201113_PSpaw.pdf 36 Przegląd sPawalnictwa 13/2011 Zenon Ignaszak Joanna Ciesiółka uwarunkowania i perspektywy badań nieniszczących odlewów przed poddaniem ich eksploatacji, cz. i conditions and perspectives for non-destructive testing  of castings before they service, part i Zenon Ignaszak – Politechnika Poznańska, Joanna Cie- siółka – Jotez. Streszczenie W ostatnich kilkunastu latach postawiono na opty- malizowanie rozwiązań technologiczno-konstrukcyj- nych, stosując metody symulacji procesów odlewania i naprężeń w eksploatacji odlewów. Wyniki badań nie- niszczących służyły do walidacji modeli użytych w sys- temach symulacyjnych. W niniejszym artykule porówna- no stan aktualny oczekiwań wobec badań nieniszczą- cych odlewów surowych i po obróbce, z trendami jakie pojawiają się w odlewnictwie światowym i w optymalizo- waniu warunków odbioru, zgodnie z wymaganiami eks- ploatacyjnymi. Jako przykład dla odlewu testowego belki o wymiarach 160x1600x1200 mm z nieciągłościami i bez nieciągłości, zasygnalizowano jak można wykorzystać wyniki tomografii UT-3D (phased array) do identyfikacji rzeczywistego rozkładu nieciągłości oraz jak można to uwzględnić podczas obliczeń symulacyjnych. Umożliwia to precyzyjniejsze szacowanie mapy naprężeń i wskazu- je realną drogę do efektywnego zoptymalizowania kon- strukcji odlewu i technologii odlewania. Abstract During over a dozen years the technological solutions to optimize the design using the method of casting pro- cess and stress simulation in the casting life were reali- zed. The NDT results were used to validate models used in simulation systems. This article compares the current state expectations for non-destructive testing of raw ca- stings and after machining with the trends emerging in the global foundry industry, and optimizing the condi- tions for acceptance in accordance with operational requ- irements. As example, for the test beam casting (dimen- sions – 160x160x1200 mm), with discontinues and witho- ut discontinues occurrence, were signalized how it can be exploit the UT-3D tomography (phased array) results to determine the real discontinues distribution and how it can be consider in stress simulation during exploitation period. It enables more accurate estimation of stresses map and indicates real way to effective castings construc- tion and technology optimization. Wstęp Kierujący zamawianym całym projektem PBZ- KBN-114/T08/2004 prof. J.Sobczak, dyrektor Instytu- tu Odlewnictwa w Krakowie, we wstępie do podsumo- wującej monografii [1] napisał: „Obecnie 90% wszyst- kich dóbr i artykułów przemysłowych w takiej czy innej formie zawiera w sobie odlewy, począwszy od apara- tów latających, samochodów poprzez potężne urzą- dzenia energetyczne, a skończywszy na telefonach komórkowych i komputerach” i dalej „… w ostatnim czasie następuje powrót do technologii tradycyjnych, w tym zwłaszcza odlewnictwa. Przejawia się to nie tyl- ko boomem w wielkości produkcji odlewniczej i roz- kwitem wielu tworzyw odlewniczych, ale również za- uważalnym zwrotem ku kierunkom poznawczym”. Mówiąc o nowoczesnych tworzywach i procesach technologicznych w odlewnictwie, ich projektowa- niu, aplikacjach i sterowaniu jakością [2], nie sposób pominąć wykorzystania metod NDT do badania odle- wów jako podstawowych komponentów niezliczonej ilości konstrukcji i obiektów technicznych. Należy przy tym wskazać na znaczenie tych metod nie jedynie jako sposobu arbitralnej oceny wybranych cech, świadczą- cych o jakości odlewów, ale także w celu identyfikacji zjawisk odpowiedzialnych za wykryte anomalie prze- biegu procesów wytwarzania, co służy ewidentnie opty- malizacji i doskonaleniu stabilności parametrów proce- su odlewania. Prowadzi to do rozwoju poszczególnych technologii odlewniczych. Takie stwierdzenie jest obo- wiązujące także w innych obszarach badań produkcyj- nych, innych technologii i materiałów. 