutyczny przywracający eutonię mięśniowo-więzadłową
stawu, umożliwia stopniowe i kontrolowane rozciąganie mięśni. Stosowane techniki doskonalenia gibkości u dzieci powinny uwzględniać:
odmienną niż u dorosłych strukturę i kształt powierzchni stawowych, niedojrzałość tkanki kostnej (jądro kostnienia ma często jeszcze
strukturę tkanki chrzęstnej), niebezpieczeństwo wystąpienia niestabilności torebki stawowej i aparatu więzadłowego wskutek
doprowadzenia w stawie do “ nadruchliwości “. Trening artikinezy oparty jest o 5 zasad postępowania: nie istnieje dolna granica wiekowa
stosowania ćwiczeń rozciągających, w rozciąganiu mięśni najlepsze efekty daje rozluźnienie najpierw mięśnia antagonisty, a dopiero
później mięśnia przykurczonego, terapia musi budzić zaufanie poddanego redresji, ból zawsze towarzyszy ćwiczeniom gibkości,
respektowanie przeciwwskazań np: ostry stan zapalny tkanek około-stawowych, stany gorączkowe, odwapnienia kości... [67]
Od czego zacząć?
Poza posiadaniem odpowiedniej odzieży, warunkiem bezwzględnym jest tu dobre rozgrzanie całego organizmu. Może to być w formie
półgodzinnego truchtu zakończonego ćwiczeniami rozluźniającymi, a może być także w formie 20-30 minutowej gorącej kąpieli solankowej
zakończonej kilkoma minutami truchtu na sali gimnastycznej. Jednak w każdym z tych dwu przypadków przed zasadniczymi ćwiczeniami
nie rozbierasz się do stroju gimnastycznego, ale pozostajesz w samym dresie dla jak najdłuższego zachowania ciepła organizmu. W
przypadku terapii ręki, zakładasz rękawiczki. Najskuteczniejsza metoda to PNF.

Pierwszy trening gibkości
Technik korekcji ograniczeń ruchomości w stawach jest wiele, ale w większości można wyszczególnić dwa ogólne etapy: I etap –
przygotowanie. Początkowo można poprawić ruchomość w stawie ćwiczeniami o najobszerniejszych z możliwych do wykonania ruchach
czynnych, połączonych z lekkim pociągnięciem i wytrzymaniem w ostatniej fazie ruchu przez współćwiczącego. II etap – zwiększanie
zakresu ruchu. Po nauce czynnego i świadomego rozluźniania mięśni, stosuje się ćwiczenia czynno-bierne w celu lepszego ich rozluźnienia.
Będzie to: mobilizacja stawu – polegająca na wykonaniu bardzo wolno kontrolowanego ruchu w stawie. Współćwiczący „dociskając”
kończynę, zatrzymuje ruch tuż przed granicą bólu, wytrzymuje kilkanaście sekund i wraca do pozycji wyjściowej. Rozciągając skrócone
mięśnie należy utrzymywać ciśnienie wewnątrz stawowe na niskim poziomie, po to, by chronić staw. U małych dzieci mięśnie rozciąga się
biernie, u starszych, stosuje się techniki aktywne np. recyprokalne lub poizometryczne hamowanie antagonistów [67].
Kolejne treningi
Po osiągnięciu zadawalającego poziomu gibkości należy skupić się na utrzymaniu osiągniętej obszerności ruchów. Ćwiczenia gibkości
powinny być wykonywane w końcowej, rzadziej w początkowej fazie każdej aktywności fizycznej, jednak zawsze po optymalnym
rozgrzaniu organizmu.

Zestaw nr 8
Cel: doskonalenie koordynacji ruchowo-wzrokowej
Co to jest koordynacja ruchowa?



