dr Artur Wyszyński QUALITY IN SPORT 1 (1) 2015, s. 7-20 Praca wpłynęła do redakcji 9 III 2015, praca została przyjęta do druku 25 V 2015 DOI: http://dx.doi.org/10.12775/QS.2015.001 PBN: https://pbn.nauka.gov.pl/sedno-webapp/works/753683 7 Artur Wyszyński 1 Katedra Finansów i Bankowości, Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wyniki ekonomiczne klubów sportowych o statusie pożytku publicznego w Polsce Economic performance of sports clubs charitable status in Poland Streszczenie Głównym celem artykułu jest ocena kondycji i wyników finansowych polskich klubów piłkarskich mających status organizacji pożytku publicznego (OPP). Analizę przeprowadzono dla klubów, które rozgrywały mecze w sezonie 2013/2014 w roz- grywkach męskiej piłki nożnej na wszystkich szczeblach rozgrywek oprócz najwyż- szej tj. Ekstraklasy (brak klubów mających status OPP) na szczeblach: I, II, III, IV ligi oraz klasy okręgowej, A, B i C. Wszystkie kluby poddane analizie funkcjonują jako stowarzyszenia. Na podstawie przeprowadzonej analizy wynika, że kluby znaj- dują się w złej sytuacji finansowej. Większość klubów, niezależnie od poziomu klasy w jakiej rozgrywały mecze charakteryzowały się niską wartością zasobów majątkowych. Średnie zadłużenie było bliskie 100%. W rezultacie blisko jedna trzecia klubów wykazała ujemną wartość kapitału własnego. U blisko połowy klu- bów obserwowano ujemną wartość rentowności majątku ogółem oraz rentowności sprzedaży. W strukturze przychodów podstawowym źródłem są środki publiczne. Do innych źródeł przychodów klubów zaliczono środki prywatne, pozostałe oraz przychody z 1% podatku od osób fizycznych. Słowa kluczowe: klub sportowy, analiza finansowa, przychody klubów piłkarskich Abstract The main aim of this article is to assess the financial condition and results of Polish football clubs who have the status of public benefit organizations (OPP). The analy- sis was conducted for clubs that were played matches in the 2013/2014 season in the men's football tournament at all levels except the highest such competitions. Ekstraklasa (no clubs having the status OPP) for levels I, II, III, IV league and class district, A , B and C. All the clubs analyzed as a function of the association. The analysis shows that clubs are in a bad financial situation. Most clubs, regardless of the grade level in which the matches were played were characterized by a low value of wealth. Average debt was close to 100%. As a result, nearly one-third of the clubs showed a negative equity value. About half of the clubs observed a negative value total return on assets and return on sales. In the structure of revenues are the primary 1 e-mail artur.wyszynski@uwm.edu.pl 8 Artur Wyszyński source of public funds. Other sources of income included clubs, private funds, other and income from the 1% tax on individuals. Key words: club sports, financial analysis, income football clubs Wstęp Od 1989 roku w Polsce na rynku sportu obserwowane są procesy profesjonalizacji i komercjalizacji organizacji sportowych. W przypadku piłki nożnej od 2010 roku Polski Związek Piłki Nożnej (PZPN) wzorem Europejskiej Unii Piłki Nożnej (UE- FA) w celu podniesienia standardów jakości zarządzania klubem piłkarskim wpro- wadził system licencyjny. Corocznie przed rozpoczęciem nowego sezonu, klub chcąc uczestniczyć w rozgrywkach musi wypełnić określone przez związek kryteria: sportowe, infrastrukturalne, dotyczące personelu i administracji, finansowe oraz prawne. Na początku system licencyjny objął kluby uczestniczące w rozgrywkach Ekstraklasy, I i II ligi piłkarskiej. Jednym z głównych kryteriów spełnienia wymogów licencyjnych narzuco- nych przez związek na kluby są kryteria finansowe 2 . PZPN zwraca uwagę, że kryte- ria finansowe powinny pomóc klubom w poprawieniu i zwiększeniu standardów jakości zarządzania i