QUALITY IN SPORT 2 (1) 2015, s. 17-25 Praca wpłynęła do redakcji 21 II 2015, praca została przyjęta do druku 22 IV 2015 DOI: http://dx.doi.org/10.12775/QS.2015.008 PBN: https://pbn.nauka.gov.pl/sedno-webapp/works/753690 17 Waldemar Różycki 1 Politechnika Częstochowska, Studium Wychowania Fizycznego i Sportu Identyfikacja różnic w poziomie zdolności szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościowych na przykładzie zawodników drugoligowego zespołu piłki nożnej The identification of the differences in the level of the speed abilities and the endurance-speed abilities: a case study from the second league football team Streszczenie Wykorzystanie umiejętności techniczno – taktycznych w dużej mierze uza- leżnione jest od kondycyjnego przygotowania zawodnika. W celu uzyskania infor- macji na temat zdolności zawodników do wykonywania zadań lokomocyjnych prze- prowadza się szereg prób i testów. Celem pracy było zidentyfikowanie różnic w poziomie zdolności szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościowych zawod- ników drugoligowego klubu piłkarskiego na podstawie testu wielokrotnych wysił- ków o maksymalnej intensywności z krótkotrwałymi przerwami o charakterze ak- tywnym (zmodyfikowany test Rast). Parametry poddane analizie to: szybkość star- towa, szybkość biegowa, wytrzymałość szybkościowa 1, wytrzymałość szybkościo- wa 2. Analiza materiału badawczego dowiodła, że badana grupa istotnie różni się pod względem zdolności do wykonywania zadań lokomocyjnych. Najwyższy po- ziom różnic stwierdzono w parametrze szybkość startowa, poziom najniższy w pa- rametrze wytrzymałość szybkościowa 1. Analiza skupień okazała się skuteczną metodą w procesie identyfikacji względnie jednorodnych grup zawodników. Słowa kluczowe: piłka nożna. zdolności kondycyjne, analiza skupień Abstract The use of technical-tactical abilities is to a great extent dependent on the condition preparation of the player. In order to obtain the information on the players abilities to perform locomotive tasks a collection of tests and trials is carried out. The aim of the work was to identify the differences in the level of speed abilities and endurance-speed abilities of the players of the second league football club basing on a test including multiple effort tasks of maximum intensity with short-term breaks of the active character (modified Rast Test). The analyzed parameters included: start speed, run speed, speed endurance 1, speed endurance 2. The analysis of the re- search data has proved that the group varies in the abilities to perform locomotive 1 e-mail: waldemarrozycki@op.pl, tel: 608 149 380 18 Waldemar Różycki tasks. The highest level of differences was detected in the parameter of start speed, the lowest in speed endurance 1. The cluster analysis appeared to be a sufficient method of identification of relatively homogenous groups of players. Keywords: football, condition abilities, cluster analysis Wstęp Piłka nożna jest grą, która stawia przed zawodnikami bardzo wysokie wy- magania w zakresie przygotowania kondycyjnego. Przygotowanie to jest bazą po- zwalającą wykorzystać posiadane umiejętności techniczno – taktyczne. Wraz ze wzrostem poziomu mistrzostwa sportowego rosną wymogi związane z przygotowa- niem kondycyjnym. Zmiany tempa