36

Koordynacja ruchowa to cecha biomotoryczna, uzależniona przede wszystkim od wrodzonych predyspozycji oraz w mniejszym stopniu od
nabytych cech fizycznych, polegająca na współdziałaniu mechanizmów fizjologicznych, głównie nerwowo-mięśniowych, zapewniających
wykonanie skomplikowanych ruchów zgodnie z ich założeniami. Wyraża zdolność do wykonania złożonych przestrzennie i czasowo
ruchów, przestawiania się z jednych zadań ruchowych na inne oraz rozwiązywania nowych, nieoczekiwanych sytuacji ruchowych. Pojęcie
„koordynacji ruchów” odnosi się do zjawiska konkretnego ruchu, jego zharmonizowanego działania dzięki procesowi sterowania i regulacji.
Zdolności koordynacyjne związane są z funkcjonowaniem wszystkich układów człowieka. To wypadkowa współdziałania wielu procesów
przebiegających na różnych poziomach i wchodzących w różne wzajemne relacje. U jej podstaw leżą procesy fizyczne, oparte przede
wszystkim na właściwościach układu nerwowego. Rola kośćca, więzadeł i mięśni szkieletowych jest wtórna, bowiem w łańcuchach
kinematycznych współdziałają ze sobą różne rodzaje mięśni. Mięśnie synergistyczne zwiększają skuteczność działania, a antagonistyczne
wywierają na dźwignie kostne siły skierowane przeciwnie. Tylko nadrzędna rola układu nerwowego zapewnia współdziałanie w
stopniowaniu siły, płynności i precyzji ruchów. Przyjmuje się, że koordynacja stanowi zewnętrzny przejaw czynności systemu nerwowego.
W ten sposób jakość ruchów może świadczyć o sprawności układu nerwowego i jego przejawach. Dlatego można ją nazwać cechą
fenomenalną [65,66].
Jak doskonalić i rozwijać ?
Za istotę postępowania przyjmuje się nauczanie coraz to nowych, jak najbardziej różnorodnych ćwiczeń oraz ich wykonywanie w często
zmieniających się sytuacjach i okolicznościach. Wysoce korzystne możliwości w tym zakresie daje wiek dziecięcy, a zupełnie wyjątkową
łatwość dostosowania swoich zachowań motorycznych do różnorodnych i skomplikowanych wymagań spotyka się w większości
przypadków w okresie między 10 a 12 rokiem życia. Człowiek w tym wieku uczy się z miejsca tzn. widzi i poprawnie wykonuje [65, 66].

Od czego zacząć?
Na stadionie lub znanej z treningu wytrzymałości leśnej drodze, zacznij od 5-10 minutowego marszu, następnie przejdź do 20 minutowego
truchtu (biegu) z intensywnością właściwą dla I zakresu. Wykonaj kilka ćwiczeń gibkości kończyn górny, dolnych i tułowia. W trakcie
rozgrzewki możesz już wykonywać mniej intensywne ćwiczenia doskonalące koordynacje ruchową. Po jej zakończeniu możesz przejść do
części zasadniczej treningu.
Pierwszy trening koordynacji ruchowej
Intensywność i skuteczność treningu na sali gimnastycznej znacząco wzrasta, gdy uczestniczy w nim kilka osób. Przed zasadniczym
ćwiczeniem można wykonać kilka przewrotów w przód i tył. Teraz ustaw płotek lekkoatletyczny lub kilka części skrzyni gimnastycznej, a
za nią materac. Wykonaj kilka przewrotów, tak jak na początku, ale pokonując ustawioną przeszkodę. Stopień trudności można podnieść,
zwiększając ilość elementów skrzyni lub ustawiając dodatkowo za skrzynią piłki. Gdy jesteś w lesie możesz wykonać kilka ćwiczeń z
wykorzystaniem leżących pni drzewa lub gałęzi. Trening zakończ kilkuminutowym truchtem w I zakresie intensywności i ćwiczeniami
artikinezy ukierunkowanymi na stawy skokowe, biodrowe i barkowe. Inne ćwiczenia doskonalące koordynację to: „lustrzane” (rzut
przeciwną ręką, śruby w przeciwną stronę itp.), z zastosowaniem nietypowych pozycji wyjściowych (start z leżenia przodem), z
wprowadzeniem dodatkowych ruchów do zasadniczej jego formy (w skoku wzwyż lub w czasie przejścia nad poprzeczką, dociśnięcie
rękoma nogi do klatki piersiowej), z zastosowaniem nietypowych warunków (ćw. w wodzie, z dodatkowym obciążeniem, na innym niż
zwykle podłożu itp.), kombinacja różnych form ruchowych (np. bieg-skok-rzut), ćwiczenia w warunkach czasowego ograniczenia (np. ćw.
reakcji, pokonywanie przeszkód na czas), stosowanie zmiennych sygnałów informacyjnych (optycznych, akustycznych, kinestetycznych),
wykonywanie ćwiczeń po uprzednim obciążeniu, ćwiczenia z kilkoma przyborami lub z jednoczesnym zastosowaniem kilku czynności (np.
trucht z toczeniem opiłki nożnej i odbijanie sposobem górnym piłki siatkowej)

