QUALITY IN SPORT 2 (2) 2016, s. 7-18, e-ISSN 2450-3118

Praca wpłynęła do redakcji 4 II 2016, praca została przyjęta do druku 8 IV 2016

DOI: http://dx.doi.org/10.12775/QS.2016.007
PBN: https://pbn.nauka.gov.pl/sedno-webapp/works/725599

Ryszard Panfil

Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

Paradygmat identyfikowania makro zdarzeń sportowych

– analiza krytyczna
A paradigm for identifying macro-events in sports - a critical analysis

Streszczenie

Sformułowany przed transformacją ustrojową w Polsce paradygmat sportu

postrzeganego jako zunifikowany i sformalizowany system jest nieadekwatny do

aktualnych realiów różnicujących się jakościowo makro zdarzeń sportowych. Celem

publikacji stało się więc:

• przedstawienie krytycznej oceny nieadekwatności do obecnych realiów pa-
radygmatu organizacji sportu jako zunifikowanego i sformalizowanego sys-

temu,

• zdefiniowanie pragmatycznego paradygmatu sportu pozwalającego na
identyfikację zróżnicowanych jakościowo makr zdarzeń sportowych, w

tym: wyczynu sportowego i fitness sportowego jako zdarzeń innowa-

cyjnych i sportów klasyfikowanych i biznesowych jako zdarzeń kla-

sycznych.
Uwzględnianie aksjologicznej odrębności makro zdarzeń sportowych iden-

tyfikowanych w przestrzeni społecznej pozwoli na racjonalne ewaluowanie, z wyko-

rzystaniem adekwatnych kryteriów, jakości działań podejmowanych w odrębnych

rodzajach aktywności sportowej człowieka.

Słowa kluczowe: paradygmat, makro zdarzenia sportowe, zróżnicowanie jakościo-

Abstract

In the times before the democratic transition, the dominant paradigm de-

scribing Polish sport as a unified, formalised system. It seems, however, that such a

vision is entirely inadequate for explaining present realities, whereby sport compris-

es various qualitatively diverse macro-scale events. The purpose of this publication

is to:

 present a critical appraisal of the paradigm of sport as a unified system and
explain its inadequacy in the face of current realities

 propose a pragmatic paradigm of sport that would provide for the possibil-
ity of distinguishing between various qualitatively diverse macro-events,

1
prof. dr hab. Ryszard Panfil, e-mail panfil@op.pl

8 Ryszard Panfil

including athletic challenges and competitive fitness as innovative

events, as well as competitive sport and commercial sport as traditional

events.
Accounting for axiological differences between various macro-events identified in

the social context makes it possible to rationally evaluate the qualities in different

types of sport activity by employing relevant criteria.

Keywords: paradigm, macro-events in sports, differences in qualities

1. Wstęp

Współczesny sport w coraz szerszym wymiarze staje się egalitarną prze-

strzenią społeczną, w której każdy zainteresowany uczestnictwem w nim może zna-

leźć ścieżkę samorealizacji, uprawiając sport lub aktywnie wspierając jego rozwój.

Ten nowy wymiar sportu, poszerzający jego społeczną użyteczność, wymaga sfor-

mułowania paradygmatu, który umożliwi postrzeganie go jako egalitarnej i ela-

stycznej organizacji wypełnionej dynamiczną siecią wpływów i reakcji zachodzą-

cych pomiędzy uczestnikami życia sportowego, pełniącymi w nim różne role.

Racjonalne identyfikowanie makro zdarzeń sportowych wymaga więc

sformułowania pragmatycznego semantycznie i rzeczowo paradygmatu, do którego

odnoszone będą identyfikowane zdarzenia. Wydaje się, że „odziedziczony” sprzed

transformacji ustrojowej w Polsce paradygmat sportu postrzeganego jako zunifiko-

wany i sformalizowany system jest nieadekwatny do aktualnych realiów różnicują-

cej się w sporcie sieci procesów i emergentno-atroficznych interakcji. Tak więc

wyjaśnianie zmian zachodzących we współczesnym sporcie, w którym osoby ak-

tywne motorycznie mogą realizować coraz bardziej zróżnicowane potrzeby i zainte-

resowania wymaga postrzegania różnych rodzajów aktywności motorycznej ludzi

jako elastycznej przestrzeni społecznej, w której zachodzą zróżnicowane jakościowo

procesy. Biorąc powyższe pod uwagę, sformułowano cele publikacji, które objęły w

kolejności:

 dokonanie krytycznej oceny paradygmatu organizacji sportu jako zuni-
fikowanej przestrzeni społecznej i uzasadnienie jego nieadekwatności

do współczesnych realiów sportu w Polsce,

 biorąc pod uwagę odrębności rodzajów aktywności sportowej człowie-
ka i cykliczność życia zdarzeń społecznych, w tym sportowych, przed-

stawiono pragmatyczny paradygmat tych zdarzeń

Publikacja ma wymiar koncepcyjno-pragmatyczny. Paradygmatem identy-

fikowania sportu jako sieciowo-procesowego zjawiska społecznego stała się prag-

matyczna socjologia organizacji sportu oraz refleksja teoretyczna i praktyczna Auto-

ra, jako trenera i managera.

