mgr Aleksandra Leśniewska , dr Aneta Stosik , Zespół Coachingu Sportowego, Katedra Komunikacji 20 QUALITY IN SPORT 1 (2) 2016, s. 20-29, e-ISSN 2450-3118 Praca wpłynęła do redakcji 2 II 2016, praca została przyjęta do druku 10 III 2016 DOI: http://dx.doi.org/10.12775/QS.2016.002 PBN: https://pbn.nauka.gov.pl/sedno-webapp/works/723884 Aleksandra Leśniewska 1 , Aneta Stosik 2 Zespół Coachingu Sportowego, Katedra Komunikacji i Zarządzania w Sporcie, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Kwalifikacje i kompetencje trenerów personalnych a oczekiwania rynku pracy Personal trainers professional qualifications - demands of the labour market Streszczenie Rynek usług fitness w Polsce nieustannie i dynamicznie się rozwija. Kluby fitness oferują obecnie swoim klientom szeroką gamę usług, od zorganizowanych zajęć grupowych po indywidualne formy treningowe, takie jak trening personalny, który cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Jednak trenerzy personalni, mimo tak sprzyjających trendów rynkowych, borykają się aktualnie z problemem braku stan- dardów kwalifikacji zawodowych oraz niespójnym systemem kształcenia w Polsce. Celem artykułu była analiza oczekiwań kwalifikacji i kompetencji trenerów perso- nalnych z perspektywy wymagań rynku pracy – czyli oczekiwań pracodawców prowadzących rekrutacje w swoich organizacjach. Słowa kluczowe: trener personalny, usługi fitness, kwalifikacje i kompetencje, rynek pracy Abstract Fitness has been a growth industry over the past years and seems not to be saturated on the polish ground. Fitness clubs offer a wide range of services to their clients from group classes to individual trainings such as personal training. However, per- sonal trainers in Poland have conducive and effortless way to access to their profes- sion, they still struggle with the lack of professional standards and incoherent educa- tion; system. The main purpose of this article was to define what are the demands of the labour market in terms of required qualifications and competences for personal trainers who are taking part in recruitment process. Keywords: personal trainer, fitness services, qualifications and competencies, la- bour market 1 mgr Aleksandra Leśniewska, e-mail: aleksandra.lesniewska@awf.wroc.pl 2 dr Aneta Stosik, e-mail: stosik@awf.wroc.pl Kwalifikacje i kompetencje trenerów personalnych a oczekiwania rynku pracy 21 1. Wstęp Rynek usługowy w Polsce przeżywa dziś dynamiczny wzrost produktyw- ności w wielu dziedzinach tego sektora. Taki stan jest efektem nie tylko ekonomicz- nego, ale także społecznego czy kulturowego rozwoju gospodarki opartej na wiedzy (Cyrek 2011). Jednym z obszarów silnie rozwijających się w sektorze usług jest branża fitness. Obecnie Polska zajmuje dziewiąte miejsce wśród europejskich ryn- ków fitness z największym potencjałem (European Health & Fitness Market Report 2015), do klubów fitness, których jest już ponad 2500, uczęszcza 2,73 mln Polaków. Kluby fitness oferują dziś szerokie spektrum usług, od zorganizowanych grupowych zajęć choreograficznych przy muzyce (np. Zumba, Salsation), przez zajęcia fitness w postaci ćwiczeń wzmacniających (np. ABT, tabata, body workout, trening obwodowy), zajęcia typu body & mind (np. yoga, pilates, stretching), z wy- korzystaniem specjalistycznego sprzętu do treningu wydolnościowego (np. Indoor Cycling czy Race Walking), po indywidualne formy zajęć – takie jak treningi perso- nalne. Te ostatnie w odróżnieniu od pozostałych form fitness mogą być realizowane przez trenerów nie tylko w klubach fitness, ale także w specjalnie przygotowanych do tego studiach treningu personalnego, standardowych siłowniach, a nawet na świeżym powietrzu. Trening personalny cieszy się wciąż dużym zainteresowaniem nie tylko w Polsce, ale na świecie, o czym świadczyć mogą coroczne prognozy w badaniu światowych trendów fitness (strona internetowa ACSM’s Health and Fit- ness Journal), w których trening personalny od 2006 roku plasuje się w pierwszej dziesiątce. 