37Przegląd sPawalnictwa 13/2011 Cykl artykułów i prezentacji [3÷12] przedstawia- nych w latach 2001÷2010 na dziesięciu Ogólnopol- skich Seminariach prof. J.Deputata oraz dwóch KKBN (2005 i 2009) [13÷16] były okazją nie tylko do podzie- lenia się wynikami realizowanych prac, ale również cennych wymian poglądów z uczestnikami tych wyda- rzeń. Czy można powiedzieć, że tworzenie lobby NDT wokół krajowej branży odlewniczej jest na właściwej drodze, jak to już się stało w niektórych krajach euro- pejskich, w tym we Francji? Użyte w artykule sformułowania mogą być dla nie- których czytelników truizmami, ale doświadczenie auto- ra współpracującego z odlewniami europejskimi poka- zuje, że o synergii i sprzężeniach między parametrami produkcyjnymi i kontrolą jakości, a zwłaszcza wynikami badań NDT należy mówić w obu środowiskach: techno- logów w odlewni i specjalistów badających tam odlewy [8]. Także wśród znakomitych gremiów fachowców labo- ratoriów i firm specjalizujących się w badaniach nienisz- czących, zgodnie z ich zakresem uprawnień i stawiają- cych na uniwersalności oferowanych usług. Okazuje się niekiedy, że ten postulat tak oczywisty jest w pewnych przypadkach rozumiany dość powierzchownie [9]. Należy stymulować korelację obu tych zakresów wie- dzy praktycznej, popartej solidnymi podstawami teore- tycznymi. A uniwersalność specjalizacji wspomnianych laboratoriów powinna przynosić dodatkowe korzyści [14]. Przenoszenie wyników produkcyjnych badań nie- niszczących (zachowanych w archiwach odlewni, z ko- pią dla klienta) na walory eksploatacyjne i degradację jakości odlewów z upływem czasu, a więc na wybór metod i częstotliwość badań nieniszczących w okre- sie eksploatacji wyrobu odlewanego [10], powinna być zdefiniowana a priori przez klienta (konstruktora). Tendencje do uproszczeń i formalizmów odciska- jących się na kryteriach odbioru, daje się niestety od- czuwać podczas negocjacji warunków odbioru odle- wów, a pojawiające się jeszcze czasami w warunkach odbioru pojęcie „odlew bez wad” , świadczące o kultu- rze technicznej umawiających się stron (odlewnia lu- b/i odbiorca odlewów), nie nadążającej za światowy- mi trendami. Są to przypadki coraz rzadsze, ale jesz- cze ilościowo znaczące (w jednej z odlewniczych grup europejskich oceniane na 20% przypadków klientów). W kraju jest to znacząco więcej i często dotyczy od- lewów zamawianych przez odbiorców zagranicznych, gdyż odlewnie niechętnie podejmują negocjacje na te- mat dopuszczalnego poziomu wad w odlewach, oba- wiając się utraty zamówienia od klienta. Specyfika struktur wyrobów powstałych ze stopu w stanie ciekłym Jednorodność fizyko-chemiczna stopu w stanie cie- kłym, wyjąwszy rzadki przypadek segregacji ciężaro- wej składnika stopowego, nie gwarantuje w żadnym przypadku przeniesienia tej cechy na wlewek czy od- lew uzyskany po krystalizacji (krzepnięciu). Nie wcho- dząc w