201209_PSpaw.pdf 57Przegląd sPawalnictwa 9/2012 Tadeusz Hejwowski Anna Łabacz-Kęcik Mikrostruktura i odporność na zużycie powłok natryskiwanych metodą płomieniowo-proszkową mieszaninami proszków Microstructure and wear resistance of flame sprayed with the powder mixture coatings Dr hab. tadeusz Hejwowski, prof. PL, mgr inż. anna Łabacz-Kęcik – Politechnika Lubelska. Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki badań mikrostruk- tury, struktury geometrycznej powierzchni oraz skła- du fazowego powłok natryskiwanych metodą płomie- niowo-proszkową mieszaniną proszków AmI 3001.2 i UTP Exobond 2005. Wyznaczono parametry struktury geometrycznej i obliczono wymiary fraktalne profili po- wierzchni. Wykonano badania zużycia ściernego i ero- zyjnego powłok. Powłoki o wysokiej chropowatości wy- kazywały dużą odporność na zużycie ścierne. Wartość zużycia zależy od składu powłoki, struktury stereome- trycznej oraz właściwości powierzchni rozdziału ziaren. Powłoki zawierające 30÷60% mas. UTP Exobond 2005 wykazują niższą wartość zużycia ściernego niż powłoki wykonane z materiałów bazowych. Intensywność erozji powłok cermetalowych zawierających poniżej 50% mas. UTP Exobond 2005 jest mniejsza niż intensywność ero- zji powłoki natryskiwanej UTP Exobond 2005. abstract The paper presents results of investigations into mi- crostructure, geometrical structure of the surface and phase composition of coatings flame sprayed with the mixture of AmI 3001.2 and UTP Exobond 2005 powders. Fractal dimensions and roughness parameters were evaluated. The tests of abrasive and erosive wear were done. High resistance to abrasion was revealed by high roughness coatings. Wear loss of coatings depends on coating composition, stereometric structure of the surfa- ce and intersplat surface properties. Coatings containing 30÷60% wt. UTP Exobond 2005 reveal lower wear loss in abrasion test compared to that of coatings performed from basic powders. Erosion intensity of cermet coatings containing less than 50% wt. UTP Exobond 2005 is lower than for coating sprayed with UTP Exobond 2005. Wstęp na ścieranie powierzchni materiału przez twar- de cząstki mają wpływ mikromechanizmy zużywania: bruzdowanie – gdy objętość spęczonego materiału jest równa objętości powstałej rysy, mikroskrawanie – gdy powstają wiórki materiału, mikropękanie – gdy nacisk cząstek ścierniwa jest wystarczająco wysoki, aby spowodować powstanie systemu pęknięć oraz mikrozmęczenie spowodowane wielokrotnym spę- czaniem tej samej objętości materiału. Odporność na zużycie czystych metali jest wprost proporcjonalna do ich twardości, natomiast w przypadku stali obrobio- nych cieplnie wpływ twardości jest niższy. W większo- ści modeli teoretycznych procesu zużycia ściernego materiałów kruchych zakłada się, że rozważana ob- jętość materiału ulega usunięciu, gdy utworzone pęk- nięcia podpowierzchniowe przetną się lub gdy osią- gną powierzchnię materiału. Zależności teoretyczne 58 Przegląd sPawalnictwa 9/2012 opisujące odporność na zużycie materiału kruchego zawierają z reguły kilka wielkości charakteryzujących właściwości mechaniczne materiału, w tym twardość oraz odporność na pękanie [1, 2]. mechanizmem zużywania erozyjnego materiałów plastycznych przez cząstki stałe dla kątów padania cząstki stycznych do powierzchni jest mikroskrawa- nie, a dla kątów padania zbliżonych do normalnego do powierzchni – pękanie warstwy materiału utworzo- nej przez mikroprzekucie lub ekstruzję. Intensywność erozji metali wykazuje maksimum dla kątów padania w zakresie 20÷30o, mierzonych pomiędzy kierunkiem padania cząstki i powierzchnią materiału. Uszkodzenie