2. Kim jest trener personalny? Pojęcie „trener personalny” jest dziś kojarzone z różnymi obszarami ak- tywności zawodowej i niejednokrotnie utożsamiane z takimi rolami jak doradca zawodowy, coach czy trener biznesu. Dla metodologicznego porządku wskazuje się, że trening personalny to specyficzna usługa fitness realizowana w formie „indywi- dualnie dobranego programu treningowego, który uwzględnia stan zdrowia i wytre- nowania klienta, jego predyspozycje fizyczne, styl życia, jak również osobiste upo- dobania” (Stasikowska 2011), opierająca się o specyficzne, wynikające z potrzeb i ambicji klienta, a także sugestii trenera cele. Trener personalny z kolei to wykwali- fikowany i doświadczony specjalista fitness, który jest autorem i realizatorem takie- go programu monitorującym progres treningowy swojego klienta oraz podtrzymują- cym jego motywację do ćwiczeń. 3. Trenerzy personalni na rynku pracy Każda dziedzina na rynku pracy wzbogaciła się przynajmniej o jeden za- wód na przestrzeni ostatnich lat (Nyga 2008). Tworzenie się nowych zawodów wy- musza poniekąd konieczność określania standardów kwalifikacyjnych oraz kompe- tencyjnych, jak i budowania odpowiednich ścieżek edukacyjnych dla tych profesji. 22 Aleksandra Leśniewska, Aneta Stosik Wykonywanie zawodu trenera personalnego wydaje się być dla wielu młodych osób niezwykle atrakcyjną propozycją kariery zawodowej, dlatego liczebność tej grupy wciąż rośnie. W Polsce otoczenie rynkowe dla trenerów personalnych jest niezwykle sprzyjające. Trening personalny cieszy się dużym zainteresowaniem, co oznacza, że trenerzy personalni z dużą łatwością znajdują pracę, powstają nowe kluby fitness oraz salki treningowe, ale rozwija się również rynek usług edukacyjnych oferujący rozmaite kursy, szkolenia, a także studia sprofilowane na trening personalny. Tak korzystane otoczenie dla rozwoju nowej profesji jest niewątpliwie pozytywnym zjawiskiem zarówno z ekonomicznej jak i społecznej perspektywy. Jednak proble- matyczną kwestią, z którą borykają się wciąż przedstawiciele tego zawodu, jest brak standardów w zakresie zdobywania kwalifikacji 3 i kompetencji 4 zawodowych. Standardami kwalifikacji zawodowych są formalne wymagania stawiane przedstawicielom różnych zawodów, dzięki którym jednostka nabywa odpowiednią wiedzę oraz umiejętności umożliwiające wykonywanie określonych zadań zawodo- wych. Przyjmują one postać norm akceptowanych przez środowisko zawodowe – przedstawicieli organizacji zawodowych, branżowych, pracodawców, pracobiorców czy innych podmiotów (Hunin i wsp. 2007). Powinny stanowić podstawę do projek- towania programów kształcenia i szkolenia zawodowego, konstruowania opisów stanowisk pracy uwzględniając zarówno wymagania kwalifikacyjne i kompetencyj- ne, ale także zadania i czynności, uprawienia oraz zakres odpowiedzialności na stanowisku pracy, a także określania potrzeb szkoleniowych pracowników. Weryfi- kacją tych standardów (kwalifikacji zawodowych) zajmować powinny się obiek- tywne i niezależne instytucje opierając się na stosownych wytycznych. Środowisko zawodowe trenerów personalnych jest przykładem, który obra- zuje, w jaki sposób brak wspomnianych standardów może wpływać na rynek pracy, rynek usług edukacyjnych oraz podejmowane przez przedstawicieli tego zawodu działania. 