Paradygmat identyfikowania makro zdarzeń sportowych – analiza krytyczna 9

2. Krytyczna ocena paradygmatów organizacji sportu

Panfil (1989, 1991) zauważył, że w podlegającej transformacji przestrzeni

społecznej sportu nasila się dywersyfikacja celów realizowanych w tej przestrzeni, a

to powinno stanowić kryterium różnicowania koncepcji zarządzania instytucjami

sportowymi. Transformacja ustroju społecznej przestrzeni sportu zachodzi jednak

zbyt wolno i jest ciągle próbą reformowania paradygmatu „odziedziczonego” z

przeszłości. Model postrzegania sportu w Polsce nadal wynika z silnie utrwalonego

w świadomości interesariuszy wizerunku organizacji sportu jako sformalizowanego

systemu, który wymaga centralnego administrowania (wcześniej przez Instytucje

Państwowe teraz przez Związki Sportowe). Paradygmat identyfikowania przestrzeni

społecznej sportu nadal w istotny sposób wyznacza zunifikowana aksjologia, w

tym szczególnie założenie, że istotą sportu jest sformalizowana klasyfikacja wyni-

ków uzyskiwanych w rywalizacji sportowej a koncepcje systemowe stanowią pod-

stawę hierarchicznego organizowania sformalizowanych struktur (patrz konstrukcja

Ustawy o Sporcie z 2010 roku). Krytyczna ocena koncepcji rozwoju makro zdarzeń

sportowych może być prowadzona w kontekście podejścia do organizacji tych zda-

rzeń oraz w ujęciu personalnym w odniesieniu do aktywności uczestników makro

zdarzeń sportowych.

2.1. Koncepcje rozwoju makro zdarzeń sportowych - ujęcie organizacyjne

Cykl życia jest jednym z najczęściej stosowanych koncepcji identyfikowania

zdarzeń społecznych. Cykl życia zdarzeń społecznych w tym sportowych oznacza

następstwo kolejnych jego form rozwojowych, wykazujących określone różnice, tak

pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Są one stymulowane przez różnego

rodzaju siły wewnętrzne i zewnętrzne. Ich poznanie ma istotne znaczenie z punktu

widzenia dynamiki rozwoju zdarzeń sportowych. Każde zdarzenie społeczne ma

własną krzywą, która odzwierciedla długość poszczególnych faz jego życia oraz

intensywność i wymiar rozwoju w każdej z tych faz. Mimo różnic w przebiegu

krzywej życia poszczególnych makro zdarzeń sportowych zasadniczo można wy-

różnić cztery podstawowe fazy ich życia:

 Faza 1 – identyfikacja zdarzenia społecznego (sportowego) w przestrzeni
społecznej,

 Faza 2 – wzrost zainteresowania i tożsamości zdarzenia w przestrzeni spo-
łecznej,

 Faza 3 - dojrzałość i nasycenie zdarzeniem sportowym przestrzeni społecz-
nej,

 Faza 4 – „starzenie” się zdarzenia i spadek społecznego zainteresowania
nim.

Dostępne w publikacjach koncepcje wyznaczające paradygmat identyfiko-

wania sportu jako makro zdarzenia społecznego dotyczą jedynie sportu klasyfiko-

wanego i częściowo biznesu sportowego (Krawczyk 1983, Otman 2001, Chadwick

za Sznajder 2008, Żyśko 2008, Ustawa o sporcie z 2010 roku, Panfil 2012, Strategia

rozwoju sportu w Polsce 2015). Przejawia się to w opisywaniu procesów zachodzą-

10 Ryszard Panfil

cych w sporcie w ujęciu systemowym i instytucjonalizowanym, odnosząc procesy

głównie do sportów klasyfikowanych. W publikacjach uwzględnia się także procesy

zróżnicowanej komercjalizacji poszczególnych sportów np. dominującej w przypad-

ku piłki nożnej czy kolarstwa i niewielkiej jak w przypadku wioślarstwa.

Krawczyk (1983) wyróżnia cztery modele współczesnego sportu klasyfikowa-

nego, różnicując je w zależności od znaczenia czynnika ekonomicznego w aktywno-

ści sportowej.

Model sportu w pełni amatorskiego polega na tym, że zawodnicy uprawiają

sport w sposób całkowicie bezinteresowny i nie otrzymują za to bezpośrednio lub

pośrednio żadnego wynagrodzenia. Do tego modelu można zaliczyć niższe poziomy

sportu klasyfikowanego, np. lokalne rozgrywki sportowe i sport szkolny.