planowania finansowego. Doskonalenie procesu podejmowa- nia decyzji zarządczych w sferze finansów przez kluby mają zwiększyć ich zdolność do generowania przychodów oraz utrzymania takiej kondycji finansowej, która zapewni klubom zdolność do wywiązywania się z bieżących zobowiązań (płynności finansowej). W efekcie doprowadzi to do poprawy stabilności finansowej jednostki sportowej w dłuższym okresie a tym samym podniesie jego ekonomiczną wiarygod- ność. Także w przypadku klubów z niższych rozgrywek, jak np. III ligi (Podręcznik Licencyjny 2015) związek podkreśla, że kluby nie tylko działają w warunkach konkurencji sportowej ale w coraz szerszym stopniu angażują się w konkurencję w sferze gospodarczej. Kluby piłkarskie powinny zatem poszukiwać nowych i od- miennych źródeł przychodów poza obecnie istniejącymi (np. dotacje, darowizny) aby większym stopniu uzależnić się od dochodów związanych z sukcesami sporto- wymi. Według danych serwisu piłkarskiego 90minut, w sezonie 2013/2014 funk- cjonowało w Polsce 5608 klubów piłkarskich, których męskie drużyny seniorskie uczestniczyły w rozgrywkach lig: krajowych oraz regionalnych. Te pierwsze roz- grywają mecze na terenie całego kraju i obejmują Ekstraklasę, I, II i III ligę piłkar- ską. Natomiast w lidze regionalnej, kluby rozgrywają mecze na terenie jednego województwa. Są to kluby IV ligi oraz klas: okręgowej, A, B i C. Kluby sportowe są specyficzną formą przedsiębiorstw (Sznajder 2012). W przypadku klubów zawodowych, występujących w najwyższych klasach rozrywko- wych to cele ekonomiczne są wyższe niż cele społeczne. W realizacji tych pierw- szych podstawowym celem klubu jest maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa dla 2 Licencje klubowe - www.pzpn.pl/rozgrywki-klubowe/licencje-klubowe [dostęp 20 listopad 2014] http://www.pzpn.pl/rozgrywki-klubowe/licencje-klubowe Wyniki ekonomiczne klubów sportowych o statusie pożytku publicznego w Polsce 9 jego właścicieli. Miarą osiągnięcia tak postawionych celów ekonomicznych jest miejsce klubu w krajowych bądź międzynarodowych rozgrywkach mistrzowskich i pucharowych. Uzyskiwanie przez te kluby wysokich miejsc w rozgrywkach zapew- nia im zwiększenie przychodów, co ma bezpośredni wpływ na generowanie wyż- szych wyników finansowych. W miarę schodzenia do niższych klas rozgrywek obserwuje się, że cele społeczne związane z krzewieniem kultury fizycznej i sportu mieszkańców danego regionu, miejscowości wypierają cele ekonomiczne. Kluby z niższych szczebli rozgrywek, szczególnie lig regionalnych to kluby amatorskie. Ich działalność jest związana przede wszystkim z rekreacją oraz miłym spędzeniem czasu mieszkańców danej miejscowości. Kondycja finansowa klubów Ekstraklasy jest od kilku lat oceniana i publi- kowana przez dwie instytucje finansowe, Deliotte i EY (dawniej Ernst&Young). Z ich badań wynika, że z roku na rok kluby zwiększają swoje przychody. Dotyczy to szczególnie trzech rodzajów przychodów 3 „z dnia meczu”, ze sprzedaży praw do transmisji widowiska sportowego oraz przychodów komercyjnych (reklamy, spon- soringu). Pomimo systematycznego wzrostu przychodów klubów Ekstraklasy, ob- serwuję się ich słabą kondycję finansową. Przejawia ona wysokim zadłużeniem czego skutkiem są ujemne kapitały własne. Wysokie zadłużenie, szczególnie krótko- terminowe oraz niska wartość aktywów obrotowych powoduje, że u wielu klubów brak jest płynności finansowej. Ponadto obserwowany w klubach Ekstraklasy wyso- ki poziom wynagrodzeń w porównaniu do uzyskanych przychodów sprawia, że wiele z nich generuje ujemne wyniki finansowe. Można zatem zadać pytanie, jak wygląda kondycja finansowa pozostałych klubów piłkarskich w Polsce. W celu odpowiedzi na to pytanie dokonano próby oceny sytuacji finansowej polskich klu- bów piłkarskich mających status organizacji pożytku publicznego (OPP). Od 1 stycznia 