erozyjne materiałów kruchych jest związane z powsta- waniem pęknięć w erodowanym materiale [2]. W przypadku zużywania erozyjnego lub ściernego materiałów wielofazowych stosuje się zasady sumo- wania uszkodzeń, które opisują zużycie zależnością zawierającą udziały objętościowe faz oraz ich inten- sywności zużycia [3]. Obiecującymi materiałami do zastosowania na elementy ulegające zużyciu erozyjno-ściernemu są natryskiwane powłoki kompozytowe niCr-WC [4, 5] oraz niCr-Cr3C2 [6]. mechanizm zużywania powłok natryskiwanych jest trudny do opisu ze względu na ich budowę, obecność pęknięć w ziarnach, naprężeń własnych i niejednorodności w składzie chemicznym i fazowym ziaren. można wyróżnić następujące me- chanizmy zużywania powłoki: – mikroskrawanie oraz mikrożłobienie, – pękanie ziaren, – oddzielanie ziaren wskutek pękania na powierzchni rozdzielającej ziarna. Jeśli kohezja materiału powłoki jest niska, to uszko- dzenie powstałe w procesie zużycia ziarna może spo- wodować jego usunięcie z powłoki. Istotnym czyn- nikiem wpływającym na intensywność zużycia jest stosunek wielkości ziarna ścierniwa do wielkości ziarna powłoki. maksimum odporności na zużycie materiału kompozytowego obserwuje się często dla pośrednich składów, przykładowo dla kompozytu WC-Co przy za- wartości WC wynoszącej 80÷90% mas. [7]. Celem pracy było zbadanie mikrostruktury, struktury powierzchni oraz odporności na zużycie powłoki natry- skiwanej metodą płomieniowo-proszkową mieszaniną proszków AmI 3001.2 (niCr 80/20) i UTP Exobond 2005 (WC w osnowie stopu ni). Metodyka badań Podkładki ze stali S235JR przed natryskiwaniem poddano obróbce strumieniowo-ściernej luźnym ścierniwem korundowym o wielkości ziarna 70 z wy- korzystaniem własnego stanowiska do piaskowania. Chropowatość przygotowanej powierzchni zmierzona w przypadkowo wybranych miejscach płyty próbnej wynosiła 5÷7 µm. Powłoki wykonano metodą natry- skiwania płomieniowo-proszkowego poddźwiękowego palnikiem UnI-SPRAY-JET firmy Amil. Warstwę wią- żącą natryskiwano proszkiem AmI 3001.2, niCr 80/20 (Cr = 20,2%; Fe = 0,45%; Si = 1,2%; mn = 1,3%; C = 0,15%; ni – reszta) o wielkości ziarna -90 + 45 µm. Warstwę odporną na zużycie natryskiwano mie- szaniną proszków AmI 3001.2 (proszek A) i UTP Exobond 2005 (C = 0,8%; Si = 2,25%; Fe = 1,6%; W = 14,4%; Cr = 8%; B = 1%; Al = 0,25%; ni – reszta) (proszek B) o wielkości ziarna -106 + 36 µm. Przygo- towaną mieszaninę proszków podawano w strumie- niu argonu z własnego podajnika fluidalnego. Para- metry natryskiwania powłok z mieszaniny proszków były zgodne z zalecanymi do natryskiwania powłoki z proszku AmI 9120: dysza do natryskiwania USJ-n, dysza systemu podawania proszku n, ciśnienie tle- nu 0,03 mPa, ciśnienie acetylenu 0,07 mPa, poło- żenie zaworu acetylenu n, położenie zaworu dozo- wania proszku H, odległość natryskiwania 180 mm. Przyczepność powłoki dwuwarstwowej AmI 3001.2/ UTP Exobond 2005 natryskiwanej w podanych wa- runkach, zmierzona zgodnie z normą DIn En 582, wyniosła 41,6 mPa. Grubość warstwy wiążącej wy- nosiła ok. 0,2 mm, grubość warstwy odpornej na zużycie – ok. 0,3 mm. Proszek UTP Exobond 2005 jest stosowany do wytwarzania powłok o wysokiej odporności na zużycie oraz korozję. Zalecany jest do nakładania na powierzchnie łopatek wentylato- rów w celu zabezpieczenia przed erozją powodowa- ną przez cząstki o niewielkich rozmiarach. materiał AmI 3001.2 jest stosowany do wytwarzania powłok odpornych na korozję i utlenianie oraz do wytwarza- nia warstw podkładowych pod natryskiwane powłoki ceramiczne. Z natryskiwanych płyt próbnych wycięto próbki do badań zużycia, chropowatości oraz