Model sportu nie w pełni amatorskiego polega na tym, że zawodnicy, dążąc

do uzyskania najlepszych wyników, podejmują systematyczne treningi i poddają się

dyscyplinie szkolenia sportowego. Sport wypełnia im znaczną część czasu wolnego

po pracy zawodowej lub zajęciach na uczelni. Z taką działalnością wiąże się otrzy-

mywanie wsparcia finansowego: stypendiów, nagród pieniężnych za zwycięstwa lub

zwrot kosztów podróży na miejsce meczów. Podstawowym celem jest współzawod-

nictwo sportowe i osiąganie najlepszych wyników, a nie powiększanie swych zaso-

bów finansowych.

W modelu sportu nie w pełni zawodowego jego uczestnicy angażują się sil-

niej w daną dyscyplinę sportu. Sportowcy nie zawierają z klubem żadnej umowy,

lub jest to umowa honorowa. Jednak w miarę uzyskiwania coraz lepszych wyników

zwiększa się kwota wsparcia finansowego otrzymywanego od klubu. Gdy zawodnik

odgrywa coraz większą rolę na rynku sportowym i następuje jego transfer do lep-

szego klubu, wtedy otrzymuje część sumy transferowej.

Model sportu w pełni zawodowego dotyczy sportowców osiągających wy-

niki na najwyższym poziomie, uczestniczących w widowiskach sportowych. Zawie-

rają oni kontrakty z klubami na warunkach wynegocjowanych przez partnerów

umowy.

Chadwick (za Sznajder 2008) wyróżnia etapy rozwoju sportu klasyfikowane-

go, wskazując na etapy ewolucyjne i rewolucyjne:

• etap 1 – etap początkowy, który przebiega ewolucyjnie; jest to

etap powstawania sportu, który wyłania się z dawnych tradycji ludowych;

• etap 2 – kodyfikacja sportu, która polega na ustalaniu i precyzo-

waniu przepisów w danej dyscyplinie sportu; są też tworzone ramy organizacyj-

ne sportu, np. organizowanie ligi rozgrywek;

• etap 3 – stratyfikacja sportu przebiega ewolucyjnie; podmioty

odpowiedzialne za kierowanie daną dyscypliną sportu wprowadzają zmiany w

przepisach i jej organizacji; prowadzi się promocję dyscypliny sportowej, ale

rozwój sportu ciągle ma cechy sportu amatorskiego;

• etap 4 – profesjonalizacja sportu następuje wówczas, gdy sport

staje się coraz popularniejszy i wzrasta zainteresowanie widzów, którzy są

skłonni płacić za oglądanie widowisk sportowych; pojawiają się także inwesto-

rzy, chcący finansować kluby w celach komercyjnych. Dzięki temu sportowcy

mogą uzyskiwać honoraria za swoje występy na arenach sportowych, początko-

wo są to tzw. koszty utraconych możliwości. Na tym etapie dosyć trudno okre-

Paradygmat identyfikowania makro zdarzeń sportowych – analiza krytyczna 11

ślić granicę między sportem amatorskim a sportem zawodowym jednak czołowi

sportowcy zaczynają traktować uprawianie sportu jako zajęcie podstawowe;

• etap 5 – postprofesjonalizacja to kontynuacja etapu poprzednie-

go. Na tym etapie sport seniorów jest już w pełni zawodowy, a sport młodzieżo-

wy ma charakter amatorski;

• etap 6 – komercjalizacja sportu to efekt jego rozwoju i wzrostu

popularności, co powoduje, że rozmaite organizacje i firmy dostrzegają jego

znaczenie biznesowe i okazję do wykorzystania w celach komercyjnych. Nastę-

puje rozwój marketingu sportu, także w coraz większym stopniu stosuje się

sponsoring, nasila się konkurencja między klubami, które działając w warunkach

rynkowych, mogą osiągnąć sukces komercyjny, ale też narażają się na ryzyko

niepowodzenia i bankructwa;

• etap 7 – postkomercjalizacja to najwyższy etap rozwoju sportu i

w niewielu przypadkach można powiedzieć, że został on osiągnięty. Dosyć po-

wszechnie uważa się, że ten etap rozwoju osiągnęła tzw. Wielka Czwórka ame-

rykańskich lig, czyli NHL (ang. National Hockey League), NBA (ang. National

Basketball Association), NFL (ang. National Football League), i MLB (ang. Ma-

jor League Baseball); w Europie do tego etapu zbliża się piłka nożna, a wyścigi

Formuły 1 osiągnęły go już przynajmniej kilka lat temu.