gry zachodzące we współczesnej piłce nożnej sprawiają, że od zawodników wymaga się, aby przebiegali podczas meczu nie tylko coraz większy dystans, ale również zwiększali częstotliwość wysiłków o intensyw- ności submaksymalnej i maksymalnej. Sprostać temu zadaniu mogą tylko zawodni- cy odpowiednio przygotowani. Należy pamiętać, że wysoki poziom zdolności kon- dycyjnych umożliwiający wykonywanie zadań lokomocyjnych o najwyższej inten- sywności, ułatwia uzyskanie przewagi nad przeciwnikiem. Trenerzy (szczególnie pracujący z zespołami najwyższych klas rozgrywkowych) przywiązują dużą wagę do monitorowania poziomu przygotowania kondycyjnego zawodników, dzięki cze- mu uzyskują cenne informacje o aktualnym potencjale wysiłkowym podopiecznych. Analizy przebiegu gry dowodzą, że profesjonalni zawodnicy pokonują pod- czas meczu dystans dochodzący nawet do 13, 14 km (Stolen i wsp. 2005, Bangsbo i wsp. 2006). Wraz z upływającym czasem gry zdolności wysiłkowe zawodników ulegają obniżeniu, co znajduje odzwierciedlenie w charakterystyce wartości kinema- tycznych. W drugich połowach meczów zawodnicy pokonują dystans o 5 – 10% mniejszy niż w połowach pierwszych (Bangsbo 1999). W ostatnich 15 minutach gry zawodnicy skracają długość sprintów nawet do 45% w porównaniu z pierwszymi 15 minutami gry (Mohr i wsp. 2003). W każdej połowie meczu stwierdza się również zmniejszenie liczby sprintów oraz średniej wartości ich maksymalnej prędkości pomiędzy początkowymi i kończącymi 15 minutowymi sekwencjami gry (Chmura 2006). Zawodnicy, którzy są w stanie podejmować wysiłki o najwyższej intensyw- ności w warunkach narastającego zmęczenia, mogą w decydującym stopniu wpły- wać na przebieg rywalizacji. Różnica w poziomie zdolności kondycyjnych może stanowić jeden z czynników bezpośrednio wpływający na stosunkowo dużą liczbę bramek zdobywanych w końcowych sekwencjach meczów. W sekwencjach tych zawodnicy często popełniają błędy, które generują się pod wpływem obniżenia zdolności wysiłkowych. Testy diagnozujące zdolności zawodników do przemiesz- czania się w maksymalnym tempie różnią się dystansem biegu, liczbą powtórzeń, czasem trwania przerw pomiędzy kolejnymi powtórzeniami, torem biegu (Drapper i Whyte 1977, Chmura 1993, Kollath i Quade 1993, Ryguła 1998, Bangsbo 1999, Chamari 2004, Jastrzębski 2008, Kasprzak i Jastrzębski 2008, Różycki 2012). W niniejszej pracy podjęto próbę identyfikacji różnic w poziomie zdolności szybko- ściowych i wytrzymałościowo szybkościowych zawodników na podstawie testu Identyfikacja różnic w poziomie zdolności szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościowych na przykładzie zawodników drugoligowego zespołu piłki nożnej 19 wielokrotnych wysiłków o maksymalnej intensywności z krótkotrwałymi przerwami o charakterze aktywnym. Przeprowadzony test identyfikuje zdolności zawodników do pracy w warunkach beztlenowych. Przedstawione w pracy wyniki analizy mate- riału badawczego stanowią pakiet informacji, który wykorzystać można w procesie racjonalizacji środków kierowania procesem treningowym. Cel badań i pytania badawcze Celem pracy jest wykazanie różnic w poziomie zdolności szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościowych zawodników drugoligowego zespołu piłkar- skiego oraz wyszczególnienie grup zawodników z wynikami najbardziej do siebie zbliżonymi. Pytania badawcze: 1. W których parametrach charakteryzujących zdolności szybkościowe i wytrzymałościowo szybkościowe stwierdzono najwyższy i najniższy poziom róż- nic pomiędzy wynikami zawodników? 