4. Cel pracy Aktualna sytuacja trenerów personalnych - łatwy dostęp do zawodu oraz sprzyjająca koniunktura w branży fitness czynią trenerów personalnych potrzebną i pożądaną grupą specjalistów. Jednak w obliczu braku standaryzacji zawodu ciekawą kwestią stają się odpowiedź na pytanie, jakiego przygotowania zawodowego ocze- kuje od trenerów personalnych współczesny rynek pracy? W związku z powyższym celem poznawczym w niniejszym artykule jest analiza wymagań kwalifikacyjnych oraz kompetencyjnych względem trenerów personalnych w kontekście oczekiwań przyszłych pracodawców. 3 Kwalifikacje to określony zestaw efektów uczenia potwierdzonych formalnie przez uprawnioną do tego instytucję (Słownik podstawowych terminów dotyczących Krajowego Systemu Kwalifikacji [dostęp online], s. 28). 4 Kompetencje są to dyspozycje jednostki pozwalające realizować zadania zawodowe na optymalnym poziomie (Leśniewska A., Identyfikacja kompetencji trenerów personalnych w usługach fitness, praca doktorska w przygotowaniu, AWF Wrocław 2016). Kwalifikacje i kompetencje trenerów personalnych a oczekiwania rynku pracy 23 5. Materiał i metoda badawcza W celu zdiagnozowania oczekiwań pracodawców zastosowano metodę ana- lizy dokumentów polegającą na prześledzeniu struktury i treści ofert pracy skiero- wanych do trenerów personalnych. Oferty pracy uwzględniające w swej strukturze zadania i obowiązki trenera personalnego, a także preferowane kwalifikacje oraz kompetencje w niniejszej pracy są postrzegane jako wyraz oczekiwań rynkowych, a tym samym opis sylwetki idealnego kandydata. Materiał badawczy pozyskiwano z ogólnopolskich internetowych portali pracy, stron klubów fitness oraz portali bran- żowych w okresie czerwiec – grudzień 2015 roku. Oferty pracy wyszukiwane były po słowach kluczowych („trener personalny”) na najbardziej popularnych portalach (takich jak Pracuj.pl, Praca.pl, Gumtree.pl, OLX.pl, GazetaPraca.pl, InfoPraca.pl i inne) oraz w wyszukiwarce Google („oferty pracy trener personalny”). Z analizy odrzucono oferty, które zawierały jedynie prośby o nadsyłanie aplikacji, kontakt do pracodawcy oraz wszystkie te oferty, które dedykowane były jednocześnie dla in- nych stanowisk (np. instruktora fitness, instruktora siłowni, dietetyk, trener odży- wiania). W wyniku tej selekcji analizie właściwej poddano 61 ogłoszeń spośród wszystkich 73 oferty pracy. 6. Wyniki Spośród przeanalizowanych ofert 74% stanowiły ogłoszenia klubów fit- ness, pozostałe ogłoszenia zamieszczane były przez studia treningowe (5%), hotele z centrum wellness (5%) oraz inne niedookreślone w opisie. Największa liczba ogło- szeń pochodziła z Warszawy (28%), Krakowa (8%), Wrocławia (6,5%), Poznania (3,3%), Sosnowca (3,3%), Lublina (3,3%), Łódź (3,3%) i innych miast z całej Pol- ski. Wykres 1. Pochodzenie ofert – typ organizacji Źródło: Opracowanie własne kluby fitness studia treningu personalnego centra wellness inne 0% 20% 40% 60% 80% 100% 24 Aleksandra Leśniewska, Aneta Stosik Wykres 2. Pochodzenie ofert – lokalizacja Źródło: Opracowanie własne Jedynie połowa pracodawców (54,55%) dokonała specyfikacji zadań oraz obowiązków, które wypełniać miałaby osoba zatrudniona na stanowisku trenera personalnego. Wśród najczęstszych zadań wymieniano: prowadzenie treningów personalnych (93,3%), udzielanie porad treningowych (56,7%), podtrzymywanie pozytywnej atmosfery w klubie i we współpracy z klientem (50%) oraz dbałość o porządek i czystość w klubie/studio (46,7%). Wykres 3. Specyfikacja zadań trenera personalnego Źródło: Opracowanie własne Brak specyfikacji zadań trenera personalnego w połowie ogłoszeń może za- stanawiać, dlaczego pracodawcy nie definiują zakresu usług, które świadczy ich organizacja? Co