2004 roku z chwilą wejścia Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, w polskim systemie prawnym funkcjonuje mechanizm jednoprocen- towych odpisów na rzecz wybranych organizacji pożytku publicznego. Podatnik – osoba fizyczna - ma możliwość, ale nie obowiązek przekazania wybranej organizacji pożytku publicznego (OPP) 1% podatku należnego państwu za dany rok podatkowy. Status organizacji pożytku publicznego może uzyskać organizacja (pozarządowa, jak też spółka kapitałowa) jeżeli prowadzi działalność w obszarach tzw. pożytku publicznego, które zostały określone ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Makowski 2008). Ten status również mogą uzyskać kluby sportowe, które prowadzą działalność w sferze pożytku publicznego związanej ze wspieraniem i upowszechnianiem kultury fizycznej (art. 4 p. 17 UoPPiW). Cel i metodyka badań Głównym celem artykułu jest ocena kondycji i wyników finansowych pol- skich klubów piłkarskich mających status organizacji pożytku publicznego (OPP). 3 Piłkarska Liga finansowa rok – 2013, Czy pieniądze grają na boisku, Lipiec 2014 – Deloitte – www2.deloitte.com [dostęp dn. 10 listopad 2014] 10 Artur Wyszyński Analizę przeprowadzono dla klubów, które rozgrywały mecze w sezonie 2013/2014 w rozgrywkach męskiej piłki nożnej na wszystkich szczeblach rozgrywek oprócz najwyższej tj. Ekstraklasy (brak klubów mających status OPP) na szczeblach: I, II, III, IV ligi oraz klasy okręgowej, A, B i C. Wszystkie poddane do analizy kluby miały formę stowarzyszeń. Na podstawie danych informacji finansowej Departamentu Pożytku Pu- blicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej wynika, że w Polsce w 2013 roku badanych klubów piłkarskich mających status pożytku publicznego było 304. Z tej liczby do badań przyjęto 281 klubów (tabela 1), które w 2013 roku dopełniły obowiązku przekazując do Bazy Departamentu informacje w postaci: sprawozdania merytorycznego, bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej. Do oceny finansowej klubów piłkarskich wykorzystano metodę analizy finansowej (Pomykalska i Pomykalski 2014). Podzielono ją na trzy etapy. W pierwszym i dru- gim za pomocą danych liczbowych i wartościowych znajdujących się w bilansie dokonano analizy struktury majątku i kapitału klubów oraz płynności finansowej, zadłużenia i rentowności. W trzecim wykorzystując dane zawarte w sprawozdaniu merytorycznym i informacji dodatkowej oraz w rachunku zysków i strat dokonano oceny przychodów i kosztów klubów ze względu na szczebel rozgrywek, w jakim rozgrywają mecze oraz siedzibę w danym województwie. Do porównania klubów ze względu na poziom rozgrywek i województwo w których mają siedzibę zastosowa- no miary statystyki opisowej w postaci średnich: arytmetycznej i mediany. Tab. 1 Liczba i procent badanych klubów ze względu na szczebel rozgrywek sportowych w 2013 roku Liczba klubów Procent I liga 3 1 II liga 10 4 III liga 26 9 IV liga 50 18 Klasa okręgowa 79 28 Klasa A 73 26 Klasa B 36 13 Klasa C 4 1 Ogółem 281 100 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] Największą liczbę badanych, tj. 85% to kluby, które w sezonie 2013/2014 rozgrywały mecze w regionalnych rozgrywkach, tj. IV lidze oraz w klasach: okrę- gowej A, B i C. Wysoka liczebność tej grupy klubów wynika z ich przeważającego udziału w rozgrywkach piłki nożnej w Polsce (tabela 2). http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ Wyniki ekonomiczne klubów sportowych o statusie pożytku publicznego w Polsce 11 Tab. 2 Liczba i procent klubów piłkarskich w sezonie 2013/2014 Liczba klubów w Polsce Procent Ekstraklasa 16 0,3 I liga 18 0,3 II liga 36 0,6 III liga 148 2,6 IV liga 330 5,9 Klasa okręgowa 933 16,6 Klasa A 1824 32,5 Klasa B 2059 36,7 Klasa C 244 4,4 Ogółem 5608 100,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie serwisu www.90minut.