Kolejne treningi
Po osiągnięciu zadawalającego poziomu, należy skupić się na permanentnym doskonaleniu koordynacji ruchowej. Stwierdzono, że w
przypadku przedłużającego się okresu niewprowadzania do treningu nowych, nieznanych ćwiczeń, obniża się zdolność późniejszego
szybkiego ich przyswajania. Powodem jest najczęściej długotrwała schematyczność ruchowa, powodująca brak nowych bodźców,
kształtujących analizator ruchowy. Wprowadzając do treningu ćwiczenia doskonalące koordynacje ruchową należy przestrzegać reguł
wynikających z podstawowych zasad nauczania: systematyczność, aktywność, dostępność itd. Nie ma potrzeby dążyć w trakcie treningu do
maksymalnego doskonalenia wykonywania ruchów. Wystarczy stosowanie ich do momentu opanowania ogólnej formy ćwiczenia, a
następnie można przejść do nauczania nowego ruchu. Ćwiczenia ukierunkowane na rozwój koordynacji ruchowej stosunkowo szybko
prowadzą do zmęczenia układu nerwowego. Ponieważ skuteczność kształtowania koordynacji wymaga stałego podnoszenia stopnia
trudności wykonania, dużej koncentracji, doskonałego „czucia przestrzeni i czasu”. Ruchy mające za cel rozwój tej zdolności muszą być
wykonywane metodą powtórzeniową, zbliżoną do stosowanej podczas rozwoju szybkości, tzn. pozwalającą organizmowi ćwiczącego –
poprzez odpowiednio długi odpoczynek – na powrót do stanu umożliwiającego wykonanie określonego zadania.

Literatura
1. Alexander E. Gorbalenya i inni, Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus. The species and its viruses – a statement
of the Coronavirus Study Group, biorxiv, 2020, DOI: 10.1101/2020.02.07.937862, preprint (ang.)
2. Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it, Światowa Organizacja Zdrowia [dostęp 2020-03-06]
(ang.).
3. David S. Hui i inni, The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel
coronavirus outbreak in Wuhan, China, „International Journal of Infectious Diseases”, 91, 2020, s. 264–266,
DOI: 10.1016/j.ijid.2020.01.009, PMID: 31953166, PMCID: PMC7128332.
4. Q&A on coronaviruses (COVID-19), Światowa Organizacja Zdrowia [dostęp 2020-03-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-20]
(ang.).
5. Coronavirus: China’s first confirmed Covid-19 case traced back to November 17, scmp.com, 13 marca 2020 [dostęp 2020-03-21]
(ang.).
6. The first COVID-19 case originated on November 17, according to Chinese officials searching for ‘patient zero’,
businessinsider.com, 13 marca 2020 [dostęp 2020-03-21] (ang.).
7. Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), Światowa Organizacja Zdrowia, 24 lutego
2020, s. 11–12 [dostęp 2020-03-08] (ang.).
8. Q&A on coronaviruses, Światowa Organizacja Zdrowia [dostęp 2020-02-12] (ang.)
9. Q&A on coronaviruses (COVID-19), Światowa Organizacja Zdrowia [zarchiwizowane z adresu 2020-01-20] (ang.).
10. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Transmission, Centers for Disease Control and Prevention, 4 marca 2020
[zarchiwizowane z adresu 2020-02-23] (ang.).
11. Q & A on novel coronavirus, European Centre for Disease Prevention and Control [dostęp 2020-02-12] (ang.).
12. Czy koronawirus (COVID-19) jest groźniejszy niż grypa sezonowa?, www.mp.pl [dostęp 2020-03-27] (pol.).
13. Przełomowe badania w Austrii. Koronawirus najwyraźniej jest wrażliwy na wysokie temperatury zewnętrzne., 26 marca 2020.