do badań mkro- strukturalnych. Próbki przeznaczone do badań mi- krostrukturalnych impregnowano żywicą epoksydową przed cięciem na przecinarce metalograficznej. Zgła- dy metalograficzne przygotowano z wykorzystaniem szlifierko-polerki Buehler metaServ z głowicą Vector LC250. Fotografie zgładów metalograficznych wykona- no za pomocą mikroskopu optycznego nikon Eclipse mA100 wyposażonego w kamerę cyfrową. Badania metalograficzne ilościowe wykonano za pomocą programu Image J. Analizowano 10 zdjęć mi- krostruktury dla każdej powłoki. W celu poprawy jako- ści obrazu zastosowano filtr medianowy. Segmentację obrazu wykonano metodą podwójnego progowania. Program zliczał liczbę pikseli o stopniach szarości 0 oraz 255. Wykonano również badania powierzchni po- włok na mikroskopie skaningowym Zeiss Ultra Plus. Pomiary mikrotwardości wykonano na mikroskopie neophot 2 wyposażonym w przystawkę do pomiaru metodą Hanemanna. Obciążenie wgłębnika wynosiło 450 mn. Analizę składu fazowego wykonano za pomocą dy- fraktometru rentgenowskiego HZG-4. Wykorzystano promieniowanie CuKα. Dane pomiarowe były zbiera- ne i opracowywane przy użyciu programu XRAYAn. 59Przegląd sPawalnictwa 9/2012 Pomiary chropowatości wykonano na przyrządzie do pomiaru kształtów i chropowatości Form Talysurf 120 Inductive firmy Taylor Hobson. Końcówkę pomiarową stanowił diament w kształcie stożka o kącie wierzchoł- kowym 90o i promieniu zaokrąglenia ostrza 2 µm. Do analizy fraktalnej wykorzystano programy Benoit 1.3 i Tisean. Badania nanotwardości wykonano za pomocą na- notwardościomierza CSm nHT. maksymalne obciąże- nie wgłębnika Vickersa wynosiło 150 mn, czas utrzy- mywania stałego obciążenia był równy 10 s. moduł Younga został obliczony z wykorzystaniem modelu Olivera Pharra przy założeniu wartości współczynnika Poissona ν = 0,3. Badania erozyjne wykonano na własnym stanowi- sku badawczym, w którym ścierniwo przyspieszano w dyszy zasilanej sprężonym powietrzem. Wykorzy- stano mieliwo kwarcowe o wielkości ziaren < 0,1 mm. Prędkość cząstek ścierniwa zmierzona metodą dwóch tarcz wynosiła 61 m/s. Dla każdej powłoki badania po- wtarzano 3-krotnie. Określano stosunek ubytku masy próbki do masy ścierniwa wykorzystanego w teście. Badania ścieralności wykonano za pomocą testera T07. Siła docisku próbki do pokrytej gumą rolki – prze- ciwpróbki wynosiła 22 n, czas testu ograniczono do 180 s, aby nie spowodować perforacji powłoki. Zmie- rzone ubytki masy odnoszono do próbki kontrolnej wykonanej ze stali S235JR, badanej w identycznych warunkach. Dla każdej powłoki badania powtarzano 3-krotnie. Wyniki badań i dyskusja Dyfraktogramy otrzymane w badaniach składu fa- zowego powłok natryskiwanych przedstawiono na ry- sunkach 1÷3. Badania składu fazowego powłoki na- tryskiwanej proszkiem AmI 3001.2 ujawniły głównie roztwór stały niklu krystalizujący w układzie regularnym powierzchniowo centrowanym. Stwierdzono również obecność niO w układzie heksagonalnym. Uzyskane wyniki są zbieżne z pracą [8]. mikrostruktura powłoki natryskiwanej proszkiem UTP Exobond 2005 zawiera roztwór stały niklu, cząstki węglików WC i W2C oraz wydzielenia borku ni3B. Wyni- ki badań są zbieżne z podanymi w pracy [9]. Dyfraktogram powłoki natryskiwanej mieszaniną proszków zawierającą 60% UTP Exobond 2005 jest superpozycją dyfraktogramów przedstawionych na ry- sunku 1 i 2. nie stwierdzono pojawienia się nowych faz. mikrostrukturę powłoki natryskiwanej mieszaniną proszków zawierającą 40% UTP Exobond 2005 po- kazano na rysunku 4. Widoczna jest znaczna poro- watość powłoki. można zauważyć w powłoce cząstki, które podczas natryskiwania osiągnęły