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] W sezonie 2013/2014 w rozgrywkach piłki nożnej uczestniczyło 5608 klu- bów. Udział klubów lig regionalnych obejmujących IV ligę oraz klasy: okręgową, A, B i C wynosił 96,1% przy 3,9% pozostałych klubów tj. Ekstraklasy, I, II i III ligi. Najwięcej badanych klubów tj. 39, 40 i 44 posiadających status organizacji pożytku publicznego mają swoją siedzibę w trzech województwach: dolnośląskim, małopolskim oraz śląskim (tabela 3) Jednak najwyższy odsetek klubów do ogółu badanych, obserwowano wo- jewództwach: warmińsko-mazurskim, świętokrzyskim i lubuskim. Udział ten wy- nosił odpowiednio: 13, 10 i 10%. Tab. 3 Liczba klubów przyjętych do badań, ogółem w Polsce oraz struktura badanych klubów do ogółem ze względu na siedzibę klubu województwie Liczba klubów badanych Liczba klubów piłkarskich (bez Ekstraklasy) Udział badanych klu- bów/kluby w danym województwie ogółem dolnośląskie 39 685 6 kujawsko-pomorskie 6 203 3 lubelskie 8 261 3 lubuskie 22 217 10 łódzkie 3 320 1 małopolskie 40 722 6 mazowieckie 19 373 5 opolskie 23 352 7 podkarpackie 24 596 4 podlaskie 4 71 6 pomorskie 8 271 3 śląskie 44 541 8 świętokrzyskie 11 105 10 http://www.90minut.pl/ 12 Artur Wyszyński warmińsko-mazurskie 21 158 13 wielkopolskie 6 415 1 zachodniopomorskie 3 302 1 Ogółem 281 5592 5 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl oraz serwisu www.90minut.pl, [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] Wyniki badań W pierwszym etapie badań dokonano analizy wstępnej bilansu polegającej na ocenie struktury aktywów (majątku) i pasywów (kapitału) klubów. Wynika z niej, że tylko u 79 (28%) klubów zidentyfikowano aktywa trwałe. Wykazany przez kluby w bilansie majątek trwały był niewielki i wynosił średnio blisko 270 000 zł. Najwyższą średnią wartość tego majątku zanotowano przede wszystkim w klubach województwa podkarpackiego (579857 zł) i śląskiego (486363 zł), mające tzw. „przemysłowy charakter”. W przeszłości tworzone one były przez przedsiębiorstwa przemysłu ciężkiego, jak. np. górnictwo, hutnictwo i inne, które miały wpływ na tworzenie własnej infrastruktury sportowej, w postaci stadionu piłkarskiego, hali sportowej i innych obiektów. Podstawowym składnikiem majątku badanych klubów to aktywa obrotowe. W 2013 roku ich średni udział w strukturze aktywów dla klu- bów wynosił 81% (tabela 4). Tab. 4 Struktura aktywów klubów ze względu na poziom rozgrywek ligowych (%) N=274 Aktywa obrotowe/aktywa ogółem Aktywa trwałe/ aktywa ogółem I liga 98 2 II liga 84 16 III liga 76 24 IV liga 77 23 Klasa okręgowa 77 23 Klasa A 87 13 Klasa B 86 14 Klasa C 100 0 Ogółem 81 19 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] Podstawowym składnikiem aktywów obrotowych u 274 klubów, u których zidenty- fikowano ten majątek, to środki pieniężne. Ewidencjonowane środki w majątku miały charakter wolnej gotówki, znajdującej się na rachunku bankowym i służyły głównie do finansowania działalności operacyjnej. W strukturze składników pasywów znajdujących się po prawej stronie bilansu zaobserwowano wysoki udział i wartość zobowiązań klubów (tabela 5). http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ http://www.90minut.pl/ http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ Wyniki ekonomiczne klubów sportowych o statusie pożytku publicznego w Polsce 13 Tab. 5 Wielkości wskaźnika ogólnego zadłużenia dla klubów (%) N=193 Liczba klubów ważnych Mediana I liga 3 315 II liga 9 83 III liga 25 112 IV liga 45 143 Klasa okręgowa 56 80 Klasa A 39 42 Klasa B 15 91 Klasa C 1 26 Ogółem 193 99 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] Mediana wielkości wskaźnika ogólnego zadłużenia dla badanych klubów wynosiła 99%. W sezonie 2013/2014, 117 (42%) klubów odnotowało ujemny wy- nik finansowy netto a 164 dodatni. W efekcie skumulowanych wysokich strat