https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1101%2F2020.02.07.937862
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Zdrowia
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.ijid.2020.01.009
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31953166
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMCID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7128332/
https://web.archive.org/web/20200120174649/https:/www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
https://www.scmp.com/news/china/society/article/3074991/coronavirus-chinas-first-confirmed-covid-19-case-traced-back
https://www.businessinsider.com/coronavirus-patients-zero-contracted-case-november-2020-3
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf
https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
https://web.archive.org/web/20200120174649/https:/www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
https://web.archive.org/web/20200223224330/https:/www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html?CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fcoronavirus%2Fabout%2Ftransmission.html
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/transmission.html?CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fcoronavirus%2Fabout%2Ftransmission.html
https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china/questions-answers
http://www.mp.pl/social/article/228801
https://bialykruk.pl/wydarzenia/przelomowe-badania-w-austrii-koronawirus-najwyrazniej-jest-wrazliwy-na-wysokie-temperatury-zewnetrzne


37

14. Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), Światowa Organizacja Zdrowia, 24 lutego
2020, s. 11–12 [dostęp 2020-03-08] (ang.).
15. WHO, Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) [PDF].
16. CDC, Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), Centers for Disease Control and Prevention, 11 lutego 2020 [dostęp 2020-03-06]
(ang.).
17. CDC, Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) – Symptoms, Centers for Disease Control and Prevention, 20 marca 2020 [dostęp
2020-03-23] (ang.).
18. Nanshan Chen i inni, Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan,
China: a descriptive study, „The Lancet”, 395 (10223), 2020, s. 507–513,
19. Chaolin Huang i inni, Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China, „The Lancet”, 395
(10223), 2020, s. 497–506, DOI: 10.1016/S0140-6736(20)30183-5 [dostęp 2020-03-23] (ang.).
20. Chih-Cheng Lai i inni, Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) and coronavirus disease-2019 (COVID-
19): The epidemic and the challenges, „International Journal of Antimicrobial Agents”, 55 (3), 2020, s. 105924,
DOI: 10.1016/j.ijantimicag.2020.105924 [dostęp 2020-03-23] (ang.).
21. David S. Hui i inni, The continuing 2019-nCoV epidemic threat of novel coronaviruses to global health – The latest 2019 novel
coronavirus outbreak in Wuhan, China, „International Journal of Infectious Diseases”, 91, 2020, s. 264–266,
DOI: 10.1016/j.ijid.2020.01.009 [dostęp 2020-03-23] (ang.).
22. Ling Mao i inni, Neurological Manifestations of Hospitalized Patients with COVID-19 in Wuhan, China: a retrospective case
series study, 25 lutego 2020, DOI: 10.1101/2020.02.22.20026500 [dostęp 2020-03-23] (ang.).
23. Zi Yue Zu i inni, Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Perspective from China, „Radiology”, 2020, s. 200490,
DOI: 10.1148/radiol.2020200490 [dostęp 2020-03-23] (ang.).
24. Yang Liu i inni, Viral dynamics in mild and severe cases of COVID-19, „The Lancet Infectious Diseases”, 2020,
S1473309920302322, DOI: 10.1016/S1473-3099(20)30232-2 [dostęp 2020-03-23] (ang.).
25. WHO, Clinical management of severe acute respiratory infection (SARI) when COVID-19 disease is suspected [PDF].