2. Czy hierarchiczną analizę skupień z aglomeracyjną techniką grupowania wykorzystać można jako skuteczną metodę w procesie identyfikacji różnic pod względem poziomu zdolności szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościo- wych zawodników? Materiał i metoda badań W celu udzielenia odpowiedzi na pytania badawcze przeprowadzono zmo- dyfikowaną wersję testu Rast (Drapper i Whyte 1977), która w dużym stopniu od- zwierciedla specyfikę wysiłku piłkarza w warunkach meczowych. Test polegał na 6 krotnym przebiegnięciu w maksymalnym tempie odcinka 30 metrowego po linii prostej (od fotokomórki 1 – start, do fotokomórki 3 – meta) z pomiarem międzycza- su 5 metrów (od fotokomórki 1 – start, do fotokomórki 2 – międzyczas). Przerwa między kolejnymi powtórzeniami biegów wynosiła 25 sekund, w trakcie której zawodnik truchtem pokonywał dystans od mety do startu. Rozpoczęcie każdej próby następowało z pozycji wysokiej z zatrzymania, po ustawieniu przez zawodnika stopy nogi wykrocznej w odległości 50 centymetrów od linii startu, co eliminowało przypadkowe uruchomienie urządzenia pomiarowego. Fotokomórki rejestrujące pomiar ustawione były na wysokości 50 cm od podłoża. Test został przeprowadzony w okresie startowym sezonu piłkarskiego na boisku ze sztuczną nawierzchnią. Materiał badawczy to grupa 14 zawodników drugoligowego klubu piłkar- skiego RKS Raków Częstochowa. Średnia wieku badanych to 20,85 (± 1,78) lat, wysokość ciała 180,92 (± 5,82) cm, masa ciała 74,62 (± 5,72) kg. Żaden z zawodni- ków przed przystąpieniem do testu nie zgłaszał dolegliwości mogących mieć bezpo- średni wpływ na wyniki badań. Wszyscy badani posiadali aktualne (sportowe) ba- dania lekarskie. W teście nie uczestniczyli zawodnicy grający na pozycji bramkarza. Przed przystąpieniem do testu zawodnicy wykonali 15 minutową rozgrzewkę oraz zostali poinformowani o celu badań i sposobie ich przeprowadzenia. Pomiarów 20 Waldemar Różycki dokonano za pomocą atestowanego sprzętu pomiarowego (zestaw fotokomórek Sectro, chronometr Sectro) z dokładnością do 0,001 sekundy. W wyniku przeprowadzonego testu zidentyfikowano osiem parametrów charak- teryzujących zdolności szybkościowe i wytrzymałościowo szybkościowe zawodni- ków. W niniejszej pracy nie uwzględniono parametrów mocno ze sobą korelujących (współliniowość zmiennych). Parametry poddane analizie: 1. Szybkość startowa – rekordowy czas biegu na dystansie 5 m (od fotoko- mórki 1 do fotokomórki 2). 2. Szybkość biegowa – rekordowy czas biegu na dystansie 25 m (od fotoko- mórki 2 do fotokomórki 3). 3. Wytrzymałość szybkościowa 1 - łączny czas sześciu biegów na dystansie 30 m (od fotokomórki 1 do fotokomórki 3). 