netto z lat poprzednich u jednej trzeciej badanych klubów obserwowano ujemną wartość kapitału własnego, co oznaczało, że zobowiązania przewyższały majątek klubów (tabela 6). Jest to okoliczność dająca podstawę do ogłoszenia upadłości klubu spor- towego (także mającego formę stowarzyszenia), który prowadzi działalność gospo- darczą. Zgodnie bowiem z art. 11 PUiN „dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna usta- wa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje”. Należy podkreślić, że wśród badanych klubów, 71 prowa- dziło działalność gospodarczą, z czego 32 miało ujemny kapitał własny. Największą grupę klubów, u których obserwowano ujemną wartość kapita- łu własnego tj. 67% to kluby I ligi. Ich wysokie zadłużenie było związane z pono- szeniem większych wydatków wynikających z udziału w rozgrywkach na szczeblu krajowym. Mediana zobowiązań i kosztów ogółem grupy klubów reprezentujących szczebel krajowy (I, II i III liga) była odpowiednio 31 i 23 krotnie wyższa niż u klubów rozgrywających mecze na szczeblu regionalnym tj. IV lidze oraz w klasach: okręgowej, A, B i C (tabela 7). Tab. 6 Liczba i procent badanych klubów z ujemnym kapitałem własnym Liczba klubów z ujemnym kapitałem własnym Procent klubów z ujemnym kapitałem własnym do klu- bów badanych ogółem (%) I liga 2 67 II liga 4 44 III liga 15 58 IV liga 26 52 http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ 14 Artur Wyszyński Klasa okręgowa 26 33 Klasa A 15 21 Klasa B 6 17 Klasa C 0 0 Ogółem 94 34 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] Tab. 7 Wartości średniej (mediany) zobowiązań i kosztów ogółem wśród klubów lig: regionalnych i krajowych (zł) Mediana zobowiązań ogółem Mediana kosztów ogółem Ligi krajowe (I, II, III i IV liga) 213822 1214182 Ligi regionalne (klasy: okrę- gowa, A, B i C) 6945 52958 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] W drugim etapie badań przeprowadzono analizę płynności finansowej oraz rentowności. Ze względu na brak zapasów ocenę płynności dokonano wykorzystując wskaźnik płynności bieżącej (rysunek 1). I li g a II l ig a II I li g a IV l ig a K la sa o k rę g o w a K la sa A K la sa B K la sa C O g ó ł 0,4 1,2 0,5 0,7 0,9 1,0 1,6 3,9 0,6 Rys. 1 Mediana wielkości wskaźnika płynności finansowej dla klubów N=181 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ Wyniki ekonomiczne klubów sportowych o statusie pożytku publicznego w Polsce 15 Ogółem badane kluby charakteryzują się słabymi wskaźnikami płynności. Jeśli przyjmiemy, że wskaźnik bieżącej płynności, jako relacja aktywów obroto- wych do zobowiązań krótkoterminowych powinien kształtować się na poziomie od 1,2 do 2,0, to warunek ten spełniały kluby z II ligi klasy B i C. Pozostałe kluby a szczególnie I, III, IV ligi oraz klasy okręgowej osiągnęły wymieniony wskaźnik na poziomie poniżej 1,0. Analizę rentowności dokonano w oparciu o wskaźniki rentowności akty- wów ogółem (ROA) oraz rentowności sprzedaży netto (ROS) (tabela 8). Tab. 8 Liczba i procent klubów z ujemnym wskaźnikiem rentowności aktywów ogółem i sprzedaży netto ROA ujemny n=275 Procent (%) ROS ujemny N=281 Procent (%) I liga 1 33 1 33 II liga 4 44 5 50 III liga 9 35 9 35 IV liga 31 62 31 62 Klasa okręgowa 32 41 32 41 Klasa A 25 36 26 36 Klasa B 14 39 14 39 Klasa C 1 33 1 25 Ogół 117 43 119 42 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] Rentowność aktywów ogółem, mierzona relacją wyniku finansowego netto do aktywów ogółem w przypadku blisko połowy klubów 43% (117 klubów) w 2013 roku była ujemna. Podobną sytuację obserwowano w przypadku rentowności sprze- daży, gdzie 42% badanych klubów wykazały ujemną wartość. Największy odsetek klubów z ujemną rentownością zarówno aktywów ogółem, jak i sprzedaży netto była u klubów IV (62%) i II ligi (44 i 50%). Na łączną kwotę przychodów klubów piłkarskich posiadających