szczegóły złożonych procesów towarzyszą- cych tej transformacji, należy zdać sobie sprawę, że na końcową strukturę i właściwości konkretnego wyrobu odlewanego i dla konkretnego stopu wpływa: – wsad metalowy, jego pochodzenie, scenariusz topie- nia, obróbki piecowej i pozapiecowej ciekłego stopu, – czystość kadzi i sposób jej przygotowania do odle- wania, – wielkość odlewu i liczne parametry technologiczne dotyczące formy, w tym rodzaj formy odlewniczej (trwałe / nie trwałe), użyte materiały do budowy for- my, wielkość nadlewów, typ układu wlewowego i pa- rametry wypełniania wnęki formy, – prace wykończeniowe odlewu, w tym sposób usu- wania naddatków technologicznych i napraw, głów- nie metodami spawalniczymi, – parametry obróbki cieplnej odlewu po naprawach. Świadomość tego wpływu to także ilościowo okre- ślony zakres tolerancji dla poszczególnych parame- trów produkcyjnych (z naciskiem na ich ilość w proce- sie i stabilność rozłożoną w czasie, stanowiącą o po- ziomie technicznym odlewni i jej załogi). Choć jest to truizmem, powiedzmy to sobie jesz- cze raz. Oczekiwanie od wyrobów odlewanych struk- tury o jednorodności rozłożenia i wielkości faz skła- dowych, włączywszy w to niepożądane fazy i wtrące- nia pochodzące z procesu przetwarzania, identycz- nie jak w przypadku wyrobów uzyskanych za pomo- cą przeróbki plastycznej (odkuwek, wyrobów walco- wanych) nie wpisuje się w profesjonalizm stron ne- gocjujących. Istnieje zatem granica ścisłości struktu- ry i stopnia jej porowatości do której konkretny odla- ny wyrób może się zbliżyć. Praktycznie nigdy nie osią- gnie on tych cech dla typowego wyrobu handlowego (blachy, pręty, rury, kształtowniki itd.) jaki można za- kupić w hurtowniach. Wykluczmy z tych rozważań wyroby odlewane uzyskiwane za pomocą technolo- gii specjalnych, jak np. odlewanie tiksotropowe, odle- wanie z kierunkową krystalizacją. Stanowią one mimo znakomitych właściwości mechanicznych, margines w technologiach odlewania dominujących w produkcji odlewów użytkowych i są przeznaczone do bardzo specjalnych detali, o dość prostym kształcie i ograni- czonych wymiarach. Nigdy nie wyprą technologii kla- sycznych, także ze względu na cenę ich realizacji. Ta- kie rozumowanie nie oznacza, że w każdej z tych tech- nologii poziom granicznie osiągalnej doskonałości (ja- kości) jest jednakowy w danej odlewni. Jego zróżnico- wanie zależy poziomu technicznego kadry odlewni i jej umiejętności oraz warunków realizacji zamówienia. Ważność problemów niejednorodności struktury, jej ścisłości i lokalności właściwości mechanicznych zmie- nia się wraz z wielkością odlewu. Gradient tych właści- wości jest trudny do oszacowania a priori, na etapie kon- struowania wyrobu odlewanego. Stąd rola inżynierii wir- tualnej [3÷5], dobrze osadzonej w realiach, tzn. stosują- cej systemy symulacyjne poddane uprzednio procesowi 38 Przegląd sPawalnictwa 13/2011 walidacji eksperymentalnej i ocenione jako spełniają- ce wystarczająco oczekiwania użytkowników. Najlepiej, jeżeli walidacja jest realizowana wewnętrznie w odlew- ni przez zespoły bezpośrednio związane z technologią odlewania, współpracujące z zespołami NDT w odlew- niach i konstruktorami, i pod nadzorem lidera projektu. Kryteria formalne/nieformalne jakości wyrobów odlewanych Postawmy pytanie – co stanowiło podstawy, kiedy formułowano przed wielu laty kryteria wadliwości odle- wów i kiedy