4. Wytrzymałość szybkościowa 2 - łączny czas sześciu biegów na dystansie 5 m (od fotokomórki 1 do fotokomórki 2). W analizie materiału badawczego wykorzystano program komputerowy Statistica 10 oraz Microsoft Excel 2007. W celu identyfikacji różnic w obrębie pa- rametrów określających poziom zdolności szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościowych piłkarzy, obliczono odległość jaką pokonałby zawodnik z najlep- szym wynikiem, gdyby wykonywał próbę trwającą tak długo jak zawodnik z wyni- kiem najgorszym, przy zachowaniu średniej prędkości biegu. Algorytm wyznacza- nia różnic w obrębie parametrów: różnica pomiędzy pomiarami 2 i 1 pomiar 1 × dystans parametru - przyjęto, że: pomiar 1 to wynik zawodnika z wynikiem najlepszym, pomiar 2 to wynik zawodnika z wynikiem najgorszym. W celu wyodrębnienia grup zawodników podobnych pod względem po- ziomu zdolności szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościowych, posłużono się hierarchiczną analizą skupień z aglomeracyjną techniką grupowania. W analizie tej odległość pomiędzy dwoma skupieniami identyfikowano metodą Warda, charak- teryzującą się wysoką efektywnością odtwarzania rzeczywistej struktury danych. W metodzie tej na każdym etapie spośród wszystkich możliwych do łączenia par sku- pień wybiera się tę, która w rezultacie łączenia daje skupienie o minimalnym zróżni- cowaniu (Stanisz 2006). W związku z tym, że analizowane parametry różni rząd wielkości wyników, przeprowadzono transformację ich wartości empirycznych na standaryzowane. Po przeprowadzonej standaryzacji średnia każdego parametru wynosi 0 a odchylenie standardowe równe jest jedności. Różnice pomiędzy wyni- kami uczestników testu przedstawiono w formie opisowej, tabelarycznej oraz gra- ficznej (dendrogram). Identyfikacja różnic w poziomie zdolności szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościowych na przykładzie zawodników drugoligowego zespołu piłki nożnej 21 Wyniki badań Wyniki przedstawione w tabeli 1 dowodzą, że badani zawodnicy różnią się poziomem zdolności do wykonywania zadań lokomocyjnych. Bardzo dobry wynik zawodnika w jednym z parametrów nie oznacza takich samych wyników w pozosta- łych parametrach. Analogiczna sytuacja dotyczy zawodników z wynikami najgor- szymi. Najwyższy poziom różnic stwierdzono w parametrze szybkość startowa. Zawodnik z wynikiem najlepszym (nr 1) byłby w stanie przebiec 9,494% dystan- su (0,475 m) więcej od zawodnika z wynikiem najgorszym (nr 14), gdyby konty- nuował bieg w czasie uzyskanym przez tego zawodnika, przy zachowaniu średniej prędkości biegu. Najniższy poziom różnic stwierdzono w parametrze wytrzymałość szybkościowa 1. Pomimo iż odległość, jaką pokonałby zawodnik z wynikiem naj- lepszym (nr 2) w czasie uzyskanym przez zawodnika z wynikiem najgorszym (nr 7) jest stosunkowo duża (10,71 m), to stanowi ona poniżej 6 % całego dystansu para- metru. W parametrach szybkość biegowa i wytrzymałość szybkościowa 2 różnice pomiędzy zawodnikami z najlepszymi i najgorszymi wynikami wynoszą odpowied- nio 2,33 m i 2,38 m. Dowodzi to, że zawodnicy z wynikami najlepszymi byliby w stanie przebiec w czasie uzyskanym przez zawodników z wynikami najgorszymi więcej o 9,31% (szybkość biegowa) i 7,926% (wytrzymałość szybkościowa 2) dy- stansów wspomnianych parametrów, przy zachowaniu średniej prędkości biegu. Tabela 1. Wyniki zawodników w poszczególnych parametrach (czas w sekundach) zawodnik szybkość startowa szybkość biegowa wytrzymałość szybkościowa 1 wytrzymałość szybkościowa 2 1 0,948 3,088 25,808 5,917 2 0,949 3,075 25,237 6,213 3 0,953 2,942 25,684 6,135 4 0,954 3,09 25,588 5,894 5 0,956 3,075 26,157 6,053 6 0,963 3,159 