Ryc. 1. Etapy rozwoju sportu w Europie

Źródło: za Panfil 2012

Analizując proces rozwoju sportu klasyfikowanego w Europie Panfil ( 2012)

wyróżnił charakterystyczne etapy, realizowanego w różnym tempie, równoległego

rozwoju zarówno sportu publicznego jak i rynkowego ( ryc. 1). Etap amatorskiego

12 Ryszard Panfil

uprawiania sportu to okres XIX i początek XX wieku. Etap ten składa się z dwóch

przenikających się podetapów w tym identyfikowania sportu obejmującego wyzna-

czanie społecznych reguł i warunków wyodrębniających sport w rzeczywistości

społecznej oraz podetap formalizacji sportu w trakcie, którego powstały struktury

organizacyjne (kluby i związki sportowe), ustalono formalne reguły uprawiania

poszczególnych dyscyplin i utworzono hierarchiczne systemy rozgrywek (współza-

wodnictwa).

Etap celowościowego różnicowania to okres wyodrębniania się ze sportu ama-

torskiego sportu publicznego stanowiącego dominująca część sportu jako zjawiska

społecznego i sportu rynkowego uprawianego w celach zarobkowych. Ze względu

na powszechność zainteresowania i realizowane cele stawiana przed instytucjami

samorządowymi i państwowymi, sport publiczny wspierany jest przez instytucje

publiczne, samorządowe w przypadku klubów sportowych działających, jako stowa-

rzyszenia lub państwowe w przypadku reprezentacji narodowych prowadzonych

przez związki sportowe. Natomiast rozwój sportu rynkowego opiera się na mechani-

zmach rynkowych, wyznaczane pogłębiająca się komercjalizacją sportu klasyfiko-

wanego.

Etap celowościowego różnicowania sportu uzasadnia identyfikację kolejnego

etapu tj. profesjonalizacji sportu, zarówno publicznego, jak i rynkowego. Angażo-

wania coraz większych środków publicznych w rozwój sportu publicznego wymaga,

profesjonalnego zarządzania nimi przez osoby o odpowiednich kompetencjach.

Kompetencje tzw. działaczy społecznych, uzyskiwane w praktyce metodą „prób i

błędów” stają się już niewystarczające. Natomiast ciągły wzrost zainteresowania

sportem ze strony: widzów, mediów i sponsorów powoduje, że także sport rynkowy

dynamicznie się rozwijają i przekształca się w produkt sportowy. Sportowcy mogą,

więc traktować uprawianie sportu, jako podstawową działalność zawodową, także

osoby tworzące warunki do zawodowego uprawiania sportu, czyli trenerzy i mene-

dżerowie mogą zawodowo wykonywać swoje zadania. Ze względu na ryzyko wią-

żące się z rynkowym wymiarem sportu, zadania te także muszą być wykonywane

racjonalnie, ekonomicznie i odpowiedzialnie.

Kolejny etap rozwoju sportu to etap ekonomizacji. W przypadku sportu pu-

blicznego ekonomizacja wiąże się z efektywnym osiąganiem celów społecznych z

uwzględnieniem społecznej wydajności podejmowanych przedsięwzięć i oszczędno-

ści w dysponowaniu zasobami publicznymi (infrastrukturą i finansami). Natomiast

proces komercjalizacji sportu rynkowego wyznaczany jest wynikami analizy eko-

nomicznej uwzględniającej wartość rynkową produktu sportowego wyrażoną aktu-

alnym i przewidywanym zainteresowaniem klientów indywidualnych (sympatyków

i kibiców) oraz korporacyjnych (mediów, sponsorów, udziałowców) produktem, w

stosunku do ponoszonych i przewidywanych kosztów. Sukces tego etapu rozwoju

sportu uzależniony jest od trafnej oceny pojemności rynku i antycypowaniu ryzyka.

Wydaje się, że w przyszłości szansą rozwoju sportu będą przedsięwzięcia pu-

bliczno-rynkowe, podlegające jednocześnie weryfikacji społecznej jak i rynkowej.

Na tym etapie sport będzie podlegał postidentyfikacji jako nowa jakość. Ekonomi-

zacja społeczna działalności sportowej może umożliwiać dalszy rozwój sportu po-

strzeganego jako działanie komercyjne uwzględniające potrzeby społeczne (spo-

łeczna odpowiedzialność sportu jako biznesu)

Paradygmat identyfikowania makro zdarzeń sportowych – analiza krytyczna 13

2.2. Koncepcje uprawiania sportu – ujęcie personalne

Jeden z najbardziej popularnych modeli elitarnego uprawiania sportu w

przestrzeni społecznej tzw. LTAD został stworzony przez Balyia i Hamiltona

(1995). Model LTAD nakreśla idealną ścieżkę, dwufazowego rozwoju sportowego

w społecznej przestrzeni sportu tj. od chwili, gdy dzieci rozpoczynają przygodę ze

sportem do momentu realizowania kariery sportowej.