więcej, dość widoczna w pozostałych anonsach dysproporcja po- między wydawałoby się kluczowymi zadaniami trenerów personalnych, jakim są np. Warszawa Kraków Wrocław Poznań Sosnowiec Lublin Łódz pozostałe 0% 20% 40% 60% 80% 100% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% dbałośc o bezpieczeństwo klienta/w klubie motywowanie klientów do aktywności ruchowej dbałość o sprzęt budowanie relacji z klientem udzielanie porad dietetycznych dbanie o wizerunek klubu/studia wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań projektowanie programów treningowych utrzymywanie wysokiej jakości obsługi klienta pozyskiwanie nowych klientów dbanie o czystośc i porządek w klubie/studio utrzymywanie pozytywnej atmosfery udzielanie porad treningowych prowadzenie treningów personalnych Kwalifikacje i kompetencje trenerów personalnych a oczekiwania rynku pracy 25 budowanie relacji z klientem, podtrzymywanie jego wysokiej motywacji do ćwi- czeń, a mniej istotnymi z punktu widzenia jakości świadczonych usług zadaniami polegającymi np. na utrzymywaniu czystości w klubie/studio nasuwa pytanie, czy może to wynikać z braku umiejętności tworzenia opisów stanowiskowych, czy być może z trudności w zdefiniowaniu tak specyficznej usługi jaką jest trening personal- ny, a tym samym zadań samego trenera? Analiza oczekiwań w zakresie preferowanych kwalifikacji trenerów perso- nalnych wykazała, że jedynie 36,4% pracodawców oczekuje od kandydatów wyż- szego wykształcenia, z czego ¼ sprecyzowała (27,3%) preferowany profil kształce- nia i we wszystkich przypadkach były to kierunki związane z szeroko pojętą kulturą fizyczną (53% kierunek Sport, pojedyncze wskazania dla kierunku Fizjoterapii, Wychowania Fizycznego, Fitness, Treningu Personalnego, Dietetyki bądź ogólnie uczelnie AWF). Wykres 4. Oczekiwania pracodawców w zakresie posiadanego przez kandydatów poziomu wykształcenia Źródło: Opracowanie własne Aż 80 % pracodawców oczekuje od kandydatów posiadania kwalifikacji dodatkowych, ale połowa z nich (50,9%) uszczegóławia ich obszar tematyczny. Wykres 5 prezentuje preferowane przez pracodawców kierunki kształcenia podej- mowane w trybie realizacji szkoleń i kursów. Najczęściej wskazywane obszary to trening personalny (27,3%), fitness (25,5%), dietetyka (20%) oraz ćwiczenia siło- we/kulturystyka (12,7%), najrzadziej wskazywano kursy instruktorskie w rekreacji (1,8%), przygotowanie fizjoterapeutyczne (1,8%) oraz suplementacja (3,6%). Jednak analizując zastosowaną w ofertach terminologię można odnieść wrażenie, że jest ona nie tylko niespójna, ale czasem również niekonsekwentna. Pracodawcy oczekują od kandydatów jednocześnie kwalifikacji w obszarze sportu, rekreacji, rehabilitacji i fizjoterapii, które jako formy udziału w kulturze fizycznej spełniają różne funkcje i realizują odmienne cele, a także wskazują obszary bardziej i mniej szczegółowe, takie jak ćwiczenia siłowe czy trening personalny, ale i fitness, w którym oba elementy się zawierają. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100% brak preferencji wykształcenie wyższe - wymagane wykształcenie wyższe - mile widziane wykształcenie średnie 26 Aleksandra Leśniewska, Aneta Stosik Wykres 5. Obszary tematyczne kwalifikacji dodatkowych oczekiwanych u kandy- datów Źródło: Opracowanie własne Zdecydowana większość pracodawców zakomunikowała swoje oczekiwa- nia w obszarze kompetencji (93%), w 61 przeanalizowanych ofertach znalazły się 43 różne kompetencje, poniższa tabela (ryc. 1) prezentuje ich różnorodność. Warto zaznaczyć, że elementy tego zbioru stanowią preferowane przez pracodawców „kompetencje” i taką w tym opracowaniu oprawą pojęciową zostały