tworzono wzorce, służące potem jako od- niesienie do definiowania klas wadliwości RT i UT. Poza przypadkami wad oczywistych, szczególnie wad odkry- wanych metodami wizualnymi przed lub po obróbce mechanicznej, należy podziwiać intuicję inżynierską na- szych poprzedników, którzy tak jednoznacznie definio- wali klasy jakości odnośnie wad wewnętrznych. Należy, bo w dalszym ciągu te kryteria są obowiązujące i słu- żą definiowaniu stref jakości w odlewie, stanowiąc dla operatorów badań NDT rodzaj kanonu – kodeksu jako- ści. Szczególnie jeśli chodzi o nieciągłości wewnętrzne, niemożliwe do odkrycia w inny sposób jak przez bada- nia niszczące lub po operacjach obróbki skrawaniem. Normy stanowiące podstawy formułowania wa- runków odbioru są na dzień dzisiejszy takim obowią- zującym kodeksem jakości w badaniach nieniszczą- cych odlewów. Formułując wymagania wg klas przy- najmniej jednej z tych norm, zamawiający (klient) intu- icyjnie przyjmuje lepszą klasę dla stref poddawanych obróbce skrawaniem. Na ile są one już na wstępie wykładnią nadjakości odlewu, czyli osiągania klasy lepszych o 1-2 poziomy niż klasa wymagana? Istnieją jako przeciwwaga kryteria nieformalne wy- chodzące poza te normy i te są przedmiotem osobnych ustaleń między zamawiającym a odlewnią. Obie stro- ny są wtedy świadome oczekiwań konstruktora i moż- liwości technologii odlewniczych. Autor zna przypadki kiedy klient odlewni (często spoza kraju) bez uzasad- nienia i z „ostrożności procesowej” celowo zawyża kla- sy jakości wyszczególnione w warunkach odbioru od- lewów. Odlewnia oczekując na uzyskanie zamówienia rezygnuje z profesjonalnej negocjacji. Autor uczestni- czył jako konsultant w spotkaniach renegocjacyjnych z takimi klientami jako pełnomocnik krajowych odlew- ni. Za każdym razem udawało się przekonać klienta do zracjonalizowania jego wymagań. Klasy jakości wg norm mają sprecyzowane kryteria ilościowe (np. EN 12680 dla wskazań UT) czy pseudo- ilościowe (porównawczo wg ASTM dla badań RT, na zasadzie porównania obrazów, z dużą dozą dowolno- ści w interpretacji). W [15,16] zaproponowano formal- ną komputerową kwantyfikację procedury identyfikacji i oceny dla metody RT. Ewidentne błędy w sztuce odlewniczej są łatwe do wykrycia metodami NDT [9, 10]. Sztandarowy przykład to duże wady wewnętrzne pochodzenia skurczowego (jamy i makroporowatości skurczowe). Te są relatyw- nie łatwe do wyeliminowania na drodze zabiegów meta- lurgiczno-technologicznych. Znacznie trudniej dokonać tego w zakresie eliminacji mikroporowatości i to zależ- nie od rodzaju odlewanego stopu. Podobnie rzecz się ma np. ze strukturami żeliw. Struktury łatwo rozróżnial- ne, identyfikowalne na drodze badań UT np. różniące się struktury z grafitem płatkowym i sferoidalnym [17, 18]. Podobnie łatwe do zidentyfikowania i oceny są skupi- ska wtrąceń niemetalicznych w odlewach żeliwnych, np. typu „dross” [19]. Ale już znacznie trudniej, by nie powie- dzieć wprost, że w praktyce przemysłowej niemożliwe, jest zlokalizowania za pomocą metod UT i RT rozmiarów stref struktury z grafitem zdegenerowanym („chunky”) w grubościennych, ciężkich odlewach z żeliwa sferoidalne- go [9]. A jest to stawiane jest przez niektórych klientów odlewni jako warunek odbiorowy, trudny do uzyskania. Pozostają wtedy do wykonania badania niszczące (np. przez trepanację próbek ze stref grubościennych). W [9] podjęto również istotne