powierzchnię w stanie stałym, co obniża kohezję powłoki. Proszki wykorzystane do natryskiwania różnią się znacznie właściwościami, np. temperatura topnienia proszku Rys. 1. Dyfraktogram powłoki natryskiwanej proszkiem AmI 3001.2 Fig. 1. XRD pattern of coating sprayed with AmI 3001.2 Rys. 2. Dyfraktogram powłoki natryskiwanej proszkiem UTP Exobond 2005 Fig. 2. XRD pattern of coating sprayed with UTP Exobond 2005 powder Rys. 3. Dyfraktogram powłoki natryskiwanej mieszaniną proszków zawierającą 60% mas. UTP Exobond 2005 Fig. 3. XRD pattern of coating sprayed with the mixture containing 60 wt% UTP Exobond 2005 60 Przegląd sPawalnictwa 9/2012 UTP Exobond 2005 wynosi ok. 1050oC, a proszku AmI 3001.2 – 1420oC. może to być przyczyną zwiększe- nia chropowatości dla pośrednich składów mieszanin proszkowych. Stwierdzono w niektórych powłokach występowanie porów lub pęknięć sięgających warstwy wiążącej, których prawdopodobną przyczyną były na- prężenia powstałe podczas formowania lub stygnięcia powłoki. Wygląd powierzchni powłoki natryskiwanej prosz- kiem UTP Exobond 2005 przedstawiono na rysunku 5. Obraz jest typowy dla powłok natryskiwanych. Obser- wuje się niewielki udział porowatości otwartej. Wygląd sugeruje dobrą kohezję powłoki. nie występują pęknię- cia w powłoce. Powierzchnia powłoki natryskiwanej mieszaniną proszków zawierającą 40% mas. UTP Exobond 2005 ma wyższy w porównaniu do poprzedniej powłoki udział porowatości otwartej (rys. 6). Wygląd sugeruje niższą kohezję powłoki. Widoczne są cząstki o kształ- cie sferycznym, które podczas natryskiwania nie były stopione. można zauważyć pęknięcia ziaren powłoki. na rysunku 7 przedstawiono zależność porowatości powłoki od udziału masowego proszku UTP Exobond 2005 w mieszaninie. najwyższą porowatość 20,93% stwierdzono dla powłoki natryskiwanej proszkiem niCr. Porowatość powłoki natryskiwanej proszkiem UTP 2005 wynosi 13,8%. Zwiększenie udziału masowego proszku UTP 2005 do zawartości 70% powoduje obni- żenie porowatości do wartości 12,4%. Zależność parametrów struktury geometrycznej powierzchni powłok od udziału masowego proszku UTP 2005 przedstawiono na rysunku 8. najwyższe wartości odpowiadają zawartości proszku UTP Exo- bond 2005 w zakresie 40÷50%. najniższa wartość Ra = 9,3 µm odpowiada powłoce natryskiwanej prosz- kiem UTP Exobond 2005, a dla powłoki natryskiwa- nej AmI 3001.2 Ra = 15,6 µm. najwyższą wartość Ra = 24,9 µm stwierdzono dla powłoki zawierającej 40% mas. UTP Exobond 2005. Wszystkie parame- try chropowatości wykazywały podobne zależności od składu mieszaniny. Rys. 4. mikrostruktura powłoki natryskiwanej mieszaniną zawierają- cą 40% mas. UTP Exobond 2005, 120x Fig. 4. microstructure of coating sprayed with the mixture containing 40 wt. % UTP Exobond 2005, magn. 120x Rys. 5. Powierzchnia powłoki natryskiwanej proszkiem UTP Exobond 2005, SEm Fig. 5. Appearance of coating surface sprayed with UTP Exobond 2005, SEm Rys. 6. Powłoka natryskiwana mieszaniną proszków zawierającą 40% mas. UTP Exobond 2005, SEm Fig. 6. Appearance of coating surface sprayed with the mixture containing 40 wt. % UTP Exobond 2005, SEm Rys. 7. Zależność porowatości od składu powłoki Fig. 7. Dependence of porosity on coating composition 61Przegląd sPawalnictwa 9/2012 Rys. 8. Zależność parametrów chropowatości od składu powłoki Fig. 8. Dependence of roughness parameters on coating composition Analiza fraktalna może być uważana za meto- dę opisu struktury powierzchni komplementarną w stosunku do tradycyjnych metod wyznaczania parametrów chropowatości. metody fraktalne są sto- sowane z powodzeniem do opisu mikrostruktury ma- teriałów oraz