25,923 6,263 7 0,969 3,167 26,739 6,213 8 0,984 3,18 26,231 6,078 9 0,985 3,115 25,341 5,989 10 0,991 3,041 26,098 6,209 11 0,996 3,126 26,053 6,092 12 1,004 3,216 26,497 6,319 13 1,016 3,206 26,553 6,341 14 1,038 3,178 26,407 6,386 średnia 0,979 3,118 26,023 6,15 SD 0,028 0,074 0,454 0,154 Legenda: Wyniki w polu czarnym – wartość maksymalna parametru (wynik najgorszy) Wyniki w polu szarym – wartość minimalna parametru (wynik najlepszy) Wynik oznaczony wytłuszczeniem – wartość parametru poniżej średniej 22 Waldemar Różycki Na podstawie wyników przedstawionych w tabeli 1 stwierdza sie, że tylko jeden z badanych zawodników (nr 1) uzyskał najlepszy wynik w więcej niż jednym parametrze (szybkość startowa i wytrzymałość szybkościowa 2). Również tylko jeden z zawodników (nr 14) uzyskał najgorszy wynik w więcej niż jednym parame- trze (szybkość startowa, wytrzymałość szybkościowa 2). Troje z pośród badanych zawodników (nr 1, 3, 4) uzyskało wyniki poniżej średniej we wszystkich (czterech) analizowanych parametrach, a troje zawodników (nr 2, 5, 9) uzyskało wyniki poni- żej średniej w trzech parametrach. Do wykazania różnic w poziomie zdolności szybkościowych i wytrzymało- ściowo szybkościowych badanych zawodników wykorzystano również hierar- chiczną analizę skupień z aglomeracyjną techniką grupowania. Wykorzystanie tej metody pozwoliło wyodrębnić grupy zawodników (klastry), których parametry charakteryzujące zdolności szybkościowe i wytrzymałościowo szybkościowe są do siebie najbardziej podobne. Wyniki przeprowadzonej analizy przedstawiono w postaci dendrogramu (rycina 1). Diagram drzewa Metoda Warda 0 2 4 6 8 10 Odległość wiązań 14 13 12 11 8 7 6 10 5 3 2 9 4 1 Z a w o d n k Rycina 1. Dendrogram dla zawodników wyznaczony metodą Warda Jak wynika z interpretacji dendrogramu, wszyscy zawodnicy podzieleni zo- stali na trzy podstawowe skupienia. Podziału takiego dokonano na podstawie wy- znaczenia maksymalnej wartości różnic odległości między kolejnymi węzłami. Wyodrębnione skupienia różnią się liczbą zawodników. W pierwszym skupieniu jest ich pięcioro i tworzą je następujący zawodnicy: 1, 2, 3, 4, 9. Skupienie drugie to sześcioro zawodników: 5, 6, 7, 8, 10, 11. Najmniej liczne jest skupienie trzecie, w skład którego wchodzą tylko zawodnicy nr 12, 13, 14. Wyniki uzyskane przez tych zawodników zdecydowanie różnią się od pozostałych badanych. Wartość sumy standaryzowanych parametrów zawodników trzeciego skupienia mieści się w prze- dziale od 4,359844883 do 5,307735194 (tabela 2). Identyfikacja różnic w poziomie zdolności szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościowych na przykładzie zawodników drugoligowego zespołu piłki nożnej 23 Tabela 2. Wartość sumy standaryzowanych parametrów Nr zawodnika Wartość standaryzowana Nr zawodnika Wartość standaryzowana 1 -3,513346167 8  1,003212774 2 -2,990926211 9 -2,37765494 3 -4,164520711 10  -0,065612467 4 -3,904219476 11  0,404580195 5  -1,749295812 12 4,359844883 6  0,484424562 13 4,92321447 7  2,282563707 14 5,307735194 Legenda:  zawodnik pierwszego skupienia  zawodnik drugiego skupienia  zawodnik trzeciego skupienia Pomimo, iż zawodników nr 5 i 10 charakteryzuje ujemna wartość sumy standaryzowanych parametrów, nie znaleźli się oni w skupieniu pierwszym tylko w drugim. Nie ulega