Model LTAD pozwala wprawdzie na wyznaczenie kryteriów różnicujących

fazy uprawiania sportu, jednak jest on wysoce selektywny, gdyż dotyczy jedynie

wybranego wymiaru uprawiania sportu tj. ścieżki prowadzącej do uzyskania wyso-

kiego poziomu sportowego. Nie uwzględnia innych ważnych społecznie ścieżek

identyfikowanych w społecznej przestrzeni sportu egalitaryzujących uczestniczenie

w sporcie bez konieczności przejawiania uzdolnień psychofizycznych. W oparciu o

badania i dane terenowe Lyle (2002) opisując model uprawiania sportu, obok selek-

cyjnego jego wymiaru, zasygnalizował już potrzebę tworzenia warunków do jego

uprawiania przez osoby nie posiadające wybitnych uzdolnień sportowych.

Przyjęte przez Lyle kryteria pozwoliły na uporządkowanie wymiarów

uprawiania sportu w przestrzeni społecznej i odniesienie ścieżek i faz do społecz-

nych i personalnych realiów. Inspirujące jest niewątpliwie fazowe ujęcie wymiarów

uprawiania sportu i ukazanie ich wzajemnego przenikania się. Słabszą stroną tego

modelu jest fakt, że granice pomiędzy przyjętymi przez Autora wymiarami uprawia-

nia sportu, zarówno w odniesieniu do wieku uprawiających sport jak i stopnia zaa-

wansowania sportowego, są nieostre. Fakt ten ogranicza wartość praktyczną modelu.

Kolejne podejście, to ewolucyjny model uprawiania sportu (DMSP) opisa-

ny przez Côté i Gilbert (2009), który identyfikuje w przestrzeni zdarzeń sportowych

ścieżki rekreacyjną i sportową. Model ten uwzględnia fazy uprawiania sportu przez

dzieci i młodzież a marginesowo traktuje fazę opisującą uprawianie sportu przez

dorosłych. W modelu nie uwzględniono natomiast ścieżki występującej pomiędzy

ścieżką klasyfikowanego uprawiania sportu for profit, a ścieżką rekreacyjną tj.

ścieżką klasyfikowanego uprawiania sportu for prestiż.

Wydaje się, że najbardziej egalitarny, w wymiarze społecznym, model

uprawiania sportu, przedstawiono w opracowaniu Kanadyjskiego Centrum Sportu

(2010). W tym modelu aktywność fizyczna ludzi przedstawiana jest w dwóch prze-

nikających się obszarach tj. aktywności sportowej i rekreacyjnej.

Koncepcja kanadyjska najpełniej oddaje różnorodność społecznych funkcji

sportu, gdyż obok opisanych wcześniej funkcji wyczynowej i rekreacyjnej,

uwzględnia dodatkowo sport dla wszystkich, jako jeden z wymiarów, przy czym nie

jest to odrębna ścieżka lecz jedynie faza pośrednia uczestnictwa w sporcie. Na uwa-

gę zasługuje także fakt ukazania w tym modelu rekreacji w szerszym wymiarze,

jako istotnego społecznie obszaru aktywności sportowej ludzi w różnym wieku,

szczególnie dorosłym. Autorzy tego modelu jednak nie zróżnicowali wewnętrznie

rekreacyjnego wymiaru prezentując go jako jednolitą przestrzeń społeczną, nie

uwzględnili także wolontariatu jako dynamicznie rozwijającej się ścieżki uczestni-

czenia w sporcie.

Podsumowując, należy zauważyć, że w analizowanych publikacjach ścieżki

i fazy rozwoju sportowego identyfikowane w społecznej przestrzeni sportu przed-

14 Ryszard Panfil

stawiane są w różny sposób na podstawie zróżnicowanych kryteriów, przy czym ich

wartość pragmatyczna jest ograniczona. Analizowane modele są niewątpliwie inspi-

rujące lecz nie pozwalają na egalitarne identyfikowanie jakościowo odrębnych prze-

jawów aktywności sportowej ludzi w rożne makro zdarzenia sportowe w przestrzeni

społecznej.

3. Dywersyfikacja makro zdarzeń sportowych w społecznej przestrzeni sporto-

wej

Na podstawie obserwacji zróżnicowanych rodzajów aktywności motorycz-

nej ludzi kojarzonej ze sportem i krytycznej oceny jednowymiarowego postrzegania

sportu jako systemu sformalizowanej rywalizacji dokonano identyfikacji wyznacz-

ników makro zdarzeń sportowych. Wśród kryteriów podziału aktywności ruchowej

(motorycznej) ludzi na różnorodne rodzaje aktywności sportowej wyróżniono:

 umiejscowienie celów aktywności ruchowej (heteroteliczne, autoteliczne),

 sposób formułowania celów aktywności ruchowej (jakościowe, ilościowe),

 znaczenie klasyfikacji wyników aktywności ruchowej (formalna, niefor-
malna),

 dostępność aktywności ruchowej (elitarna, egalitarna),

 interakcje pomiędzy osobami aktywnymi ruchowo (wspólnota, zrzeszenie),

 rodzaj organizacji aktywności ruchowej (projektowa, sieciowa, systemowa,
procesowa).