w badaniach mechanizmu zużycia. na przykład, analiza fraktalna może być także stosowana w celu scharakteryzowania układu porów w materia- łach [10], określania wpływu kształtu wydzieleń grafitu na właściwości mechaniczne żeliwa ciągliwego [11], określenia związku pomiędzy odpornością na pę- kanie stali i strukturą powierzchni przełomu [12], czy też wpływu struktury powierzchni na twardość powłok Ti + Ti(C,n) nanoszonych metodą magnetronową [13]. Stwierdzono, że analiza fraktalna konturu czą- stek zużycia umożliwia identyfikację jego rodzaju i diagnostykę stanu węzła tarcia [14]. metody analizy fraktalnej znalazły także zastoso- wanie do opisu właściwości powłok natryskiwanych. Przyczepność natryskiwanych powłok ceramicznych zależy od właściwości powierzchni natryskiwanej. W pracach [15, 16] przedstawiono związek pomiędzy przyczepnością i parametrami fraktalnymi opisującymi natryskiwaną powierzchnię. Wymiary fraktalne okre- ślono następującymi metodami: analizy R/S (Dr/s), power spectrum (Ds), roughness-length (Dr), metodą wariogramu (Dv) oraz metodą wavelets (Dw). Wymiar korelacyjny d2 określono metodami AmI (Average Mu- tual Information) oraz Fnm (False Nearest Neighbours Method). Analizy fraktalne wykonano za pomocą pro- gramów Benoit 1.3 i Tisean na plikach współrzędnych punktów profilu zapisanych przy użyciu przyrządu Form Talysurf 120 Inductive. Wyniki analizy przedsta- wiono na rysunkach 9÷11. maksymalna wartość wykładnika Hursta odpowia- da zawartości proszku UTP Exobond 2005 w powłoce równej 80%. Wartości minimalne wymiaru korelacyj- nego odpowiadają zawartościom UTP Exobond 2005 w zakresie 40÷70%. nie stwierdza się zależności po- między wartością intensywności erozji lub odpornością Rys. 9. Zależność wartości wymiarów fraktalnych od składu powłoki Fig. 9. Dependence of fractal dimensions on coating composition Rys. 10. Zależność wykładnika Hursta od składu powłoki Fig. 10. Dependence of Hurst exponent on coating composition Rys. 11. Zależność wymiaru korelacyjnego od składu powłoki Fig. 11. Dependence of correlation dimensions on coating composition 62 Przegląd sPawalnictwa 9/2012 na zużycie ścierne a parametrami obliczonymi metoda- mi analizy fraktalnej. Wykazano słabszą niż w przypad- ku klasycznych parametrów opisujących strukturę po- wierzchni zależność od składu proszku stosowanego do natryskiwania. Wymiary fraktalne wykazują różne zależności od składu proszków stosowanych do na- tryskiwania. Wadą metody stykowej pomiaru chropo- watości jest odkształcanie ziaren powłoki powodowa- ne przez przemieszczającą się końcówkę pomiarową oraz rozmiar końcówki pomiarowej uniemożliwiający wniknięcie w małe zagłębienia, co niewątpliwie miało wpływ na uzyskane wartości parametrów chropowa- tości i wyniki analiz fraktalnych. Wyniki badań mikro- twardości i nanotwardości podano w tablicy. Pomiary mikrotwardości i nanotwardości wykonano na zgła- dach poprzecznych powłok natryskiwanych proszkami AmI 3001.2, UTP Exobond 2005 oraz na powłokach o składach pośrednich. Ze względu na częściowe pokrywanie się zakresów twardości ziaren natryski- wanych tymi materiałami, w tablicy I podano wyniki otrzymane dla powłok wykonanych z materiałów bazo- wych. W celu określenia zakresu twardości wykonano 20 pomiarów. Stosunkowo duże zakresy mierzonych właściwości są związane z występującymi w powło- ce naprężeniami własnymi oraz niejednorodnością składu chemicznego i fazowego. Wartość względnego zużycia ściernego zależy za- równo od składu chemicznego powłoki, jak i porowa- tości, budowy granic ziaren oraz obecności pęknięć. Powłoki natryskiwane mieszaniną proszków zawierają- cą 