status po- żytku publicznego składały się przychody: z działalności nieodpłatnej i odpłatnej pożytku publicznego, z działalności gospodarczej, finansowej oraz pozostałe. Naj- więcej, bo 78% klubów prowadziło działalność nieodpłatną pożytku publicznego. Działalność odpłatną oraz działalność gospodarczą prowadziło odpowiednio: 14 i 24%. Wymienione dwie działalności prowadziły przede wszystkim kluby rozgrywa- jące mecze na szczeblu krajowym. Związane to jest z wyższymi w porównaniu do klubów regionalnych wpływami z działalności komercyjnej, tj. ze sprzedaży bile- tów, reklamy oraz zawieraniu umów sponsoringowych. Przychody i średnie procen- towe przychodów ogółem badanych klubów ze względu na poziom klasy rozgrywek oraz województwo przedstawiono w tabeli 9. http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ 16 Artur Wyszyński Tab. 9 Przychody, procent i średnie przychodów ogółem osiągnięte przez kluby w 2013 roku. Liczba klubów Przychody organizacji ogółem (zł) Procent sumy przycho- dów (%) Średnia aryt- metyczna przychodów ogółem (zł) Mediana przy- chodów ogółem (zł) I liga 3 5321008 8 1773669 2090560 II liga 10 12090363 17 1209036 1139851 III liga 26 19305397 28 742515 382187 IV liga 50 12080460 17 241609 214007 Klasa okręgowa 79 13286880 19 168188 103999 Klasa A 73 5300381 8 72608 52532 Klasa B 36 2636321 4 73231 45531 Klasa C 4 114800 0 28700 21651 Ogółem 281 70135610 100 249593 103626 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] Łączne przychody 281 klubów w 2013 roku wyniosły 70,1 mln złotych. Największy udział procentowy łącznych przychodach miały kluby z trzeciej oraz drugiej i czwartej ligi oraz klasy okręgowej. Ich udział w przychodach wynosił od- powiednio: 28, 17, 17 i 19 procent. Zaobserwowano, że istnieje silna korelacja wy- sokości uzyskanych przychodów w zależności od poziomu ligi, w jakiej występowa- ły badane kluby. Zarówno stosując średnią arytmetyczną, jak i medianę wynika, że kluby występujące w wyższej klasie rozgrywek piłki nożnej miały wyższe przycho- dy ogółem prowadzonej działalności. Najwyższe wartości średnich przychodów obserwowano w I lidze, które były o 62 (średnia arytmetyczna) i 97 (mediana) razy niż przychody w najniższej klasie rozgrywek, tj. w klasie C. Ze względu na status pożytku publicznego kluby uzyskały łącznie 1,4 mln złotych wpływów z 1% podatku dochodowego od osób fizycznych (tabela 10). Tab. 10 Wielkość i procent przychodów z 1% dla klubów ze względu na szczebel rozgrywek ligowych Przychody z 1% klubów (zł) Procent sumy przychodów z 1% (%) I liga 11428 0,8 II liga 109818 7,9 III liga 204181 14,7 IV liga 241794 17,4 Klasa okręgowa 480112 34,5 Klasa A 265099 19,0 http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ Wyniki ekonomiczne klubów sportowych o statusie pożytku publicznego w Polsce 17 Klasa B 74771 5,4 Klasa C 5181 0,4 Ogółem 1392384 100,0 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i meryto- rycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] Najwyższy udział, tj. 34,5% w ogólnej sumie przychodów z jednego pro- centa podatku dochodowego od osób fizycznych miały kluby z klasy okręgowej. Najniższy uzyskały kluby z I ligi oraz klasy C. Ze względu na siedzibę klubu, naj- większy udział w przychodach z jednego procentu miały kluby z województwa mazowieckiego - 19%, śląskiego - 18% oraz małopolskiego 11% (rysunek 2). Wy- nika to z faktu, że największa liczba zarejestrowanych klubów ogółem, uczestniczą- cych w rozgrywkach męskiej piłki nożnej zarejestrowana jest w tych wojewódz- twach. Rys. 2 Udział procentowy klubów z poszczególnych województw w przychodach z 1% podatku (%) Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] W przypadku pozostałych województw udział jednego procentu podatku w ogólnej sumie był niż 10%. Z informacji złożonych przez badane kluby do Departamentu