Opisane kryteria pokazują, że poszczególne rodzaje aktywności sportowej

ludzi identyfikowane w różnych makro zdarzeniach sportowych mają wymiar dy-

chotomiczny, w wielu zakresach są odrębne i nie są ze sobą kompatybilne. Dlatego

racjonalne identyfikowanie rodzajów sportowej aktywności człowieka wymaga

uwzględnienia tych zróżnicowanych kryteriów. Biorąc pod uwagę odrębności i

podobieństwa wyznaczników oraz cykliczność życia zdarzeń społecznych, w tym

sportowych przedstawiono paradygmat makro zdarzeń sportowych identyfikowa-

nych w przestrzeni społecznej a obejmujących wyczyn sportowy, fitness sportowy,

sporty klasyfikowane i sporty biznesowe.

Innowacyjne makro zdarzenia sportowe dynamicznie rozwijające się w

sportowej przestrzeni społecznej obejmują wyczyn sportowy i fitness sportowy.

Wyczyn sportowy znajduje się w fazie wzrastającego zainteresowania

społecznego i budowania własnej tożsamości. Wyczyn sportowy to elitarna aktyw-

ność ruchowa człowieka (zespołu) realizowana w warunkach trudnej, często ryzy-

kownej wyprawy lub aktywności ekstremalnej, w której udział jest celem samym w

sobie (dominuje wymiar autoteliczny) a wynikiem jest wyczyn, czyli osiągniecie

uznawane bezwzględnie za wybitne. Wyczyn sportowy ma wymiar wspólnotowy i

jest projektowo organizowany. Przykłady to zdobywanie „ośmiotysięcznika”, zdo-

bywanie biegunów ziemi, pokonywanie siłą mięśni dużych akwenów wodnych,

schodzenie w głąb wody lub do jaskini a także zjazd na nartach w ekstremalnie

trudnych warunkach .Główne wyznaczniki odrębności wyczynu sportowego jako

makro zdarzenia społecznego to:

Paradygmat identyfikowania makro zdarzeń sportowych – analiza krytyczna 15

 elitarna aktywność ruchowa człowieka (zespołu),

 realizowana w warunkach trudnych, często ryzykownych,

 dominują cele autoteliczne,

 wymiar wspólnotowy, projektowo-organizowany.
Fitness sportowy znajduje się w fazie intensywnie wzrastającego zaintere-

sowania społecznego i ciągłego budowania tożsamości. Fitness sportowy to egali-

tarna aktywność ruchowa człowieka (grupy) realizowana w formie zajęć rekreacyj-

nych, w których udział jest celem samym w sobie (dominacja wymiaru autotelicz-

nego) a wynikiem jest uzyskanie stanu samozadowolenia (fit). Fitness sportowy ma

wymiar wspólnotowy i jest sieciowo organizowany. Przykłady to udział w zajęciach

outdoor, survival, fitness, sportach dla wszystkich. Główne wyznaczniki odrębności

fitnessu sportowego jako makro zdarzenia społecznego to:

 egalitarna aktywność ruchowa człowieka (grupy),

 realizowana w formie zajęć rekreacyjnych,

 dominują cele autoteliczne,

 wymiar wspólnotowy, sieciowo organizowany.
Klasyczne makro zdarzenia sportowe stabilizujące swoją pozycję w spor-

towej przestrzeni społecznej obejmują sporty klasyfikowane i sporty biznesowe.

Sporty klasyfikowane znajdują się w fazie dojrzałej tożsamości i nasyce-

nia nimi w przestrzeni społecznej. Sporty klasyfikowane to egalitarna aktywność

ruchowa człowieka (zespołu), realizowana w formie udziału w rozgrywkach klasy-

fikowanych, której celem jest skuteczność w tych rozgrywkach (dominuje wymiar

heteroteliczny) a wynikiem jest prestiż środowiskowy. Sporty klasyfikowane mają

wymiar zrzeszeniowy i są organizowane jako pozorne systemy, zbyt sformalizowa-

ne i hierarchizowane co prowadzi do ich biurokratyzowania. Przykłady to rywaliza-

cja klasyfikowana przez regionalne związki sportowe (II ligi i niżej w grach sporto-

wych w Polsce) i polskie związki sportowe (rywalizacja w sportach indywidual-

nych). (Wśród sportów klasyfikowanych możemy wyróżnić kilka odrębnych aksjolo-

gicznie, kulturowo, organizacyjnie i personalnie grup sportów, w tym: gry sportowe

np. gra w koszykówkę, sporty walki np. zapasy, wyścigi sportowe np. kolarstwo, la,

wioślarstwo, pokazy sportowe np. jazda figurowa na lodzie, gimnastyka. Niestety w