zagadnienie nieprawi- dłowości w szacowaniu nieciągłości („Przykłady i anali- za błędów w identyfikacji rodzajów nieciągłości w odle- wach”). W opracowanej tablicy zestawiono nazewnic- two z normy [20], z podręcznika [21] z propozycją au- torów (propozycja uporządkowania nazewnictwa i ob- szaru interpretacji wad odlewniczych przekazana przez autorów do UDT Cert w lutym 2006). W [22] umieszczony został cenny zapis dokonany przez autora, ponieważ dotyczy on związków badań pro- dukcyjnych i eksploatacyjnych [23]. A mianowicie (cytat): „…Procesy technologiczne wytwarzania, ich projekto- wanie i przebieg oraz zastosowane urządzenia produk- cyjne i oprzyrządowanie, a także ich stan, mają istotny wpływ na jakość wyrobów. Istotne znaczenie ma również: – rodzaj materiału zastosowanego do wytwarzania określonego wyrobu, – właściwości materiału, które pozwolą wytworzyć z niego wyrób bez pogorszenia w istotny sposób jego cech użytkowych. Wykrywanie wad w wyrobach i ocena ich jakości są możliwe tylko wtedy, gdy wykonujący badanie posiada informację o: – rodzaju wyrobu, – rodzaju materiału, z którego wyrób wykonano, a co za tym idzie o jego właściwościach, – procesie technologicznym wytwarzania wyrobu, – wymaganiach jakościowych wyrobu. Znajomość tych elementów i zagrożeń dla jakości wyrobu z nich wynikających, pozwala na zaplanowanie odpowiednich badań w zależności od wyrobu i materia- łu, z którego został wytworzony oraz rodzaju spodzie- wanych wad. Dzięki temu możliwe jest wykrycie i iden- tyfikacja wad, a w konsekwencji ustalenie przyczyn ich powstawania. …” (koniec cytatu). W opracowaniu „Elaboration du cahier des char- ge” stowarzyszenia Organisation Professionnelle des Industries de la Fonderie / Trade Organisation of the 39Przegląd sPawalnictwa 13/2011 Foundry Industry (92038 Paris La Défense Cédex) po- dano poniżej przedstawiony scenariusz, jakim powi- nien kierować się projektant-twórca koncepcji konstruk- cyjnej wyrobu odlewanego [24]. Powinien on wstęp- nie wybrać stop (stopy) w funkcji kształtu i wymiarów wyrobu odlewanego, danych mechanicznych i innych uważanych przez niego jako ważne w eksploatacji, w odniesieniu do ceny stopów i wskazanej technolo- gii. To wstępne studium powinno go doprowadzić do określenia materiałowego zarysu koncepcji, listy sto- pów, jednej lub kilku technologii. Ostatecznie, definityw- ny wybór sposobu formowania jest pozostawiony tech- nologowi-odlewnikowi lub jest z nim uzgadniany (tabl.). Jeżeli specyfikacja jakościowa nie została zdefinio- wana przez zamawiającego precyzyjnie, odlewnia po- winna co najmniej zapewnić zgodny z zamówieniem gatunek stopu (właściwości określane na próbce przy- lanej lub osobno lanej) oraz zgodność wymiarową, a także co najmniej zachowanie najniższych klas ja- kości wg norm na podstawie badań wizualnych. Coraz rzadziej spotyka się takie nieprofesjonalne podejście klientów odlewni (wykluczmy tutaj cytowane wyżej wy- górowane oczekiwania zapisywane w warunkach od- bioru jako „odlew bez wad” – jako przypadek odosob- niony i szczególnie nieuprawniony). Jak jednak utworzyć funkcjonalną specyfikację jakości? Powinna ona zawierać: – pełną dokumentację rysunkową i specyfikacje de- finiujące precyzyjnie czemu ma sprostać odlew produkcyjny w odniesieniu do istniejących norm, a także do warunków szczególnych eksploatacji, – zakres badań kontrolnych jakości wewnętrznej w celu