26. Tao Wang i inni, Attention should be paid to venous thromboembolism prophylaxis in the management of COVID-19, „The
Lancet Haematology”, 2020, DOI: 10.1016/s2352-3026(20)30109-5.
27. Dennis Normile, Singapore claims first use of antibody test to track coronavirus infections, Science | AAAS, 27 lutego 2020
[dostęp 2020-03-06] (ang.)
28. Ying-Hui Jin i inni, A rapid advice guideline for the diagnosis and treatment of 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) infected
pneumonia (standard version), „Military Medical Research”, 7 (1), 2020, s. 4, DOI: 10.1186/s40779-020-0233-6, PMID: 32029004,
PMCID: PMC7003341
29. CT provides best diagnosis for COVID-19, ScienceDaily [dostęp 2020-03-06] (ang.).
30. WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19 – 3 March 2020, Światowa Organizacja Zdrowia
[dostęp 2020-03-07] (ang.).
31. Coronavirus Disease (COVID-19) – events as they happen, Światowa Organizacja Zdrowia [dostęp 2020-03-06] (ang.).
32. Światowa Organizacja Zdrowia, Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency
Committee regarding the outbreak of novel coronavirus (2019-nCoV), WHO, 30 stycznia 2020 [zarchiwizowane z adresu 2020-01-31] (ang.).
33. Światowa Organizacja Zdrowia uznała Covid-19 za pandemię, Dziennik Wschodni, 11 marca 2020 [dostęp 2020-03-11] (pol.).
34. Jamie Ducharme, The WHO Just Declared Coronavirus COVID-19 a Pandemic, Time, 11 marca 2020 [dostęp 2020-03-11] (ang.).
35. Situation update for the EU/EEA and the UK, as of 28 March 2020, European Centre for Disease Prevention and Control [dostęp
2020-03-28] (ang.).
36. Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), COVID-19, ecdc.europa.eu [dostęp 2020-04-15] (ang.).
37. Coronavirus COVID-19 Global Cases by Johns Hopkins CSSE (ang.). Johns Hopkins CSSE. [dostęp 2020-02-27].
38. WHO COVID-19 Dashboard, covid19.who.int [dostęp 2020-04-15].
39. Novel Coronavirus (2019-nCoV) advice for the public, Światowa Organizacja Zdrowia [zarchiwizowane z adresu 2020-01-26]
(ang.).
40. CDC, Coronavirus Disease 2019 (COVID-19), Centers for Disease Control and Prevention, 11 lutego 2020 [dostęp 2020-03-06]
[zarchiwizowane z adresu 2020-02-14] (ang.).
41. Novel Coronavirus (2019-nCoV) advice for the public, Światowa Organizacja Zdrowia [zarchiwizowane z adresu 2020-01-26]
(ang.).
42. Lidia Morawska, Junji Cao, Airborne transmission of SARS-CoV-2: the world should face the reality, „Environment
International”, 2020, s. 105730, DOI: 10.1016/j.envint.2020.105730, PMID: 32294574, PMCID: PMC7151430.
43. Louis J. Ignarro, The right way to breathe during the coronavirus pandemic, The Conversation [dostęp 2020-11-18] (ang.).
44. Wsparcie w samodzielnej rehabilitacji po przebyciu choroby związanej z COVID-19, WHO, Regional Office for Europe, 2020.
45. Jethon Z. Fizjologiczne mechanizmy aktywności fizycznej w działaniu na zdrowie.
Wiad. Lek 2002, 55 (supl.1): 70-177.
46. Sayle H., Stres okiełznany, PIW, Warszawa, 1978.
47. Kozłowski S., Granice przystosowania, WP, Warszawa 1981.
48. Romanowski W., Eberhard A., Profilaktyczne znaczenie zwiększonej aktywności

ruchowej człowieka. PZWL, Warszawa 1972.
49. Jethon Z. Stresowe aspekty wysiłku fizycznego w sporcie i lotnictwie. Pol Prz Med

Lotn. 2002, 8: 387-395.
50. Jethon Z., Aktywność ruchowa jako dystres, Physical activity as a distress, Hygeia

Public Health 2013, 48(2): 156-161
51 Martin S., Body and Soul. Copyright Sara Martin, 1989
52. Marecki B., 1991, Anatomia funkcjonalna, Monografie, Podręczniki, Skrypty AWF

Poznań, t. 1, 2.
53. Lewis L.K., Williams M.T., Olds T., Krótkoterminowy wpływ kontrolowanego

oddychania w odniesieniu do mechanizmu interwencji i efektów fizjologicznych, ale
niewystarczające dowody korzyści klinicznych – przegląd systematyczny, Australia
Journal of Physiotherapy, 2007, 53 (4), 219-227.