opatrzone. Ryc. 1. Preferowane kompetencje trenera personalnego w opinii pracodawców Źródło: Opracowanie własne Aby uporządkować wszystkie wskazywane przez pracodawców kompeten- cje, opracowano klasyfikację kompetencji bazującą na modelu G. Filipowicza (2014), która w swej oryginalnej wersji wyróżnia kompetencje poznawcze, społecz- ne, osobiste, biznesowe, firmowe i menedżerskie. Z uwagi na specyfikę analizowa- 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% fizjoterapia rekreacja suplementacja sport rehabilitacja kulturystyka/ćwiczenia siłowe dietetyka fitness trening personalny pasja do podejmowania aktywności fizycznej znajomość zasad korzystania ze sprzętu na siłowni umiejętność nawiązywania i podtrzymywania relacji z klientem pomysłowość dyspozycyjność chęć podejmowania wyzwań umiejętność kreowania wizerunku klubu odpowiedzialność orientacja na potrzeby klienta miłe usposobienie uczciwość wysoka higiena pracy sumienność znajomość języka angielskiego odporność na stres otwartość znajomość ćwiczeń siłowych wysoka kultura osobista sportowa aparycja chęć rozwoju orientacja na cel przebojowość i charyzma znajomość zagadnień z dietetyk chęć pomagania innym umiejętność układania planów treningowych wiedza biologiczna samodzielność dynamika w działaniu komunikatywność elastyczność konkretność umiejętność planowania i organizowania pracy własnej umiejętność pracy w zespole proaktywność i przejmowanie inicjatywy cierpliwość wysoki standard obsługi klienta (profesjonalizm) umiejętność dostosowania się do standardów pracy OCZEKIWANE KOMPETENCJE TRENERA PER- SONALNEGO Kwalifikacje i kompetencje trenerów personalnych a oczekiwania rynku pracy 27 kompetencje organizacyjne kompetencje specjalistyczne kompetencje poznawcze kompetencje społeczne kompetencje osobiste nego stanowiska pracy, dokonano modyfikacji tego modelu, jego kształt prezentuje ryc. 1. Segmentacja wszystkich zmiennych pozwoliła ukazać, że na kompetencje o charakterze społecznym i osobistym, pracodawcy kładą największy nacisk. Do naj- częściej wymienianych można zaliczyć komunikatywność, pozytywne nastawienie do ludzi, cierpliwość, optymizm, wysoka kultura osobista czy umiejętność nawią- zywania relacji z klientem. Projektowanie planów treningowych czy umiejętności obsługi maszyn, zaklasyfikowane jako kompetencje specjalistyczne, były znacznie rzadziej wskazywane i uznawane za mniej priorytetowe. Ryc. 2. Preferowane kompetencje trenerów personalnych – w opinii pracodawców Źródło: Opracowanie własne Tak duża liczba wskazań oraz wyraźny ich kierunek na kompetencje z grupy osobistych oraz społecznych pozostaje w ostrym kontraście do wymagań pracodawców dotyczących kwalifikacji zawodowych, których oczekiwano nie tylko w dużo mniejszym stopniu, ale także były znacznie one znacznie bardziej zróżnico- wane. Implikacją tych danych może być wniosek, że podstawą odpowiedniego przygotowania zawodowego dla trenerów personalnych są głównie kompetencje „miękkie”, dzięki którym potrafią nawiązać i podtrzymać relację z klientem, zaspo- koić jego potrzeby oraz poprzez wpływ osobisty zagwarantować im satysfakcję z usługi. 