wątpliwości, że pierwsze skupienie to zawodnicy z wynikami najlepszymi. Tylko w dwóch parametrach zawodnicy tego skupienia uzyskali wyni- ki powyżej średniej grupy – zawodnik nr 2 w wytrzymałości szybkościowej 2 oraz zawodnik nr 9 w szybkości startowej (tabela nr 1). Warto zaznaczyć, że wszystkim zawodnikom skupienia pierwszego przypisuje się znacznie niższe wartości sumy standaryzowanych parametrów niż pozostałym uczestnikom testu . Trafność podzia- łu badanej grupy na trzy skupienia potwierdzają również różnice pomiędzy średnimi wartościami skupień parametrów (tabela nr 3). Tabela 3. Charakterystyka średnich wartości skupień parametrów parametr jednostka średnia skupienia 1 średnia skupienia 2 średnia skupienia 3 szybkość startowa sekunda 0,9578 0,9765 1,0193 szybkość biegowa sekunda 3,062 3,1247 3,2 wytrzymałość szybkościowa 1 sekunda 25,5316 26,2 26,4857 wytrzymałość szybkościowa 2 sekunda 6,0296 6,1513 6,3487 Tabela 4. Macierz odległości euklidesowych wyników osiągniętych przez zawodników zaw. 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12 13 14 1  0,00 2,30 2,45 0,55 1,22 2,51 3,10 2,28 1,79 2,61 2,20 4,02 4,34 4,80 2  2,30 0,00 2,12 2,23 2,29 1,98 3,61 3,03 2,03 2,47 2,68 3,97 4,25 4,49 3  2,45 2,12 0,00 2,55 2,15 3,11 3,90 3,63 2,87 2,17 3,05 4,66 4,83 4,97 4  0,55 2,23 2,55 0,00 1,64 2,69 3,48 2,47 1,43 2,77 2,29 4,21 4,51 4,90 5  1,22 2,29 2,15 1,64 0,00 1,86 2,12 1,76 2,19 1,69 1,63 3,19 3,47 3,95 6  2,51 1,98 3,11 2,69 1,86 0,00 1,84 1,60 2,41 1,96 1,71 2,12 2,50 3,02 7  3,10 3,61 3,90 3,48 2,12 1,84 0,00 1,53 3,53 2,35 2,04 1,67 2,00 2,83 8  2,28 3,03 3,63 2,47 1,76 1,60 1,53 0,00 2,23 2,10 0,94 1,88 2,21 2,82 9  1,79 2,03 2,87 1,43 2,19 2,41 3,53 2,23 0,00 2,42 1,76 3,66 3,89 4,06 24 Waldemar Różycki 10  2,61 2,47 2,17 2,77 1,69 1,96 2,35 2,10 2,42 0,00 1,39 2,66 2,74 2,84 11  2,20 2,68 3,05 2,29 1,63 1,71 2,04 0,94 1,76 1,39 0,00 2,17 2,35 2,65 12  4,02 3,97 4,66 4,21 3,19 2,12 1,67 1,88 3,66 2,66 2,17 0,00 0,49 1,41 13  4,34 4,25 4,83 4,51 3,47 2,50 2,00 2,21 3,89 2,74 2,35 0,49 0,00 0,98 14  4,80 4,49 4,97 4,90 3,95 3,02 2,83 2,82 4,06 2,84 2,65 1,41 0,98 0,00 Legenda: Wartość w polu czarnym – najwyższy poziom różnic pomiędzy wynikami zawodni- ków Wartość oznaczona wytłuszczeniem – najniższy poziom różnic pomiędzy wynikami zawodników  zawodnik pierwszego skupienia  zawodnik drugiego skupienia  zawodnik trzeciego skupienia W celu doprecyzowania wyników badań, warto przeanalizować tabelę 4. Tabela ta odzwierciedla różnice pomiędzy wynikami uzyskanymi przez zawodni- ków łącznie w czterech parametrach, przedstawione w postaci macierzy odległości euklidesowych. Macierz wyników precyzuje poziom różnic z dokładnością do set- nych części jedności. Analiza macierzy dowodzi, że zawodnicy trzeciego skupienia nr 12 i 13 uzyskali wyniki najbardziej do siebie zbliżone (najniższa wartość odległo- ści euklidesowej). Najwyższy poziom różnic stwierdzono pomiędzy wynikami za- wodników 3 i 14 (najwyższa wartość odległości euklidesowej). Podsumowanie i wnioski Diagnozowanie zdolności kondycyjnych zawodników powinno być jednym z ogniw procesu treningowego. Wynik testów mogą być bardzo pomocne w doborze zawodników do gry. Na ich podstawie można tworzyć modele odwzorowujące pre- ferencje kondycyjne zawodników oraz precyzować wnioski dotyczące skuteczności procesu treningowego. Przedstawione w pracy wyniki badań mogą być wykorzysta- ne do tworzenia baz danych, niezbędnych do przeprowadzania statystyk porównaw- czych. Wyniki przeprowadzonej analizy materiału badawczego upoważniają do spre- cyzowania następujących wniosków: 1. Najwyższy poziom różnic pomiędzy wynikami badanych zawodników stwierdzono w parametrze szybkość startowa. 