wykrycia ewentualnych wad niewykry- walnych wizualnie; powinno być to zdefiniowane w okresie opracowywania koncepcji konstrukcyjnej i technologicznej odlewu. Jest rzeczą zasadnicza, aby autor koncepcji kon- strukcyjnej odlewu, składający zamówienie oraz techno- log w odlewni znaleźli kompromis między ceną i użytecz- nością w warunkach eksploatacji, z zachowaniem świa- domie wybranych współczynników bezpieczeństwa nie mierząc za wszelką cenę (także i tę sprzedaży) w naj- wyższą półkę jakości i oferując kosztowna nadjakość. Należy umieć przy tym podkreślić, że w ten sposób zmniejszamy margines błędu odlewni i podnosimy po- przeczkę w dotrzymywaniu stabilności produkcji w od- lewni. Tylko dobre odlewnie potrafią temu sprostać. A że jest to możliwe, dla przykładu za ostatnie pół roku jedna z odlewni francuskich osiągnęła poziom braków nienaprawialnych poniżej 1% (odlewy ciężkie). Przy tym poziom uzysku dla ciężkich odlewów z żeliwa sfe- roidalnego przekracza 80%. Podsumowując, opracowane prawidłowo zapytania ofertowe i zamówienia winny zatem zawierać [24]: – przeznaczenie odlewu, ciężar i wymiary, specyfika- cje wymaganej jakości (wytężenie eksploatacyjne, strefy wytężenia i strefy jakości, poziom ponoszone- go ryzyka, znaczenie odlewu w całości konstruowa- nego obiektu technicznego), – zdefiniowanie materiału (stopu) i gatunek odniesio- ny do obowiązującej normy lub gatunku narzucone- go przez klienta, – ilość odlewów (długości serii, zamówienie bieżące i ewentualność powtórzenia zamówienia w przyszłości), – terminy i sekwencje dostaw, – zapisy wykonawcze, w tym dotyczące kontroli i odbioru odlewów – warunki gwarancji i działań z zakresu assistance służb odlewni wobec klienta (w okresie eksploatacji). W akcie organizacji CAEF [25], którego Polska jest członkiem, współbrzmią z powyższym, ogólne warunki umowy (Conditions Générales Contractuelles des Fon- deries Européennes). Zostały one przygotowane zgod- nie z obowiązującą praktyką procedur organizacji sku- piającej kraje członkowskie z Europy (CAEF – Comite des Associations Europeennes de Fonderie). Jako taki, każdy kraj członkowski uznaje atrybuty prawne CAEF i ustawodawstwa odniesionego do profesjonalnego jego stosowania w praktyce. Celowe wydaje się przytoczenie brzmienia tej kon- wencji we fragmencie dotyczącym ofert i zamówień: – zapytaniu ofertowemu lub zamówieniu od klien- ta powinna towarzyszyć specyfikacja techniczna odlewu, która jednoznacznie definiuje wymagania w każdym ich aspekcie dotyczącym zamawiane- go odlewu, jak i warunki nadzoru, kontroli i badań wymaganych przy ich odbiorze przez klienta; taka kompletna dokumentacja techniczna może być opracowana i dostarczona odlewni w postaci twar- dej (papierowej) lub w postaci pliku, Tablica. Wytyczne opracowania specyfikacji wyrobu (na podstawie [24]) Table. Guidelines for the development of product specification (ba- sed on [24]) Hasło Opis, parametr Funkcja eksploatacyjna spełniana przez odlew Krótka definicja Wytężenie mechaniczne Średnia wytrzymałość Podwyższona lokalnie wytrzymałość Szczególne wytężenia statyczne i/lub dyna- miczne (udary, obciążenia zmęczeniowe, itp) Tarcie i trybologia (na sucho, w warunkach smarowania), erozja, ścieranie Oddziaływania fizyko-chemiczne Temperatura eksploatacji (udary cieplne) Szczelność (ciśnienie płynu podczas prób szczelności) Korozja (natężenia, inicjacja) wibracje Szczególne