54. Main E, Denehy L. Cardiorespiratory Physiotherapy: Adults and Paediatrics. Elsevier Ltd.
Zalecenia do prowadzenia fizjoterapii dorosłych pacjentów z COVID -19 14

55. Hough A. Hough’s Cardiorespiratory Care- an evidence-based, problem-solving approach.
Elsevier Ltd. 2018.

56. Sielańczyk A., Jagodziński L., Gmyrek J., Wpływ długotrwałego wyczynowego treningu

https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/children-faq.html
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/symptoms-testing/symptoms.html
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140673620302117
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140673620302117
https://pl.wikipedia.org/wiki/The_Lancet
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140673620301835
https://pl.wikipedia.org/wiki/The_Lancet
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2FS0140-6736%2820%2930183-5
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0924857920300674
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0924857920300674
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.ijantimicag.2020.105924
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1201971220300114
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1201971220300114
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.ijid.2020.01.009
http://medrxiv.org/lookup/doi/10.1101/2020.02.22.20026500
http://medrxiv.org/lookup/doi/10.1101/2020.02.22.20026500
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1101%2F2020.02.22.20026500
http://pubs.rsna.org/doi/10.1148/radiol.2020200490
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1148%2Fradiol.2020200490
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S1473309920302322
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2FS1473-3099%2820%2930232-2
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/clinical-management-of-novel-cov.pdf
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2Fs2352-3026%2820%2930109-5
https://www.sciencemag.org/news/2020/02/singapore-claims-first-use-antibody-test-track-coronavirus-infections
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1186%2Fs40779-020-0233-6
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32029004
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMCID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7003341/
https://www.sciencedaily.com/releases/2020/02/200226151951.htm
https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---3-march-2020
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/events-as-they-happen
https://web.archive.org/web/20200131005904/https:/www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)
https://web.archive.org/web/20200131005904/https:/www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)
https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Zdrowia
https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-coronavirus-(2019-ncov)
https://www.dziennikwschodni.pl/kraj-swiat/swiatowa-organizacja-zdrowia-uznala-covid-19-za-pandemie,n,1000262290.html
https://time.com/5791661/who-coronavirus-pandemic-declaration/
https://www.ecdc.europa.eu/en/cases-2019-ncov-eueea
https://pl.wikipedia.org/wiki/Europejskie_Centrum_ds._Zapobiegania_i_Kontroli_Chor%C3%B3b
https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china
https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html
https://covid19.who.int/
https://web.archive.org/web/20200126025750/https:/www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public
https://web.archive.org/web/20200214153016/https:/www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/steps-when-sick.html
https://web.archive.org/web/20200126025750/https:/www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public
https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public
https://pl.wikipedia.org/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)
https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.envint.2020.105730
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32294574
https://pl.wikipedia.org/wiki/PMCID
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7151430/
https://theconversation.com/the-right-way-to-breathe-during-the-coronavirus-pandemic-140695


38

fizycznego na stan napięcia układu wegetatywnego określonego zmiennością rytmu
zatokowego, Medycyna Sportowa, 2001, 115, 71-73.

57. Kłodecka-Różalska J., Kozdroń E., Wpływ aktywności ruchowej na zmiany w sferze
psychicznej osób dorosłych. Kultura Fizyczna, nr. 5-6, 1986.

58. Kofta M., Samokontrola a emocje. PWN, Warszawa 1979.
59. Woodworth R.S., Schlosberg H., Praca i zmęczenie. W: Psychologia eksperymentalna,

PWN, t. II, Warszawa 1967.
60. Gieremek K., Dec L., 2000, Zmęczenie i regeneracja sił. Odnowa biologiczna. AWF

Katowice.
61. Galubińska K., Jethon Z., Załęski E., Mechanizm powstawania i objawy zmęczenia.

Diagnostyka zmęczenia. W: Jethon Z. ( red ), Zmęczenie jako problem współczesnej
cywilizacji. PZWL, Warszawa 1977.

62. Zhonghua Jie He He Hu Xi Za Zhi. Recommendations for respiratory rehabilitation of
COVID-19 in adult. 2020, 3, 43(0):E029, doi: 10.3760/cma.j.cn112147-20200228-00206.