30÷60% UTP Exobond 2005 wykazywały mniejszą wartość zużycia względnego niż powłoki natryskiwane proszkami AmI 3001.2 lub UTP Exobond 2005. nie stwierdzono wyraźnej zależności zużycia względne- go od porowatości. Wyższe odporności na ścieranie wykazują powłoki o większej chropowatości. Wyniki badań zużycia powłok przedstawiono na rysunku 12 i 13. Wyższą intensywność erozji stwierdzono dla po- włoki natryskiwanej proszkiem UTP Exobond 2005 niż dla AmI 3001.2. Intensywność erozji osiągnęła maksymalną wartość dla powłoki zawierającej 80% proszku UTP Exobond 2005. Powłoki natryskiwa- ne mieszaninami zawierającymi powyżej 50% mas. niCr wykazują niższą intensywność erozji w po- równaniu do powłoki natryskiwanej proszkiem UTP Exobond 2005. Badania erozyjne prowadzono dla kąta padania ziaren ścierniwa normalnego do po- wierzchni. W takich warunkach testu niską intensyw- ność erozji wykazują materiały o niewielkiej twardo- ści. Zwiększenie zawartości materiału AmI 3001.2 w powłoce powoduje obniżenie intensywności erozji ze względu na wzrost udziału ziaren plastycznych, ale jednocześnie zastosowanie mieszaniny znacz- nie różniących się właściwościami proszków do na- tryskiwania powoduje pogorszenie kohezji powłoki. nie stwierdzono występowania związku pomiędzy intensywnością erozji i chropowatością powłok. Ob- serwacje zgładów poprzecznych powłok wykazały w niektórych powłokach obecność pęknięć i poro- watości otwartej, nie stwierdzono jednak wyraźnego wpływu składu chemicznego powłoki na to zjawisko. nie stwierdzono istotnej zależności pomiędzy wy- stępowaniem porowatości otwartej oraz pęknięciami tablica. Wyniki badań twardości powłok table. Results of hardness measurements Powłoka nanotwardość, HV mikrotwardość, HV moduł Younga, GPa zakres wartość średnia zakres wartość średnia zakres wartość średnia AmI 3001.2 258,2÷424,7 336,0 221÷465 296 67,2÷114,8 93,2 UTP Exobond 2005 374,7÷1043,2 698,3 206,6÷726 478,8 101,31÷146,98 121,4 Rys. 12. Zależność względnego zużycia ściernego od zawartości proszku UTP Exobond 2005 Fig. 12. Dependence relative abrasive wear loss on the content of UTP Exobond 2005 powder Rys. 13. Zależność intensywności erozji od zawartości proszku UTP Exobond 2005 Fig. 13. Dependence of erosion intensity on the content of UTP Exobond 2005 powder 63Przegląd sPawalnictwa 9/2012 w powłoce i wartościami intensywności erozji lub od- porności na zużycie ścierne. Powierzchnie powłok po badaniach tribologicznych pokazano na rysun- kach 14÷16. Widok powierzchni powłoki (rys. 14) wskazuje, że podczas erozji następuje usuwanie jej nierówności. można zauważyć wpływ porowatości powłoki na prze- bieg erozji. Obraz powierzchni świadczy o wysokim udziale kru- chego pękania podczas erozji. na powierzchni widać odsłonięte cząstki węglika wolframu. Twardość cząstek mieliwa kwarcowego wynosi ok. 1100 HV i jest niższa od twardości wydzieleń węglika, który zostaje usunięty z materiału powłoki dopiero wskutek zużycia erozyjne- go osnowy otaczającej węglik. Podczas testu ścieralności powłoki cermetalowej nastąpiło ścinanie nierówności powierzchni. Proces zu- życia jest nasilony na granicy ziaren powłoki (rys. 15). Podczas ścierania powłoki natryskiwanej prosz- kiem AmI 3001.2 następuje usuwanie nierówności po- wierzchni. Widok powierzchni sugeruje niską kohezję powłoki i możliwość usuwania dużych fragmentów zia- ren podczas zużycia ściernego (rys. 16). Rys. 14. Powierzchnia powłoki natryskiwanej UTP 2005 po erozji, SEm Fig. 14. Surface of coating sprayed with UTP 2005 after erosion, SEm Rys. 15. Powierzchnia powłoki natryskiwanej mieszaniną zawierają- cą 40% UTP 