7. Podsumowanie Podsumowując powyższe rozważania, można stwierdzić, że pracodawcy powinni określić bardziej spójne i precyzyjne kryteria rekrutacyjne dla trenerów personalnych starających się o pracę w ich organizacjach. Do tego niewątpliwie 9% 42% 32% 6% 11% 28 Aleksandra Leśniewska, Aneta Stosik potrzebują pewnej wykładni, którą mógłby być ujednolicony system kształcenia oraz szczegółowo określone standardy kwalifikacyjne. Wyspecyfikowanie takich standardów pomogłoby pracodawcom budować pełne i kompletne opisy stanowi- skowe, określać dokładne zadania i obowiązki trenera personalnego, projektować systemy oceny pracowniczej, a w efekcie tego także ścieżki rozwoju i doskonalenia zawodowego dla swoich podwładnych. Co więcej, określenie wspomnianych stan- dardów pozwoliłoby ustalić, czy trener personalny powinien być instruktorem ćwi- czeń siłowych, który realizuje plan treningowym z klientem i otacza się gronem specjalistów (dietetyków, fizjoterapeutów, rehabilitantów), którzy będą uzupełniać jego deficyty kompetencyjne, czy też powinien być wysoko wyspecjalizowanym samodzielnym profesjonalistą, posiadającym pełne wykształcenie oraz komplemen- tarną i rozległą wiedzę. Niewątpliwie jednak i niezależnie od posiadanego wykształ- cenia oraz dodatkowych kwalifikacji, w opinii potencjalnych pracodawców trener personalny powinien być osobą posiadającą wysokie kompetencje intra- i interper- sonalne, które mogą przede wszystkim skutecznie wspierać jego działania zoriento- wane na budowanie i rozwijanie relacji z klientem oraz wpływać na jego zadowole- nie. Literatura 1. Cyrek M, Sektor usług w Polsce jako obszar zatrudnienia w uwarunkowa- niach gospodarki opartej na wiedzy, Nierówności Społeczne a Wzrost Go- spodarczy, 2011, nr 18. 2. Filipowicz G., Zarzadzanie kompetencjami zawodowymi, Wolters Kulwer, 2014. 3. Hunin M., Jeruszka U., Kramek Z., Krajowe standardy kwalifikacji zawo- dowych – analiza wykorzystania i identyfikacja potrzeb, Gdynia 2007. 4. Leśniewska A., Identyfikacja kompetencji trenerów personalnych w usłu- gach fitness, praca doktorska w przygotowaniu, AWF Wrocław 2016. 5. Madeson M. N., Hultquist Ch. N., A. Church A, Fischer L., A phenomeno- logical investigation of women’s experiences with personal training, Inter- national Journal of Exercise Science, 2010, vol. 3, issue 3, art.13, dostęp online:http://digitalcommons.wku.edu/ijes/vol3/iss3/13 6. Maguire J.S., Fit and flexible: The fitness industry, personal trainers and emotional service labor, “Sociology of Sport Journal” 2001, Nr 18 Źródła internetowe 7. European Health and Fitness Market Report 2015 [dostęp online] http://www.europeactive.eu/blog/europeactive-and-deloitte-publish-new- official-european-health-fitness-market-report. 8. Na polskim rynku przybywa sieci fitness [dostęp online] http://www.propertynews.pl/centra-handlowe/na-polskim-rynku-przybywa- sieci-fitness,27061.html. 9. National Strenght and Conditioning Association [dostęp online] http://www.nsca.com/Certification/CPT/. 10. Nyga K., Nowe zawody przyszłością na rynku pracy, portal Rynekpracy.pl (Sedlak&Sedlak) [dostęp online z dnia 15.05.2008r.], http://www.rynekpracy.pl/artykul.php/typ.1/kategoria_glowna.29/wpis.37. http://digitalcommons.wku.edu/ijes/vol3/iss3/13 Kwalifikacje i kompetencje trenerów personalnych a oczekiwania rynku pracy 29 11. Siłownie i kluby fitness to zyskowny biznes. Polski rynek do 2017 r. uro- śnie trzykrotnie [dostęp online z dnia 17.04.2014r.], http://www.biznes.newseria.pl/news/sport/silownie_i_kluby_fitness,p15224 92344. 12. Słownik podstawowych terminów KSK [dostęp online]: http://www.kwalifikacje.edu.pl/images/download/Publikacje/Slownik_na_s trone.pdf. 13. Stasikowska I, Gwiazda w klubie fitness, “Fitness Wellness & SPA Management International” 2011, Nr 5/11, s. 27 [dostęp online], http://www.fitness- om.pl/cms/zalaczone_pliki/Artyku%C5%82_Trener_Personalny_Fitnes s_Managment_2011.pdf. 14. Worldwide survey of fitness trends for 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, ACSM'S Health & Fitness Journal, [dostęp online] http://journals.lww.com/acsmhealthfitness/pages/results.aspx?txtkeywords =Worldwide+Survey+Reveals+Fitness+Trends 15. www.biznes.newseria.pl