63. COVID-19: Guidance for infection prevention and control in healthcare settings. Version
1.0. Dostępne na:

https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/872745/Infection_prevention_and_control
_guidance_for_pandemic_coronavirus.pdf, (21.03.2020)
64. Ambroży T., 2005, Trening holistyczny, EAS, Kraków.
65. Osiński W., 2003, Antropomotoryka, AWF Poznań, Wyd. II, Seria: Podręczniki Nr 49.
66, Starosta W., Rozwijanie koordynacji ruchowej u dzieci i młodzieży, 1999. Wychowanie

fizyczne i Zdrowie, nr 4, WSiP, Warszawa.
67. Mrozkowiak M. Trening uzupełniający i odnowa biologiczna jeźdźca / Complementary

training and biological restitution of horse riders, Zielona Góra, Lubuska Agencja Elblask,
2009.

Tab. 1. Etap I. Plan dnia rekonwalescencji po zakażeniu Covid - 19
Cel: doskonalenie wydolności układu oddechowego.
Postępowanie realizowane jest 6 dni w tygodniu (Pn-So)
Godziny Cel Środki
7.00 – 8.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Inhalacje, wziewania

8.30 – 9.00 Śniadanie
9.15 – 10.00 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
10.15 – 11.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

11.15 – 12.00 Ćwiczenia rozluźniające, wydłużonego wydechu, oddychania
przeponowego i dolnożebrowego, zestaw nr 1.

13.00 -13.30 Obiad
13.45 – 14.45 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
15.00 – 16.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

16.15 – 17.00 Ćwiczenia rozluźniające, wydłużonego wydechu, oddychania
przeponowego i dolnożebrowego, zestaw nr 1.

17.15 – 17.45 Doskonalenie funkcji poznawczych Wykłady, warsztaty, konwersatora
18.00 – 18.30 Kolacja
19.00 – 20.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

Tab. 2. Etap II. Plan dnia rekonwalescencji po zakażeniu Covid - 19
Cel: doskonalenie sprawności ogólnej
Postępowanie realizowane jest 6 dni w tygodniu (Pn-So)
Godziny Cel Środki
7.00 – 8.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Inhalacje, wziewania

8.30 – 9.00 Śniadanie
9.15 – 10.00 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
10.15 – 11.00 Doskonalenie sprawności ogólnej i układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

11.15 – 12.00 Ćwiczenia wytrzymałości, gibkości i koordynacji, zestaw nr 2.
13.00 -13.30 Obiad
13.45 – 14.45 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
15.00 – 16.00 Doskonalenie sprawności ogólnej i układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

16.15 – 17.00 Ćwiczenia wytrzymałości, gibkości i koordynacji, zestaw nr 2.
17.15 – 17.45 Doskonalenie funkcji poznawczych Wykłady, warsztaty, konwersatora
18.00 – 18.45 Kolacja
19.00 – 20.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/872745/Infection_prevention_and_control_guidance_for_pandemic_coronavirus.pdf
https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/872745/Infection_prevention_and_control_guidance_for_pandemic_coronavirus.pdf


39

Tab. 3. Etap III. Plan dnia rekonwalescencji po zakażeniu Covid - 19
Cel: doskonalenie sprawności ogólnej i siły
Postępowanie realizowane jest 6 dni w tygodniu (Pn-So)
Godziny Cel Środki
7.00 – 8.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Inhalacje, wziewania

8.30 – 9.00 Śniadanie
9.15 – 10.00 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
10.15 – 11.00 Doskonalenie sprawności ogólnej i układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

11.15 – 12.00 Ćwiczenia wytrzymałości, gibkości, siły, równowagi i koordynacji, zestaw
nr 3.

13.00 -13.30 Obiad
13.45 – 14.45 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
15.00 – 16.00 Doskonalenie sprawności ogólnej i układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

16.15 – 17.00 Ćwiczenia wytrzymałości, gibkości, siły, równowagi i koordynacji, zestaw
nr 3.