Polsce sporty klasyfikowane, na wszystkich poziomach rywalizacji przekształcają się

w sporty polityczne). Podstawowe wyznaczniki odrębności sportów klasyfikowa-

nych jako makro zdarzenia społecznego to:

 egalitarna aktywność ruchowa człowieka (zespołu),

 realizowane w formie rozgrywek klasyfikowanych,

 dominują cele heteroteliczne,

 wymiar zrzeszeniowy, system formalnie organizowane.
Sporty biznesowe znajdują się w fazie dojrzałości i nasycenia nimi w spor-

towej przestrzeni społecznej. Sporty biznesowe to elitarna aktywność ruchowa

człowieka (zespołu), realizowana w formie dystrybucji widowiska sportowego jako

produktu (dominuje wymiar heteroteliczny), a wynikiem są profity. Sporty bizneso-

we maja wymiar zrzeszeniowy i są procesowo organizowane. Przykłady to zarzą-

dzane przez firmy (spółki handlowe) marki np. „UEFA Champions League” – piłka

nożna , „LA Samsung Diamentowa Liga” – lekkoatletyka, „WTA Tour” i „ATP

Tour” w tenisie ziemnym, „Tour de France” czy „Tour de Pologne” w kolarstwie

16 Ryszard Panfil

szosowym. Podstawowe wyznaczniki odrębności sportów biznesowych jako makro

zdarzenia społecznego to:

 elitarna aktywność ruchowa człowieka (zespołu),

 realizowane w formie dystrybucji widowiska sportowego jako produktu,

 dominują cele heteroteliczne,

 wymiar zrzeszeniowy, procesowo organizowane.
Podejmowane są także próby łączenia różnych rodzajów aktywności moto-

rycznej w hybrydy sportowe występujące na pograniczu różnych makro zdarzeń

sportowych i tak:

 egzemplifikacją łączenia wyczynu z biznesem sportowym są wyścigi
sportowe w ekstremalnie trudnych warunkach np. rajdy samochodowe i

motorowe, oryginalne pokazy sportowe np. jazda figurowa na lodzie;

 egzemplifikacją łączenia wyczynu i fitnessu sportowego jest crossfit;

 egzemplifikacją łączenia sportu klasyfikowanego i biznesowego jest ry-
walizacja quasi profesjonalna (I ligi i wyżej w grach sportowych w Polsce);

 egzemplifikacją łączenia fitness sportowego i sportu klasyfikowanego są
turnieje z udziałem amatorów (osoby nie zarejestrowane w związkach spor-

towych).

4. Prognoza

Przestrzeń sportową możemy postrzegać jako sieciową organizację opartą

na wiedzy (Mikuła B. 2006, Staszewska J. 2009 ), o elastycznej, procesowej struktu-

rze (Trocki M., Gregorczyk S. 2006, Perechuda K. 2007, Panfil R. 2012. 2015 a), w

której interesariusze sportu, w tym osoby aktywne motorycznie i osoby wspierające

tę aktywność, tworzą podlegające dywersyfikacji ścieżek i faz rozwoju sportu wy-

znaczane dynamiką potrzeb i możliwości uprawiających. Czynniki personalne róż-

nicujące wymiar uczestnictwa w sporcie wynikają z dynamiki potrzeb i dyspozycji

do sportu, które zmieniają się wraz z wiekiem i dojrzałością społeczno-motoryczną

uczestników. Czynnikami społecznymi, różnicującymi pełnione w nim role są na-

tomiast, wynikające z kultury wspólnotowej lub organizacyjnej sportu, przyjęte

pragmatyczne formy komunikowania się i zachowań rytualnych. Innym czynnikiem

różnicowania ścieżek i faz uprawiania sportu są także, reguły organizacyjne jego

uprawiania wyznaczane przez krajowe jak i międzynarodowe związki i wspólnoty

sportowe. Ważnym wyznacznikiem dywersyfikacji sportu są także odrębne, nie-

kompatybilne a często sprzeczne cele rożnych rodzajów aktywności sportowej ludzi

(Panfil R. 2012, 2015).

Racjonalne identyfikowanie zdarzeń społecznych w przestrzeni sportowej

wymaga sformułowania pragmatycznego semantycznie i rzeczowo paradygmatu,

adekwatnego do jakościowego różnicowania się ścieżek i faz uprawiania sportu, w

szczególności zaś:

 odejście od postrzegania sportu jako zunifikowanej, konkurencyjnej ak-
tywności motorycznej ludzi, utożsamianej ze sportem klasyfikowanym,

oraz

http://cytaty.mfiles.pl/index.php/author/1978/0/Jolanta_Staszewska
http://cytaty.mfiles.pl/index.php/author/15/0/Micha%C5%82_Trocki
http://cytaty.mfiles.pl/index.php/author/1709/0/Sylwester_Gregorczyk

Paradygmat identyfikowania makro zdarzeń sportowych – analiza krytyczna 17

 przekształcenie systemowego postrzegania organizacji sportowych w do-
strzeganie w organizacji sportu sieci interesariuszy działających w ela-

stycznej przestrzeni społecznej.