Pożytku Publicznego wyróżniono następujące źródła przychodów badanych klubów: przy- chody z 1 procentu podatku dochodowego od osób fizycznych, źródła publiczne, źródła prywatne i pozostałe źródła. Strukturę wymienionych przychodów w przy- chodach ogółem dla klubów ze względu ma klasę rozgrywek pokazano w tabeli 11. http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ 18 Artur Wyszyński Tab. 11 Struktura przychodów ogółem: z 1% podatku od osób fizycznych, źródeł: publicznych, prywat- nych i innych w przychodach ogółem badanych klubów ze względu na szczebel rozgrywek (%) 1% podat- ku/przychody ogółem Źródła publicz- ne/przychody ogółem Źródła prywat- ne/przychody ogółem Źródła pozosta- łe/przychody ogółem I liga 2 20 0 78 II liga 1 38 11 50 III liga 2 45 14 38 IV liga 3 55 16 27 Klasa okręgowa 5 61 16 18 Klasa A 5 71 13 11 Klasa B 4 65 16 15 Klasa C 4 79 13 4 Ogół 4 61 15 21 Źródło: opracowanie na podstawie danych Bazy sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej – www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.] W strukturze przychodów badanych klubów podstawowym źródłem przy- chodów są środki publiczne – 61%. Zaobserwowano, że istnieje związek wysokości udziałów publicznych i pozostałych ze względu na klasę rozgrywkową. Najwyższy udział środków publicznych obserwowano w klubach regionalnych, u których wskaźnik ten wynosił od 55% w IV lidze do 79% w klasie C. Największy udział środków ze źródeł pozostałych miały kluby rozgrywające mecze na szczeblu krajo- wym, od 38 w I lidze do 78% w III lidze., Kluby I, II i III ligi mają charakter zawo- dowych drużyn piłki nożnej. Są to przedsiębiorstwa usługowe, które w ramach dzia- łalności operacyjnej oferują produkty i towary związane z działalnością sportową i pozasportową. Do produktów związanych ze sportem zaliczono usługi reklamowe na rzecz sponsorów i reklamodawców (eksponowanie logo i marek produktów spon- sora na stadionach klubu, koszulkach zawodników itp.) prawa do transmisji me- czów, sprzedaż: biletów na widowisko sportowe i pamiątek klubowych i inne. Na- tomiast kluby lig regionalnych mają charakter głównie amatorski. Z braku przycho- dów komercyjnych podstawowym źródłem finansowania ich działalności są środki pochodzące głównie z budżetów samorządowych. Z przeprowadzonej analizy wynika, że istotnym źródłem przychodów ba- danych klubów są środki prywatne. Średnia dla klubów wyniosła 15%. Do najważ- niejszych przychodów prywatnych zaliczono: składki członkowskie oraz darowizny od osób fizycznych i prawnych. Ponadto do innych przychodów prywatnych, które miały marginalne znaczenie miały wpływy m.in. z ofiarności publicznej (zbiórki publiczne, kwesty), ze spadków oraz z majątku szczególnie ze sprzedaży bądź wy- najmu składników majątkowych. Ze względu na status pożytku publicznego, jaki posiadają badane kluby wyróżniono przychody z jednego procentu podatku docho- dowego od osób fizycznych. Z przeprowadzonej analizy wynika, że średnia dla klubów ogółem wyniosła 4%. Najwyższą jego wartość obserwowano u klubów regionalnych tj. 4-5%, natomiast dla klubów I, II i III ligi 1-2%. http://www.sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ Wyniki ekonomiczne klubów sportowych o statusie pożytku publicznego w Polsce 19 Wnioski końcowe Na podstawie przeprowadzonej analizy finansowej badanych klubów pił- karskich posiadających status organizacji pożytku publicznego i uczestniczących w rozgrywkach piłki nożnej w sezonie 2013/2014 stwierdzono, że: - u wszystkich klubów niezależnie od poziomu klasy w jakiej rozgrywały mecze obserwowano niską wartość zasobów majątkowych. Dominującym składnikiem majątku były przede wszystkim aktywa obrotowe, gdzie głównym ich składnikiem były środki pieniężne w kasie bądź na rachunku bankowym. Służyły one przeważnie do regulowania zobowiązań bieżących; - średnie