właściwości fizyczne (siły magne- tyczne, oporność elektryczna, dylatacja, prze- wodność cieplna, ...) Wygląd (malowanie, estetyka kształtu) Eksploatacja – montaż/demontaż Utrzymanie w eksploatacji, demontaż Stan powierzchni Szczególne ograniczenia Wymiary gabarytowe i ciężar Prace spawalnicze (montażowe, naprawcze) Obróbka mechaniczna (skrawaniem) Uwarunkowania ekonomiczne Odlew jednostkowy, prototyp, seria, powta- rzalność serii, ilość, terminy 40 Przegląd sPawalnictwa 13/2011 – oferta odlewni nie powinna być uważana za osta- teczną (nie podlegającą negocjacjom) jeżeli ona nie jest powiązana z terminem ważności, a także w sy- tuacjach, kiedy klient wprowadza zmiany w specyfi- kacji lub np. kiedy odlewnia dostarczyła mu odlewy próbne, – odlewnia może być tylko obligowana do przestrze- gania warunków będących odzwierciedleniem w sposób jednoznaczny i definitywny zamówie- nia klienta; powinien istnieć jasny i czytelny w tym względzie zapis w postaci dokumentu. Przedstawione wyżej ujęcia są spójne i powin- ny być przestrzegane w układzie komunikacyjno-pro- dukcyjnym klient (przyszły użytkownik) – odlewnia [24, 25]. W obszarze badań jakości rola badań NDT od- lewów znajduje wystarczająco czytelne pole do dzia- łania. Zbiory kryteriów odbiorowych odlewów są jed- nak cały czas przedmiotem twórczego doskonalenia, o czym świadczą przykłady opisane m.in. w [11]. Coraz częściej mają one charakter nieformalny (poszerzają- cy „ciasne” podejście zawarte w normach), wynikający z synergii wiedzy i negocjacji merytorycznych. Literatura [1] Sobczak J.: Nowoczesne tworzywa i procesy technolo- giczne w odlewnictwie. Materiały i monografia II Sympo- zjum Naukowego „Innowacje w odlewnictwie”, Projekt PBZ -KBN-114/T08/2004, pt „Nowoczesne tworzywa i procesy technologiczne w odlewnictwie”, http://www.iod.krakow.pl. [2] Ignaszak Z., Mikołajczak P., Popielarski P.: Specyfika i przy- kłady metod walidacji on-line dla potrzeb systemów progno- zujących jakość odlewów przemysłowych. Materiały III Sym- pozjum Naukowego PBZ „Innowacje w Odlewnictwie”, In- stytut Odlewnictwa Kraków, Kocierz, 26-29.10 2008 (tak- że w monografii „Nowoczesne tworzywa i procesy techno- logiczne w odlewnictwie”, cz.III . Instytut Odlewnictwa, Kra- ków 2009). [3] Ignaszak Z., Ciesiółka J.: Wirtualne prognozowanie jakości odlewów w aspekcie kontroli metodą ultradźwiękową. Pro- ceedings – VII Seminarium Nieniszczące badania materia- łów”, 14-16 marzec 2001, Zakopane, s. 8.1-8.30. [4] Ignaszak Z., Ciesiółka J.: Wybrane aspekty powiązań pro- blematyki jakości odlewów w inżynierii wirtualnej i w kontro- li ultradźwiękowej. Proceedings – VIII Seminarium Badania Nieniszczące. Zakopane 2002 , s. 99-115. [5] Ignaszak Z., Ciesiółka J.: Walidacja modelu powstawania wad skurczowych w odlewach za pomocą metod NDT. Pro- ceedings – IX Seminarium Badania Nieniszczące. Zakopa- ne 11-14.03.2003. [6] Ignaszak Z., Ciesiółka J.: Identyfikacja wad nieciągłości w odlewach żeliwnych w aspekcie warunków odbioru i kryte- riów jakości. Materiały X Seminarium Nieniszczące Badania Materiałów Zakopane, 16-19 marca 2004. [7] Ignaszak Z., Ciesiółka J.: Problemy identyfikacji jednorod- ności i ciągłości struktur w odlewach, za pomocą metod NDT w aspekcie wybranych właściwości mechanicznych. Materiały XI Seminarium Nieniszczące Badania Materiałów Zakopane, 8-11 marca 2005. [8] Ignaszak Z., Ciesiółka