Z powyższego wynika, że efektywne ewaluowanie jakości w sporcie wy-

maga różnicowania kryteriów wynikających z aksjologicznej odrębności i podo-

bieństw makro zdarzeń sportowych identyfikowanych w przestrzeni społecznej.

Literatura
1. Balyi, I., Hamilton, A. (1995), The concept of long term athlete develop-

ment. Strength and Conditioning Coach, 3(2), 5-6.

2. Canadian Sport for Life (2010), Resource paper published by Canadian
Sport Centres,

3. Côté, J., Gilbert, W. (2009), Scalająca definicja skuteczności i profesjonali-
zmu trenowania. International Journal of Sports Science and Coaching, 4

(3) 307-323.

4. Lyle, J. (2002), Sport coaching concepts: A framework for coaches’ behav-
iour. London: Routledge.

5. Krawczyk Z. (1983), Społeczno-kulturowe wartości sportu w świetle badań
empirycznych, „Wychowanie Fizyczne i Sport”, nr 3, s. 46.

6. Mikuła B. (2006), Organizacje oparte na wiedzy, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Krakowie, Kraków s. 75.

7. Otman W.(2001), „Trends and Problems of Sport Today and Tomorrow”.
ENGSO-Forum.

8. Panfil R. (1989), Dynamika organizacji sportowych na poziomie zespołu i
jednostki (w:) Nowy model zarządzania i organizacji kultury fizycznej w

Polsce PTNKF , Warszawa.

9. Panfil R. (1991), Realizowane cele jako kryterium różnicowania stylów za-
rządzania klubem sportowym (w:) Klub sportowy w systemie organizacji

kultury fizycznej, PTNKF, Warszawa.

10. Panfil R. (2012), Produkty sportowe – identyfikowanie, rozwój, dystrybu-
cja. Wyższa Szkoła Zarządzania i Coachingu.

11. Panfil R. i inni (2015), Coaching and Coach Education in Poland, Interna-
tional Sport Coaching Journal, Human Kinetics, Inc 2, 50-63.

12. Panfil R. (2015a), Benchmarking strategicznych wymiarów zarządzania
firmami sportowymi w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem sektora

gier zespołowych (w:) Kuźbik P., Moterski F. (red.) Zarządzanie w sporcie.

Organizacje – ludzie – marketing, Uniwersytet Łódzki.

13. Perechuda K. (2007), Dyfuzja wiedzy w przedsiębiorstwie sieciowym. Wi-
zualizacja i kompozycja, wydanie 2 rozszerzone, Wydawnictwo Akademii

Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław.

14. Staszewska J.(2009), Klaster perspektywą dla przedsiębiorców na polskim
rynku turystycznym, Difin, Warszawa s.22.

15. Sznajder A. (2008), Marketing sportu, Polskie Wydawnictwo Ekonomicz-
ne, Warszawa.

http://cytaty.mfiles.pl/index.php/book/239/0/Organizacje_oparte_na_wiedzy
http://cytaty.mfiles.pl/index.php/author/1978/0/Jolanta_Staszewska
http://cytaty.mfiles.pl/index.php/book/1144/0/Klaster_perspektyw%C4%85_dla_przedsi%C4%99biorc%C3%B3w_na_polskim_rynku_turystycznym
http://cytaty.mfiles.pl/index.php/book/1144/0/Klaster_perspektyw%C4%85_dla_przedsi%C4%99biorc%C3%B3w_na_polskim_rynku_turystycznym

18 Ryszard Panfil

16. Trocki M., Gregorczyk S. (red.), (2006) Nowoczesne zarządzanie. Koncep-
cje i instrumenty, Szkoła Głowna Handlowa, Warszawa, s.190.

17. Strategia rozwoju sportu do 2015 roku (2015), Dokument Ministerstwa
Sportu i Turystyki, Warszawa.

18. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie Dz. U. 2010 nr 127 poz. 857.
19. Żyśko J. (2008), Zmiany we współczesnych systemach zarządzania spor-

tem wyczynowym w wybranych krajach europejskich, Wydawnictwo AWF

Warszawa.

http://cytaty.mfiles.pl/index.php/author/15/0/Micha%C5%82_Trocki
http://cytaty.mfiles.pl/index.php/author/1709/0/Sylwester_Gregorczyk
http://cytaty.mfiles.pl/index.php/book/861/0/Nowoczesne_zarz%C4%85dzanie
http://cytaty.mfiles.pl/index.php/book/861/0/Nowoczesne_zarz%C4%85dzanie