2. Najniższy poziom różnic pomiędzy wynikami badanych zawodników stwierdzono w parametrze wytrzymałość szybkościowa 1. 3. Hierarchiczna analiza skupień z aglomeracyjną techniką grupowania okaza- ła się skuteczną metodą w procesie identyfikacji różnic w poziomie zdolno- ści szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościowych badanych za- wodników. Wykorzystując tę metodę wyszczególniono trzy grupy zawod- ników z wynikami najbardziej do siebie podobnymi oraz precyzyjnie okre- ślono różnice pomiędzy wszystkimi badanymi (macierz odległości euklide- sowej). Identyfikacja różnic w poziomie zdolności szybkościowych i wytrzymałościowo szybkościowych na przykładzie zawodników drugoligowego zespołu piłki nożnej 25 Literatura 1. Bangsbo J. (1999). Sprawność fizyczna piłkarza: Naukowe podstawy tre- ningu. Warszawa COS. 2. Bangsbo J.,Mohr M., Krustrup. (2006). Physicial and metabolic demands of training and match-play in the elite football player. Journal of Sport Sci- ences. 24(7), 665–674. 3. Chamari K, Hachana Y, Ahmed YB. (2004). Field and laboratory testing in young elite soccer players. Br J Sports Med. 38 (2), 191-196. 4. Chmura J. (1993). Kształtowanie wytrzymałości szybkościowej piłkarzy. Sport Wyczynowy. 7–8, 32–39. 5. Chmura J. (2006). Przejawy zdolności szybkościowych piłkarzy podczas meczu. Sport Wyczynowy. 9–10, 5–18. 6. Draper N., Whyte G. (1997). Here's a new running based test of anaerobic performance for which you need only a stopwatch and a calculator. Peak Performance. 96, 3-5 7. Jastrzębski Z. (2008). Szybkość lokomocyjna piłkarzy nożnych – normy wysiłkowe. [W:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej – diagnostyka. Tom 5. PTNKF. Warszawa, 86–90. 8. Kasprzak A., Jastrzębski Z. (2008). Szybkość lokomocyjna młodych piłka- rzy nożnych w rocznym cyklu szkolenia. [W:] Kuder A., Perkowski K., Śledziewski D. (red.) Kierunki doskonalenia treningu i walki sportowej – diagnostyka. Tom 5. PTNKF. Warszawa, 91–96. 9. Kollath E, Quade K. (1993). Measurement of sprinting speed of profession- al and amateur soccer players. In: Reilly T, Clarys J, Stibbe A, editors. Sci- ence and football II. London: E&FN Spon, 31-36. 10. Mohr M., Krustrup P., Bangsbo J. (2003). Match performance of high- standard soccer players with specjal reference to development of fatigue. Jurnal of Sports Sciences. 21, 519-528. 11. Różycki W. (2012). Kontrola zdolności kondycyjnych. Trener, 4, (104), Czasopismo fachowe Polskiego Związku Piłki Nożnej. Warszawa, 30–34. 12. Ryguła I. (1998). Diagnostyka przygotowania zawodnika do gry w piłce nożnej. AWF Katowice. 13. Stanisz A. (2006). Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem Statistica pl na przykładach z medycyny. Tom 3. StatSoft Polska Kraków. 14. Stolen T., Chamati K., Castanga C., Wisloff U. (2005). Physology of Soc- cer An Update. Sport Medicine. 35(6), 501–536.