zadłużenie badanych klubów było bliskie 100%. W rezultacie blisko jedna trzecia klubów wykazała ujemną wartość kapitału własnego. Wśród nich 31 prowa- dziło działalność gospodarczą. Taka sytuacja, w myśl prawa upadłościowego i na- prawczego jest podstawą do ogłoszenia upadłości dla tych klubów sportowych, również mających formę stowarzyszeń, które prowadzą działalność gospodarczą; - większość klubów charakteryzuje się niskimi wskaźnikami płynności finansowej bieżącej. Średnia poniżej jedności oznacza, że na koniec roku 2013 kluby nie byłyby spłacić w całości swoich zobowiązań bieżących majątkiem obrotowym; - u blisko połowy klubów ujemną wartość rentowności majątku ogółem oraz ren- towności sprzedaży. Jest to wynikiem odnotowanych u blisko połowy klubów strat netto, oraz skumulowania strat za lata poprzednie; - w strukturze przychodów badanych klubów podstawowym źródłem są środki pu- bliczne. Do innych źródeł przychodów klubów zaliczono środki prywatne, pozostałe oraz przychody z 1% podatku od osób fizycznych. Z analizy struktury przychodów wynika, że istnieje związek w wysokości udziałów środków publicznych i pozosta- łych ze względu na klasę rozgrywkową. Najwyższy udział środków publicznych obserwowano w klubach regionalnych. W przypadku źródeł pozostałych, najwięk- szy udział miały w strukturze przychodów kluby rozgrywające mecze na szczeblu krajowym. Są to przedsiębiorstwa usługowe, które w ramach działalności operacyj- nej oferują produkty i towary związane z działalnością sportową i pozasportową. Reasumując, większość klubów piłkarskich posiadających status pożytku publicznego w Polsce znajduję się w złej sytuacji finansowej. Świadczą o tym uzy- skane przez nie wyniki ekonomiczne w obszarze płynności, rentowności oraz zadłu- żenia. Jednym z powodów złej sytuacji finansowej jest „uzależnienie” się klubów od środków publicznych, które u wielu z nich jest głównym źródłem finansowania działalności. Należy przypuszczać, że w przyszłości nastąpi wzrost klubów sporto- wych chcących uzyskać status organizacji pożytku publicznego, W rezultacie, wpływy z przychodów 1 procenta mogą zwiększyć przychody a tym samym wpły- nąć na poprawę ich sytuacji finansowej. 20 Artur Wyszyński Literatura 1. Baza sprawozdań finansowych i merytorycznych organizacji pożytku pu- blicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej - http://sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.]. 2. Ekstraklasa polskiego biznesu 2013, Ernst&Young - www.ey.com/pl [do- stęp dn. 20 listopada 2014 r.]. 3. Makowski G, 2008, Jeden procent niejedno ma imię, Trzeci Sektor nr 13. 4. Licencje klubowe - www.pzpn.pl/rozgrywki-klubowe/licencje-klubowe. 5. Podręcznik licencyjny dla klubów III ligi - www.pzpn.pl/public/system/files/site_content/692/917-Podręcznik Licen- cyjny dla Klubów III ligi na sezon 2015 2016.pdf [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.]. 6. Płonka M., 2008, Dylematy finansowania przedsiębiorczości społecznej w Ekonomia Społeczna 2008 nr 1. 7. Pomykalska B., Pomykalski P., 2014, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, wyd. PWN. 8. Sznajder A., 2012, Marketing sportu, Wyd. PWN, Warszawa 2014. 9. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Dz.U. z 2010 r., Nr 234, poz. 1536 z późn. zm. 10. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 roku, Prawo upadłościowe i naprawcze, Dz. U.2003 nr 60 poz. 535. 11. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 roku, Ustawa o sporcie, Dz. U. z 2014 roku poz.715. 12. www.90minut.pl [dostęp dn. 10 listopada 2014 r.]. 13. Piłkarska Liga finansowa rok – 2013, Czy pieniądze grają na boisku, Lipiec 2014 – Deloitte – www2.deloitte.com [dostęp dn. 20 listopada 2014 r.]. http://sprawozdaniaopp.mpips.gov.pl/ http://www.ey.com/pl http://www.pzpn.pl/rozgrywki-klubowe/licencje-klubowe http://www.90minut.pl/