2005 po badaniach zużycia ściernego, SEm Fig. 15. Surface of coating sprayed with the mixture containing 40 wt. % UTP 2005 after erosion test, SEm Rys. 16. Powierzchnia powłoki natryskiwanej proszkiem AmI 3001.2 po badaniach ścieralności, SEm Fig. 16. Surface of coating sprayed with AmI 3001.2 after abrasion test, SEm Wnioski Wartość zużycia zależy od składu powłoki, struk- tury stereometrycznej powierzchni oraz właściwości powierzchni rozdziału ziaren. Powłoki o wysokiej chropowatości wykazywały niską wartość zużycia ściernego. Powłoki zawierające 30÷60% mas. UTP Exobond 2005 wykazują mniejsze zużycie ścierne od powłok wykonanych z materiałów bazowych. In- tensywność erozji powłok cermetalowych zawiera- jących poniżej 50% mas. UTP Exobond 2005 jest niższa od intensywności erozji powłoki natryskiwanej UTP Exobond 2005. 64 Przegląd sPawalnictwa 9/2012 Literatura [1] Zum Gahr K.-H.: microstructure and wear of materials. Else- vier. nowy Jork 1987. [2] Hejwowski T.: Studium procesów zużywania erozyjnego, ścier- nego i zmęczenia cieplnego elementów maszyn oraz kształ- towanie struktur o korzystnych właściwościach eksploatacyj- nych. Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Lubelskiej 2003. [3] Hejwowski T.: Wpływ mikrostruktury i składu chemicznego stopów na osnowie żelaza na ich odporność na zużycie ścier- ne oraz erozyjne. Inżynieria materiałowa 2 (2010). [4] Stack m.m., Chacon-nava J., Jordan m.P.: Elevated tempe- rature erosion of range of composite layers of ni-Cr based functionally graded material. materials Science and Techno- logy 12 (1996). [5] Hoop P.J., Allen C.: The high temeperature erosion of com- mercial thermally sprayed metallic and cermet coatings by solid particles. Wear 223-235 (1999). [6] matthews S., James B., Hyland m.: The role of microstructure in the mechanism of high velocity erosion of Cr3C2- niCr ther- mal spray coatings: Part I – As-sprayed coatings. Surface and Coatings Technology 203 (2009). [7] Pennefather R.C., Hankey S.E., Hutchings R. and Ball A.: Re- cent observations of the erosion of hard materials. materials Science and Engineering A105/106 (1988). [8] mahesh R.A., Jayaganthan R., Prakash S.: microstructural characteristics and mechanical properties of HVOF sprayed niCrAl coating on superalloys. Journal of Alloys and Compo- unds 468 (2009). [9] Lim L.C., ming Q., Chen Z.D.: microstructure of laser-clad nikel-based hardfacing alloys. Surface and Coatings Techno- logy 106 (1998). [10] Bernal J.L.P., Bello m.A.: Fractal geometry and mercury poro- simetry. Comparison and application of proposed models on building stones. Applied Surface Science 185 (2001). [11] Li J., Lu L., Lai m.O.: Quantitative analysis of the irregularity of graphite nodules in cast iron. materials Characterization 45 (2000). [12] Su Y., Lei W.-S.: Relationship between fracture toughness and fractal dimension of fracture surface of steel. Internatio- nal Journal of Fracture 106 (2000). [13] Kwaśny W., Dobrzański L.A., Pawlyta m., Gulbiński W.: Frac- tal nature of surface topography and physical properties of the coatings obtained using magnetron sputtering. Journal of materials Processing Technology 157-158 (2004). [14] Wrona m.: Zastosowanie metod fraktalnych do analizy czą- stek zużycia. Tribologia 2 (2003). [15] Amada S., Hirose T.: Planar fractal characteristics of blasted surfaces and its realtion with adhesion strength of coatings. Surface and Coatings Technology 130 (2000). [16] Amada S., Yamada H.: Introduction of fractal dimension to adhesive strength evaluation of plasma-sprayed coatings. Surface and Coatings Technology 78 (1996).