J.: Znaczenie synergii wiedzy w iden- tyfikacji i interpretacji wybranych wad odlewniczych na przy- kładzie odlewów z żeliwa sferoidalnego. Proceedings – XII Seminarium Nieniszczące Badania Materiałów Zakopane, 14-17 marca 2006. [9] Ignaszak Z., Ciesiółka J.: Przykłady i analiza błędów w iden- tyfikacji rodzajów nieciągłości w odlewach. Proceedings – XIII Seminarium Nieniszczące Badania Materiałów, Zakopa- ne, 13-16 marca 2007. [10] Ignaszak Z., Ciesiółka J.: Lokalność właściwości w odle- wach i dopuszczalności wad nieciąglości w aspekcie obcią- żeń użytkowych. Proceedings – XIV Seminarium Nienisz- czące Badania Materiałów, Zakopane, 4-7 marca 2008. [11] Ignaszak Z., Ciesiółka J.: Specyfika badan nieniszczących i oceny dopuszczalności wad w odlewach. Proceedings – XV Seminarium Nieniszczące Badania Materiałów, Zako- pane, 10-13 marca 2009. [12] Ignaszak Z., Bobrowski P., Ciesiółka J.: Phased array w od- lewnictwie nowe możliwości identyfikacji nieciągłości. Proce- edings – XVI Seminarium Nieniszczące Badania Materiałów, Zakopane, 9-12 marca 2010. [13] Ignaszak Z., Bobrowski P., Ciesiółka J., Kopeć A.: Porówna- nie badań radiograficznych i ultradźwiękowych phased array próbki odlewu z porowatością rozproszoną. Proceedings – 38 Krajowej Konferencji Badań Nieniszczących, „Synergia Teorii i Praktyki w Służbie Jakości”, Poznań-Licheń, 20-22.X.2009. [14] Ignaszak Z., Ciesiółka J., Wojas M.: Warsztaty doskonalące w zakresie badań produkcyjnych i eksploatacyjnych UT wy- robów odlewanych. Proceedings 38 Krajowej Konferencji Ba- dań Nieniszczących, „Synergia Teorii i Praktyki w Służbie Ja- kości”, Poznań-Licheń, 20-22.X.2009. [15] Ignaszak Z., Popielarski P., Krawiec K.: Contribute to quan- titative identification of casting defects based on computer analysis of X-ray images. Arch.of Foundry Eng, Volume 7 Is- sue 4/2007, s. 89-94. [16] Ignaszak Z., Popielarski P., Krawiec K.: Zastosowanie metod komputerowej analizy obrazu radiograficznego do ilościowej identyfikacji wad typu shrinkage. Proceedings 38 Krajowej Konferencji Badań Nieniszczących, „Synergia Teorii i Prakty- ki w Służbie Jakości”, Poznań-Licheń, 20-22.X.2009. [17] Orlowicz W., Opiekun Z.: Ultrasonic Detection of Microstruc- ture Changes in Cast Iron, Theoretical and Appl. Fracture Mech., Vol. 22, s. 9-16, 1995. [18] Belan J.: Identification of cast iron type with using of NDT me- thods. Arch.of Foundry Eng, Volume 10, Issue Special1/2010, s.103-106. [19] Ignaszak Z., Ciesiółka J.: Badania nieniszczące w technolo- giach materiałowych i ich synergia w sterowaniu jakością pro- dukcji. Sesja panelowa. 33 Krajowa Konferencja Badań Nie- niszczących, Poznań – Licheń 26-28.10.2004. [20] Norma PN-85/H-83105 Odlewy Podział i terminologia wad. Wyd.Normalizacyjne, 1986. [21] Henon G., Mascre C., Blanc G.: Recherche de la qualité des pièces de fonderie, CIATF, Edition Technique des Industries de la Fonderie, Paris, 1986. [22] Wojas M.: Wady wyrobów wykrywane metodami nieniszczą- cymi.Cz.l Wady produkcyjne, Biuro Gamma, Warszawa 2004. [23] Wojas M.: Wady wyrobów wykrywane metodami nieniszczą- cymi. Cz. 2 Wady eksploatacyjne, Biuro Gamma, Warszawa 2006. [24] http://www.fondeursdefrance.org/fiches/11L_elaboration_du_ cahier_des_charges.pdf. [25] CAEF – The European Foundry Association Steel castings group: Conditions géné rales contractuelles.des fonderies eu- ropéennes ©. Édition 2006.