17.15 – 17.45 Doskonalenie funkcji poznawczych Wykłady, warsztaty, konwersatora
18.00 – 18.30 Kolacja
19.00 – 20.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

Tab. 4. Etap IV. Plan dnia rekonwalescencji po zakażeniu Covid - 19
Cel: doskonalenie sprawności ogólnej i siły
Postępowanie realizowane jest 6 dni w tygodniu (Pn-So)
Godziny Cel Środki
7.00 – 8.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Inhalacje, wziewania

8.30 – 9.00 Śniadanie
9.15 – 10.00 Terapia psychologa/psychiatry
10.15 – 11.00 Doskonalenie sprawności ogólnej Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub

mechaniczna, oklepywanie
11.15 – 12.00 Ćwiczenia wytrzymałości,siły, gibkości, siły i koordynacji, zestaw nr 4.
13.00 -13.30 Obiad
13.45 – 14.45 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
15.00 – 16.00 Doskonalenie sprawności ogólnej i układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

16.15 – 17.00 Ćwiczenia wytrzymałości, gibkości, siły i koordynacji, zestaw nr 4.
17.15 – 17.45 Doskonalenie funkcji poznawczych Wykłady, warsztaty, konwersatora
18.00 – 18.30 Kolacja
19.00 – 20.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

Tab. 5. Etap V. Plan dnia rekonwalescencji po zakażeniu Covid - 19
Cel: doskonalenie zdolności ruchowych aerobowych i gibkości
Postępowanie realizowane jest 6 dni w tygodniu (Pn-So)
Godziny Cel Środki
7.30 – 8.00 Pobudzenie organizmu Poranny spacer
8.30 – 9.00 Śniadanie
9.15 – 10.00 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
10.15 – 11.30 Doskonalenie wytrzymałości Ćwiczenia wytrzymałości, zestaw nr 5 lub pływanie
13.00 -13.30 Obiad
13.45 – 14.45 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
15.00 – 16.00 Doskonalenie gibkości Ćwiczenia gibkości, zestaw nr 7.
17.15 – 17.45 Doskonalenie funkcji poznawczych Wykłady, warsztaty, konwersatora
18.00 – 18.30 Kolacja
19.00 – 20.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie



40

Tab. 6. Etap V. Plan dnia rekonwalescencji po zakażeniu Covid - 19
Cel: doskonalenie zdolności ruchowych i koordynacji
Postępowanie realizowane jest 6 dni w tygodniu (Pn-So)
Godziny Cel Środki
7.00 – 8.00 Pobudzenie organizmu Poranny spacer
8.30 – 9.00 Śniadanie
9.15 – 10.00 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
10.15 – 11.15 Doskonalenie wytrzymałości Ćwiczenia wytrzymałości, zestaw nr 5 lub pływanie
13.00 -13.30 Obiad
13.45 – 14.45 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
15.00 – 16.00 Doskonalenie koordynacji Ćwiczenia koordynacji, zestaw nr 8 lub gry zespołowe
17.15 – 17.45 Doskonalenie funkcji poznawczych Wykłady, warsztaty, konwersatora
18.00 – 18.45 Kolacja
19.00 – 20.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie

Tab. 7. Etap V. Plan dnia rekonwalescencji po zakażeniu Covid - 19
Cel: doskonalenie zdolności ruchowych
Postępowanie realizowane jest 6 dni w tygodniu (Pn-So)
Godziny Cel Środki
7.00 – 8.00 Pobudzenie organizmu Poranny spacer
8.30 – 9.00 Śniadanie
9.15 – 10.00 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
10.15 – 11.30 Doskonalenie wytrzymałości Ćwiczenia wytrzymałości, zestaw nr 5 lub pływanie
13.00 -13.30 Obiad
13.45 – 14.45 Profilaktyka antydepresyjna Terapia psychologa/psychiatry
15.00 – 16.00 Doskonalenie szybkości Ćwiczenia szybkości, zestaw nr 6 lub gry zespołowe
17.15 – 17.45 Doskonalenie funkcji poznawczych Wykłady, warsztaty, konwersatora
18.00 – 18.45 Kolacja
19.00 – 20.00 Doskonalenie czynności układu

oddechowego
Pozycje drenażowe, efektywne odksztuszanie, czynna wibracja ręczna lub
mechaniczna, oklepywanie